Mavzu: Mashg'o'ulotlarni

Zakovat savollari javoblari bilan.

1. Odam tirnog’ining o’sish tezligi taxminan nimaning tezligigaga teng?

Javob: Yerning o’z o’qi atrofida aylanish tezligiga teng?

2. Nima uchun qozonda o’tin yordamida pishirilgan osh gazda pishirilgan oshga nisbatan mazali bo’ladi. Javob: Infraqizil nurlar qozonga yutiladi va ichkariga beriladi.

3. Nima sababdan uylarning tomini yopishda toq sonda ya’ni 1,3,5,7 va hokazo to’siq (bolor) tashlanadi. Bunga fizikaning qaysi qonunini asos qilib olingan. Javob: Tomning og’irlik, massalar markazi hisobga olingan.

4. Nima sababdan baliqchilar o’zlarining yelkanli kemalarida nuqul kechqurun ovga chiqib kunduzi qaytishadi. Unga sabab nima?

Javob: Yelkanli kema uchun shamol kerak. Konveksiya hodisasiga asosan dengiz shabadasi hosil bo’ladi. Kechasi dengiz tomon shabada yo’nalgan bo’ladi, kunduzi shabada qirg’oq tomon yo’nalgan bo’ladi. Bunga sabab kunduzi quruqlik qiziydi va tez soviydi. Suv esa tez sovimaydi uning solishtirma issiqlik sig’imi katta. Kechasi issiq havo oqimi quruqlik tomon, sovuq havo oqimi dengiz tomonga qarab harakatlanadi natijada dengiz shabadasi hosil bo’ladi.

5. Stakanga issiq kofe bor. Xotin kishi tilla uzugini kofega tushirdi. Ayol uzukni barmog’i bilan oldi. Barmog’i quruq edi. Bo’lishi mumkinmi?

Javob: Ayol kofeni ichadi, uzugini barmog’i bilan oladi.

6. Yarim kecha bo’lishiga qaramay kampir kitob o’qiyapti. Bobosi chiroqni o’chirdi. Kampir kitobini o’qishni davom ettirgan. Shunday bo’lishi mumkinmi.

Javob: Kampir ojiz bo’lgan. Ojizlarning kitobi chiroqqa bog’liq emas.

7. Topishmoq

Kunduzi tayoqlashar

Kechqurun quchoqlashar. Javob; (kipriklar)

8. Dunyoda shunday uch narsa borki

1) qancha olinsa ham pasaymaydi.

2) qancha oqsa ham tugamaydi.

3) qancha yesa ham kamaymaydi. Javob: 1) ko’ngil 2) ko’z yoshi 3) g’am

9. She’r

Oz qo’ysangiz qo’y deydi

Ko’p qo’ysangiz ol deydi Javob: Tarozi

10. “Metr” so’zidan foydalanib unga boshqa harflar qoshib so’zlar tuzing.

Javob: Barometr, nanometr, aksionometr, manometr, ampermetr, ommetr, voltmetr, mikrometr, millimetr.

11. Nima uchun o’rdak suza oladi, tovuq suza olmaydi?

Javob: o’rdakning patlari orasida yog’ bor. Yog’ning zichligi, suvning zichligidan kichik.

12. Soatiga 100 km tezlik bilan shimolga qarab ketayotgan elektropoyezdning tutuni qayerga yo’nalgan? Javob: Tutuni yo’q.

13. Topishmoq

Boqsang aksing qaytadi, faqat rostin aytadi. Javob: Ko’zgu

14. Kamalakdagi 4chi spektrning rangi qanday ramzni bildiradi.

Javob: Yashil. Ona tabiat ramzi.

15. Oq zangori, qora, sariq, ko’k ranglar qanday ramzlarni birdiradi.

Javob:

Oq rang-tozalik, pokizalik.

Zangori-oliy e’tiqod.

Qora-motam, qorong’ulik.

Sariq – muqaddaslik

Ko’k –moviy osmon, tinchlik.

16. Ibn Sino “chanog’ suyagi chiqqan ayolni qo’l tekizmay davoladi. Qanday qilgan?

Javob: Ayolni tuyaga mindirgan. Tuyani choptirgan, chopish vaqtida lo’ng-lo’ng qilgan, ayolning “chanog’ suyagi joyiga kelgan.

17. Tabiatan oq rangli narsalarga misollar yozing.

Javob: Paxta, pilla, un, nishallo, qor.

18. Musiqadagi notalar qatnashgan fizik so’zlar (asbob nomi, fizik nomi, birlik nomi va hokazo) toping. Javob: Do-Ahmad Donish, donor.

Re-rele, reostat, reoxord, rezistor.

Mi- minut, mil, Milliken, mikroskop, millimetr, mikro, milli, miqsol, mis, mikroolam.

Fa-fazo, Faradey, Farobiy, fan, Fales.

Sol-sol(qayiq), solishtirma,

Lya-akkumlyator, kalkulyator, lyamda.

Si-sigma, siljish qoidasi, simmetriya.

19. Alisher Navoiyning quyidagi misralarini izohlang.

Oltinu, durga yo’qdir baqo,

Lek somonniki, chekar qahrabo.

Javob: Qahrabo haqida so’z boradi. Qahrabo o’ziga somonni tortadi, oltin va durni tortmaydi.

20. Alisher Navoiyning quyidagi misralarini fizika tili bilan izohlang.

Ranj ko’rmayin kishi toparmu farog’

Kangul o’rtanmayin yonarmu chirog’.

Tuxum yerga kirib, chechak bo’ldi.

Qurt jonidin kechib ipak bo’ldi.

Lola tuxumiday himmating yo’qmu?

Pilla qurticha xislating yo’qmi? Javob: Harakat, moddaning bir turdan ikkinchi turga aylanishi haqida so’z boradi.

21 savol: Nima uchun yongan sham voronka orqali puflanganda o’chmaydi? Javob: Voronka orqali puflanganda chiqqan havo oqimi voronka devorlariga urilib, qaytishi natijasida sochiladi.

22 savol: Yonayotgan shamni shisha lampa bilan qoplaymiz, sham o’chadi. Shisha lampa ichiga T simon tunuka to’siqni taxminan qo’yib tajribani qaytaramiz, sham yonishda davom etadi. Nima uchun?

Javob: To’siq shisha lampa ichida konveksiya oqimlarining hosil bo’lishiga imkon beradi. Buning natijasida yonish maxsulotlari uzoqlashadi va shisha lampa ichida shamning yonishiga yordam beradigan yangi havo kiradi.

23 savol: Odamning ko’zi nima uchun sovuqni sezmaydi?

Javob: Sovuqni his etuvchi asab tolalari joylashgan ayrim nuqtalar orqali his etamiz. Ko’zda esa bunday nuqtalar yo’q.

24 savol: Kosmik kema ichida go’girt yonadimi?

Javob: Yonmaydi. Kosmik kema ichida hamma narsa vaznsizlik holatida bo’lganligi sababli konveksiya yuz bermaydi.

25 savol: Choynakdagi suv qaysi vaqtda tez soviydi. Muz choynak ostida bo’lgandami yoki ustida bo’lgandami?

Javob: Ustida qo’yilganda. Chunki muz atrofida sovuq suv qatlami hosil bo’ladi. Bu qatlamdagi suv og’ir. Shuning uchun pastga tushadi va konveksiya yuz beradi.

26 savol: Nima uchun sovuq paytida hayvonlar g’ujanak bo’ladi?

Javob: G’ujanak bo’lib yotgan hayvon tanasining yuzasi kichik bo’ladi. kam yuzadan kam issiqlik chiqadi.

27 savol: Sandiqga nimani yashirib bo’lmaydi? Javob: Yorug’lik nurini.

28 savol: Nima joydan qimirlamaydi lekin harakat qiladi? Javob: Soat

29 savol: Chopsa chopilmaydi, ko’msa ko’milmaydi? Javob: Soya

30. Ingliz yozuvchisi Jyul Vernning “Kapitan Gattenning sayohati” kitobida sayohatchilar katta shaffof muz bo’lagidan pichoq va bolg’a yordamida qandaydir asbob yasaydilar.

Savol: Sayohatchilar qanday asbob yoki buyum yasaganlar va bu asbob yordamida qanday qilib olov hosil qilganlar.

Javob: Ular linza yasaganlar va quyosh nurlarini fokuslab olov hosil qilganlar.

31 Ma’lumki qishda sovuq qotmaslik uchun palto va telpak kiyamiz. Ular odamni isitadi. Agar biz ikki bo’lak muz olib alohida-alohida salofan xaltachaga solib mahkamlab, birini ochiq holda ikkinchisini paltoga o’rab qo’ysak. Biroz vaqtdan so’ng qaralsa ochiq holdagi ancha yariydi. Paltoga o’ralgan esa erimagan.

Savol: Nima uchun paltoga o’ralgan muz erimaydiyu, lekin palto bizni isitadi. Javob: Palto issiqlikni yomon o’tkaradi.

32. Buyuk nemis fiziki Albert Eynshteyn XX asrgacha Nyuton fizikasi hamma joyda qo’llash mumkin emasligini aytdi va hammani hayratga solib, quyidagi fikrni qo’lladi. Uzunlik, vaqt va massa o’zgaruvchan kattalikdir. Ular faqat ma’lum holatgina vaqt to’xtaydi, jism o’lchami yo’qoladi, massa esa cheksiz ortib ketadi.

Savol: Albert Eynshteyn qanday fizik kattalikda bunday o’zgarishlar kelib chiqadi. Javob: Yorug’lik tezligida.

33. Tabiatda shunday jonzotlar borki, bizdan sezgir, lekin ular oddiy ko’z bilan hech narsa ko’rmaydilar. Biz yorug’lik nurlari yordamida ko’rsak, ular o’zidan chiqargan tovushlar yordamida ko’radilar. Bunday jonzotlar tovush yordamida jismni o’lchash va koordinatalarini aniqlaydilar.

Savol: Bu qanday jonzot? Javob: Ko’rshapalak.

34. Qo’limda shunday suyuqlik borki, u temir oltin, mis va boshqa bir qancha metallardan zich va juda xavfli hisoblanadi. Uning 3 l i (Uni metallar safiga qo’shadilar) 40 kg ni tashkil etadi.

Savol: Bu qanday suyuqlik yoki metall? Javob: Simob.

35. Yonilg’i quyish shahobchalarida benzin litrlab sotiladi. Biz benzinni kunning qaysi qismida olganimizda foydaliroqdir.

Savol: Kunning ertalabidami yoki tushlikdami? Javob: Ertalab.

36. Yorug’lik cpektrini yorug’lik nurlarining to’lqin uzunligi va ranglariga qarab 7 taga ajratgan edik. Xuddi shunday tovushni ham to’lkun uzunligi va tonlariga qarab 7 ga ajratamiz.

Savol: Tovushning 7 turini sanab bering Javob: Do-re-mi-fa-sol-lya-si.

37. Qo’limizda ingichka va uzun ip, sekundomer hamda sharchalar bor, boshqa hech qanday asbob yo’q.

Savol: Qanday qilib uyning hajmini aniq o’lchay olasiz?

Javob: Ip va sharcha yordamida matematik mayatnik yasaladi va ipning uzunligi aniqlanadi.

38. Afandi shunday topishmoqni aytib bermoqda. Bizlar ekizaklarmiz. Mening ismim Mavjud, uning ismi Mavhumdir. Men uni faqat ma’lum joylardagina ko’ra olaman. Biz doimo qarama-qarshi harakatlar qilamiz. Lekin men uni yorug’likda ko’raman.

Savol: Afandining mavhum ekizi kim yoki nima edi?

Javob: Afandining ko’zgudagi aksi.

40 Fizikada shunday tushuncha borki u hozirgi kunda juda ko’p ishlatiladi. Fizikaning “Arvoh” tushunchasi “Arvohni tekshirish”, “Arvohni ko’rish” tushunchalari bilan birgalikda ham ishlatiladi.

Savol: Bu “Arvoh” tushunchasi fizikada nima deb yuritiladi?

Javob: Spektr deyiladi.

41. Bundan 2200 yil avval qadimgi yunon faylasufi Arximed hammomda cho’mila turib shoh tojining qancha qismi oltindan iborat ekanligini suvni to’kilishiga qarab “Evrika-evrika” ya’ni “Topdim-topdim” deb qichqirib yuborgan.

Savol: Arximed “Evrika” qichqirig’i ostida qaysi fizik kattalikni aniqlagan.

Javob: Zichlik.

42. Olimtoy deraza oldiga keldi va deraza oynasidan tashqariga qaradi. U tashqarida mushukni ko’rib qoldi. So’ngra “Tashqarida havo sovuq issiqroq kiyinib olish kerak” dedi.

Savol: Olimtoy nimaga asoslanib tashqari sovuqligini aniqladi?

Javob: U tashqarida xurnaygan mushukni ko’rib qoladi. Mushuk sovuqdan himoyalanishi uchun xurkayadi. Bu vaqtda xurnaygan jun orasida havo qatlami hosilbo’ladi, bu havo qatlami issiqlikni yomon o’tkaradi.

43. Jazirama issiq kunlarida biz yupqa matodan tikilgan kiyimlar kiyamiz, lekin cho’ponlar bu kunlarda telpak va chaponga o’ralib oladilar. Ular bir terlaganidan so’ng bizdan ko’ra isib ketadi.

44. Biz “ko’rinmas odam” degan kitob va kinolarni o’qib ko’rganmiz haqiqitda bunday qilish mumkin emas.

Savol: Agar xayolam ko’rinmas odamni yarata olsak, xonada turgan odam qachon ko’rinmas bo’lib qoladi.

Javob: Inson tanasi yorug’lik uchun ko’rsatgichi havo sindirish ko’rsatkichiga teng bo’ladi.

45. Tabiatda shunday qizil jism borki, u o’z to’plamida 4 o’rinda turadi. Bu jismda “qo’rqinch” i va “dahshat”i bor. Bu jismni oddiy ko’z bilan ko’rik qiyin.

Savol: Bu qanday jism? Javob: Mars sayyorasi.

46. Tabiatda shunday hodisa borki u konveksiya orqali yuzaga keladi. Bu hodisa pastga janubga qarab harakat natijasida hosil bo’ladi.

Savol: Bu qanday hodisa? Javob: Shamol.

47. Savol. Yo’ldoshning tashqi soyali tomoniga termometrning ko’rsatishi nimalarga bog’liq bo’ladi?

Javob. Termometr nurlanishiga. Yo’ldosh, yulduzlar, planetalar nurlanishiga ham.

48. Savol. Kun davomida ko’chada kuzgi sovuq yomg’ir maydalab yog’moqda. Oshxonaga yuvilgan kirlar yoyilgan.Agar fortochka ochilsa , kir tez quriydimi?

Javob. Ha tez quriydi. Ko’chadagi va fortochkasi yopiq oshxona ichidagi bug’ to’yingan bo’ladi. Ammo ko’chadagi temperatura xonadagiga nisbatan past bo’ladi. Demak ko’chadagi bug’ bosimi ham xonadagiga nisbatan kichik bo’ladi. Shuning uchun ham fortochkani ochganda oshxonadagi bug’ ko’chaga chiqadi. Natijada oshxonadagi bug’ hamma vaqt to’yinmagan bo’ladi va kir tez quriydi.

49. Oxirida “lik” bo’g’ini qatnashadigan fizikaviy terminlar toping.

Javob.O’tkazuvchanlik, kattalik, issiqlik,og’irlik, yoryg’lik, elastiklik, zichlik, tezlik, gidravlik, kapillyarlik, radioaktivlik, qarshilik, namlik, suyuqlik yoritilganlik, ravshanlik.

50. “metr” so’zini qo’shib fizika faniga oid so’zlar tuzing.

Javob. Termometr,barometr, manomatr, elektrometr, ampermetr, voltmeter, ommetr, mikrometr, santimetr, millimeter, detsimetr, dinamometr, kalorimetr, galvonometr, avometr, mikromanometr, vattmetr, gigrometr, psixrometr, milliampermetr, mikroampermetr, spidometr, radiometr.

51. Harflar o’rnini to’ldirib fizik terminlarni hosil qilingva ular haqida bilganlaringizni aytib bering.(eniga)

T	e	x		i	k	a
	a	s	t	o	t	a
Yo		u	g’	l	i	k
A	g		e	g	a	t
E	n	e		g	i	ya
	a	r	a	k	a	t
T	u	sh	u	n	ch

52. Harflar o’rnini to’ldirib fizik terminlarni hosil qilingva ular haqida bilganlaringizni aytib bering.(eniga)

N	u	q	t
K	O’	ch		sh
F		z	i	s
	o	s	i	m
R	a		i	o
A	s	b		b
A	n	j	o
	i	h	o	z
M		d	e	l
Q	o		u	n
M	o	d		a
S	a	r	i
A		o	q	a
M	a	s		a

53. “Ish” qo’shimchasini qo’shib fizik terminlar tuzing.

Javob. Erish, qotish, bug’lanish, tushish, yuklanish, uzatish, sinish, qaytish, nurlanish, tebranish, terqalish, yonish, sindirish, tortishish, tortish, saqlanish, idish, kuzatish, qizish, o’rganish, yozish, ko’rsatish, Ishqalanish, sirpanish, dumalanish.

54. “tsiya” qo’shimchasini qo’shib fizikaga oid so’zlar tuzing.

Javob:. inertsiya, deformatsiya, kondensatsiya, konvektsiya, dispertsiya, induktsiya,reaktsiya ozolyatsiya, interferentsiya, elektrostansiya.

55. Harflar o’rnini to’ldiring va fizik terminlarni izohlang.(bo’yiga.)

D

A

Ya

F

Q

Ya

O

A

O

F

t

a

a

o

i

l

d

l

a

V

o

q

r

r

I

s

a

a

r

R

t

o

t

L

m

m

a

a

o

56. Harflar o’rnini to’ldiring va hosil bo’lgan fizik terminlarni izohlang.(bo’yiga)

T		Ch	A		V	S	B
	i	a	R	i		k	u
Z	ch		A	z	k	a	r
L	l	m		i	t		ch
I	i	o	T	k	o	ya
K	k	q	U	a	r	r	k

57 Bo’sh harflar o’rnini to’ldiring va hosil bo’lgan so’zlar haqida bilganlaringizni aytib bering.

Yu

T

T

Y

I

Q

D

Q

K

A

u

o

u

u

o

o

o’

Z

g

k

l

v

L

ch

n

n

l

k

58. Rebusni yeching.

a) – K 3

Javob: Kuch