Мавзу: марказий осиёдаги илк ўрта асрлар фалсафаси

1
1
-bosqich
-bosqich
3
3
- 
- 
bosqich
bosqich
2
2
- 
- 
bosqich
bosqich
P
P
ul-tovar 
ul-tovar 
T
T
ovar-pul
ovar-pul
I
I
shlab 
shlab 
chiqarish
chiqarish

---

17
17
2- REJA 
2- REJA 
 
 
Aylanma mablag’larning 
Aylanma mablag’larning 
tuzilishi va harakati
tuzilishi va harakati

---

18
18
X
X
om-ashyo va asosiy 
om-ashyo va asosiy 
materiallar (28 %) 
materiallar (28 %) 
A
A
ylanma ishlab chiqarish fondlari (100 %)
ylanma ishlab chiqarish fondlari (100 %)
I
I
shlab chiqarish zaxiralarida (70 %)
shlab chiqarish zaxiralarida (70 %)
I
I
shlab chiqarish jarayonida
shlab chiqarish jarayonida
(
(
30 %)
30 %)
т
т
угалланмаган ишлаб 
угалланмаган ишлаб 
чиқариш (19%)
чиқариш (19%)
K
K
elgusi davr xarajatlari
elgusi davr xarajatlari
(5%)
(5%)
к
к
орхонанинг ўзида тайёр-
орхонанинг ўзида тайёр-
ланувчи ярим тайёр 
ланувчи ярим тайёр 
маҳсулотлар 
маҳсулотлар 
(
(
6%)
6%)
S
S
otib olinuvchi yarim tayyor 
otib olinuvchi yarim tayyor 
mahsulotlar (10 %)
mahsulotlar (10 %)
Y
Y
ordamchi materiallar
ordamchi materiallar
(
(
8 %)
8 %)
y
y
oqilg’I va energiya (8 %)
oqilg’I va energiya (8 %)
T
T
a’mirlash uchun ehtiyot 
a’mirlash uchun ehtiyot 
qismlar (3 %)
qismlar (3 %)
Q
Q
adoqlash va o’rov materiallari 
adoqlash va o’rov materiallari 
(3 %)
(3 %)
A
A
rzon va tez eskiruvchi 
rzon va tez eskiruvchi 
predmetlar (10 %)
predmetlar (10 %)
K
K
orxonaning o’zida 
orxonaning o’zida 
tayyorlanuvchi yarim 
tayyorlanuvchi yarim 
tayyor mahsulotlar 
tayyor mahsulotlar 
(
(
6%)
6%)
T
T
ugallanmagan ishlab 
ugallanmagan ishlab 
chiqarish (19%)
chiqarish (19%)

---

19
19
Aylanma ishlab chiqarish fondlari korxona aylanma 
Aylanma ishlab chiqarish fondlari korxona aylanma 
mablag’larining asosiy va salmog’li qismi sifatida o`z tarkibiga 
mablag’larining asosiy va salmog’li qismi sifatida o`z tarkibiga 
quyidagilarni qamrab oladi:
quyidagilarni qamrab oladi:
Aylanma ishlab chiqarish fondlari korxona aylanma 
Aylanma ishlab chiqarish fondlari korxona aylanma 
mablag’larining asosiy va salmog’li qismi sifatida o`z tarkibiga 
mablag’larining asosiy va salmog’li qismi sifatida o`z tarkibiga 
quyidagilarni qamrab oladi:
quyidagilarni qamrab oladi:
Ishlab 
Ishlab 
chiqarish 
chiqarish 
zaxiralari
zaxiralari
Ishlab 
Ishlab 
chiqarish 
chiqarish 
zaxiralari
zaxiralari
Kelgusi davr 
Kelgusi davr 
xarajatlari
xarajatlari
Kelgusi davr 
Kelgusi davr 
xarajatlari
xarajatlari
Tugallanma-
Tugallanma-
gan ishlab 
gan ishlab 
chiqarish
chiqarish
Tugallanma-
Tugallanma-
gan ishlab 
gan ishlab 
chiqarish
chiqarish
ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarishga kiritish uchun 
ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarishga kiritish uchun 
tayyorlangan hamda xom-ashyo, asosiy vа yordamchi materiallar, 
tayyorlangan hamda xom-ashyo, asosiy vа yordamchi materiallar, 
yoqilg’i, xarid qilinuvchi yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi 
yoqilg’i, xarid qilinuvchi yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi 
qismlar, qadoqlash va o`rov materiallari, asosiy fondlarni 
qismlar, qadoqlash va o`rov materiallari, asosiy fondlarni 
ta`mirlash uchun ehtiyot qismlar, yoqilg’i-moylash materiallaridan 
ta`mirlash uchun ehtiyot qismlar, yoqilg’i-moylash materiallaridan 
tashkil topuvchi mehnat predmetlari;
tashkil topuvchi mehnat predmetlari;
ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarishga kiritish uchun 
ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarishga kiritish uchun 
tayyorlangan hamda xom-ashyo, asosiy vа yordamchi materiallar, 
tayyorlangan hamda xom-ashyo, asosiy vа yordamchi materiallar, 
yoqilg’i, xarid qilinuvchi yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi 
yoqilg’i, xarid qilinuvchi yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi 
qismlar, qadoqlash va o`rov materiallari, asosiy fondlarni 
qismlar, qadoqlash va o`rov materiallari, asosiy fondlarni 
ta`mirlash uchun ehtiyot qismlar, yoqilg’i-moylash materiallaridan 
ta`mirlash uchun ehtiyot qismlar, yoqilg’i-moylash materiallaridan 
tashkil topuvchi mehnat predmetlari;
tashkil topuvchi mehnat predmetlari;
ishlab chiqarish jarayonida foydalanishga 
ishlab chiqarish jarayonida foydalanishga 
topshirilgan hamda ishlov berish va yig’uv 
topshirilgan hamda ishlov berish va yig’uv 
jarayonida bo`lgan, lekin ishlab chiqarish 
jarayonida bo`lgan, lekin ishlab chiqarish 
jarayoni to`liq tugallanmagan hamda ushbu 
jarayoni to`liq tugallanmagan hamda ushbu 
korxonada keyinchalik ishlov berilishi lozim 
korxonada keyinchalik ishlov berilishi lozim 
bo`lgan mehnat predmetlari;
bo`lgan mehnat predmetlari;
ishlab chiqarish jarayonida foydalanishga 
ishlab chiqarish jarayonida foydalanishga 
topshirilgan hamda ishlov berish va yig’uv 
topshirilgan hamda ishlov berish va yig’uv 
jarayonida bo`lgan, lekin ishlab chiqarish 
jarayonida bo`lgan, lekin ishlab chiqarish 
jarayoni to`liq tugallanmagan hamda ushbu 
jarayoni to`liq tugallanmagan hamda ushbu 
korxonada keyinchalik ishlov berilishi lozim 
korxonada keyinchalik ishlov berilishi lozim 
bo`lgan mehnat predmetlari;
bo`lgan mehnat predmetlari;
ayni paytda ishlab chiqarilayotgan, lekin kelajakdagi 
ayni paytda ishlab chiqarilayotgan, lekin kelajakdagi 
mahsulotlarga mansub bo`lgan yangi turdagi mahsulotlarni 
mahsulotlarga mansub bo`lgan yangi turdagi mahsulotlarni 
tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlari (masalan, asbob-
tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlari (masalan, asbob-
uskunalarni qayta rejalashtirish, mahsulotlarning yangi turlarini 
uskunalarni qayta rejalashtirish, mahsulotlarning yangi turlarini 
tayyorlash va loyihalashtirishga sarflanuvchi xarajatlar vа 
tayyorlash va loyihalashtirishga sarflanuvchi xarajatlar vа 
boshqalar).
boshqalar).
ayni paytda ishlab chiqarilayotgan, lekin kelajakdagi 
ayni paytda ishlab chiqarilayotgan, lekin kelajakdagi 
mahsulotlarga mansub bo`lgan yangi turdagi mahsulotlarni 
mahsulotlarga mansub bo`lgan yangi turdagi mahsulotlarni 
tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlari (masalan, asbob-
tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlari (masalan, asbob-
uskunalarni qayta rejalashtirish, mahsulotlarning yangi turlarini 
uskunalarni qayta rejalashtirish, mahsulotlarning yangi turlarini 
tayyorlash va loyihalashtirishga sarflanuvchi xarajatlar vа 
tayyorlash va loyihalashtirishga sarflanuvchi xarajatlar vа 
boshqalar).
boshqalar).

---

20
20
A
A
ylanma mablag
ylanma mablag
’
’
lar
lar
A
A
ylanma fondlar
ylanma fondlar
M
M
uomala fondlari
uomala fondlari
I
I
shlab 
shlab 
chiqarish 
chiqarish 
jamg
jamg
’
’
armasi
armasi
T
T
ugallanmagan 
ugallanmagan 
ishlab chiqarish
ishlab chiqarish
K
K
elgusi davr 
elgusi davr 
xarajatlari
xarajatlari
O
O
mbordagi 
mbordagi 
tayyor 
tayyor 
mahsulot
mahsulot
J
J
o
o
‘
‘
natishga 
natishga 
yuklangan 
yuklangan 
mahsulot
mahsulot
H
H
isob 
isob 
raqamidagi pul 
raqamidagi pul 
mablag
mablag
‘
‘
lari
lari
M
M
e
e
’
’
yorlashtiriladigan
yorlashtiriladigan
A
A
ylanma mablag
ylanma mablag
’
’
lar
lar
M
M
e
e
’
’
yorlashtirilmaydigan 
yorlashtirilmaydigan 
aylanma mablag
aylanma mablag
’
’
lar
lar

---

21
21
3-REJA
3-REJA
Aylanma mablag’lardan foydalanish 
Aylanma mablag’lardan foydalanish 
ko`rsatkichlari va ularning 
ko`rsatkichlari va ularning 
aylanishini tezlashtirish yo`llari.
aylanishini tezlashtirish yo`llari.

---

22
22
K
K
orxona aylanma mablag’laridan samarali 
orxona aylanma mablag’laridan samarali 
foydalanish uch asosiy ko`rsatkichni tavsiflaydi:
foydalanish uch asosiy ko`rsatkichni tavsiflaydi:
A
A
ylanish koeffitsienti
ylanish koeffitsienti
 korxona aylanma 
 korxona aylanma 
mablag’larining ma`lum bir vaqt (yil, 
mablag’larining ma`lum bir vaqt (yil, 
chorak) davomida amalga oshiruvchi 
chorak) davomida amalga oshiruvchi 
aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma 
aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma 
mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri 
mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri 
keluvchi sotilgan mahsulotlarni 
keluvchi sotilgan mahsulotlarni 
ko`rsatadi. U quyidagi formula asosida 
ko`rsatadi. U quyidagi formula asosida 
hisoblab topiladi:
hisoblab topiladi:
К
К
а
а
 =S
 =S
м
м
 : Q
 : Q
а
а
S
S
м
м
 
 
–sotilgan mahsulot 
–sotilgan mahsulot 
hajmi, pul o`lchovida;
hajmi, pul o`lchovida;
Q
Q
а
а
–
–
 
 
aylanma 
aylanma 
mablag’larning o`rtacha 
mablag’larning o`rtacha 
qoldiq hajmi, pul 
qoldiq hajmi, pul 
o`lchovida (aylanma 
o`lchovida (aylanma 
mablag’lar me`yori).
mablag’lar me`yori).
S
S
м
м
 
 
–sotilgan mahsulot 
–sotilgan mahsulot 
hajmi, pul o`lchovida;
hajmi, pul o`lchovida;
Q
Q
а
а
–
–
 
 
aylanma 
aylanma 
mablag’larning o`rtacha 
mablag’larning o`rtacha 
qoldiq hajmi, pul 
qoldiq hajmi, pul 
o`lchovida (aylanma 
o`lchovida (aylanma 
mablag’lar me`yori).
mablag’lar me`yori).
A
A
ylanma mablag’larni yuklanish
ylanma mablag’larni yuklanish
 
 
koeffitsienti aylanish koeffitsientiga 
koeffitsienti aylanish koeffitsientiga 
teskari bo`lgan qiymatdir. U sotilgan 
teskari bo`lgan qiymatdir. U sotilgan 
har 1 so`m mahsulotga sarflangan 
har 1 so`m mahsulotga sarflangan 
aylanma mablag’larni tavsiflaydi 
aylanma mablag’larni tavsiflaydi 
hamda quyidagi formula asosida 
hamda quyidagi formula asosida 
hisoblab topiladi:
hisoblab topiladi:
К
К
yu
yu
 = Q
 = Q
а
а
 : S
 : S
м
м
B
B
ir marta aylanish davomiyligi kunlarda 
ir marta aylanish davomiyligi kunlarda 
o`lchanadi hamda shu davrdagi kunlar 
o`lchanadi hamda shu davrdagi kunlar 
sonini aylanish koeffitsientiga nisbati 
sonini aylanish koeffitsientiga nisbati 
orqali quyidagi formula asosida 
orqali quyidagi formula asosida 
hisoblanadi:
hisoblanadi:
Т
Т
 = К : К
 = К : К
а
а
К -
К -
shu davrdagi kunlar 
shu davrdagi kunlar 
soni
soni
 
 
 (360, 90).
 (360, 90).
К -
К -
shu davrdagi kunlar 
shu davrdagi kunlar 
soni
soni
 
 
 (360, 90).
 (360, 90).

---

23
23
Mutlaq ozod qilish
Mutlaq ozod qilish
 korxonaning aylanma 
 korxonaning aylanma 
mablag’larga bo`lgan ehtiyojini kamaytirishni 
mablag’larga bo`lgan ehtiyojini kamaytirishni 
tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional 
tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional 
foydalanishga oid turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar 
foydalanishga oid turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar 
hisobiga amalga oshiriladi.
hisobiga amalga oshiriladi.
Mutlaq ozod qilish
Mutlaq ozod qilish
 korxonaning aylanma 
 korxonaning aylanma 
mablag’larga bo`lgan ehtiyojini kamaytirishni 
mablag’larga bo`lgan ehtiyojini kamaytirishni 
tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional 
tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional 
foydalanishga oid turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar 
foydalanishga oid turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar 
hisobiga amalga oshiriladi.
hisobiga amalga oshiriladi.

---

24
24
Nisbiy ozod qilish
Nisbiy ozod qilish
 aylanma mablag’lari hajmining 
 aylanma mablag’lari hajmining 
o`zgarishi hamda sotilgan mahsulot hajmining 
o`zgarishi hamda sotilgan mahsulot hajmining 
o`zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot 
o`zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot 
yilida aylanma mablag’larga ehtiyojni, mahsulotni 
yilida aylanma mablag’larga ehtiyojni, mahsulotni 
mazkur davr mobaynida sotish bo`yicha haqiqiy 
mazkur davr mobaynida sotish bo`yicha haqiqiy 
aylanish hamda o`tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) 
aylanish hamda o`tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) 
inobatga olgan holda hisoblash zarur. Ular o`rtasidagi 
inobatga olgan holda hisoblash zarur. Ular o`rtasidagi 
farq ozod qilingan vositalar miqdorini beradi.
farq ozod qilingan vositalar miqdorini beradi.
Nisbiy ozod qilish
Nisbiy ozod qilish
 aylanma mablag’lari hajmining 
 aylanma mablag’lari hajmining 
o`zgarishi hamda sotilgan mahsulot hajmining 
o`zgarishi hamda sotilgan mahsulot hajmining 
o`zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot 
o`zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot 
yilida aylanma mablag’larga ehtiyojni, mahsulotni 
yilida aylanma mablag’larga ehtiyojni, mahsulotni 
mazkur davr mobaynida sotish bo`yicha haqiqiy 
mazkur davr mobaynida sotish bo`yicha haqiqiy 
aylanish hamda o`tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) 
aylanish hamda o`tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) 
inobatga olgan holda hisoblash zarur. Ular o`rtasidagi 
inobatga olgan holda hisoblash zarur. Ular o`rtasidagi 
farq ozod qilingan vositalar miqdorini beradi.
farq ozod qilingan vositalar miqdorini beradi.

---

25
25
Aylanma mablag’lardan 
Aylanma mablag’lardan 
foydalanish ko`rsatkichlariga 
foydalanish ko`rsatkichlariga 
nimalar kiradi?
nimalar kiradi?
Aylanma mablag’lardan 
Aylanma mablag’lardan 
foydalanish ko`rsatkichlariga 
foydalanish ko`rsatkichlariga 
nimalar kiradi?
nimalar kiradi?


Aylanish koeffitsienti nima?
Aylanish koeffitsienti nima?


Aylanish koeffitsienti nima?
Aylanish koeffitsienti nima?
Aylanma mablag’larninig 
Aylanma mablag’larninig 
yuklanish koeffitsientini 
yuklanish koeffitsientini 
tushuntiring?
tushuntiring?
Aylanma mablag’larninig 
Aylanma mablag’larninig 
yuklanish koeffitsientini 
yuklanish koeffitsientini 
tushuntiring?
tushuntiring?
Aylanma mablag’larning 
Aylanma mablag’larning 
aylanish davri qanday
aylanish davri qanday
 
 
topiladi?
topiladi?
Aylanma mablag’larning 
Aylanma mablag’larning 
aylanish davri qanday
aylanish davri qanday
 
 
topiladi?
topiladi?
Aylanish koeffitsienti
Aylanish koeffitsienti
 korxona aylanma mablag’larining
 korxona aylanma mablag’larining
 
 
ma`lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga 
ma`lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga 
oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma
oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma
mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri keluvchi sotilgan
mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri keluvchi sotilgan
 
 
mahsulotlarni ko`rsatadi. U quyidagi formula
mahsulotlarni ko`rsatadi. U quyidagi formula
 
 
asosida hisoblab topiladi:
asosida hisoblab topiladi:
Ка =Sм : Qа
Ка =Sм : Qа
Aylanish koeffitsienti
Aylanish koeffitsienti
 korxona aylanma mablag’larining
 korxona aylanma mablag’larining
 
 
ma`lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga 
ma`lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga 
oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma
oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma
mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri keluvchi sotilgan
mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri keluvchi sotilgan
 
 
mahsulotlarni ko`rsatadi. U quyidagi formula
mahsulotlarni ko`rsatadi. U quyidagi formula
 
 
asosida hisoblab topiladi:
asosida hisoblab topiladi:
Ка =Sм : Qа
Ка =Sм : Qа
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o`lchanadi hamda 
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o`lchanadi hamda 
shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati 
shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati 
orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
Т = К : Ка
Т = К : Ка
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o`lchanadi hamda 
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o`lchanadi hamda 
shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati 
shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati 
orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
Т = К : Ка
Т = К : Ка
Aylanma mablag’larninig
Aylanma mablag’larninig
 
 
aylanish koeffitsienti,
aylanish koeffitsienti,
 
 
aylanma mablag’larninig 
aylanma mablag’larninig 
yuklanish koeffitsienti, aylanma 
yuklanish koeffitsienti, aylanma 
mablag’larning aylanish davri.
mablag’larning aylanish davri.
 
 
Aylanma mablag’larninig
Aylanma mablag’larninig
 
 
aylanish koeffitsienti,
aylanish koeffitsienti,
 
 
aylanma mablag’larninig 
aylanma mablag’larninig 
yuklanish koeffitsienti, aylanma 
yuklanish koeffitsienti, aylanma 
mablag’larning aylanish davri.
mablag’larning aylanish davri.
 
 
Yuklanish koeffitsenti
Yuklanish koeffitsenti
 aylanish koeffitsientiga teskari
 aylanish koeffitsientiga teskari
 
 
bo`lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so`m mahsulotga
bo`lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so`m mahsulotga
 
 
sarflangan aylanma mablag’larni tavsiflaydi hamda 
sarflangan aylanma mablag’larni tavsiflaydi hamda 
quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
Кyu = Qа : Sм
Кyu = Qа : Sм
Yuklanish koeffitsenti
Yuklanish koeffitsenti
 aylanish koeffitsientiga teskari
 aylanish koeffitsientiga teskari
 
 
bo`lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so`m mahsulotga
bo`lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so`m mahsulotga
 
 
sarflangan aylanma mablag’larni tavsiflaydi hamda 
sarflangan aylanma mablag’larni tavsiflaydi hamda 
quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
Кyu = Qа : Sм
Кyu = Qа : Sм


Aylanish koeffitsienti nima?
Aylanish koeffitsienti nima?


Aylanish koeffitsienti nima?
Aylanish koeffitsienti nima?
Aylanma mablag’larninig 
Aylanma mablag’larninig 
yuklanish koeffitsientini 
yuklanish koeffitsientini 
tushuntiring?
tushuntiring?
Aylanma mablag’larninig 
Aylanma mablag’larninig 
yuklanish koeffitsientini 
yuklanish koeffitsientini 
tushuntiring?
tushuntiring?

---

26
26
E’TIBORINGIZ UCHUN 
E’TIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT!
RAHMAT!
E’TIBORINGIZ UCHUN 
E’TIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT!
RAHMAT!

---

Document Outline

• Slide 1
• Slide 2
• Slide 3
• Slide 4
• Slide 5
• Slide 6
• Slide 7
• Slide 8
• Slide 9
• Slide 10
• Slide 11
• Slide 12
• Slide 13
• Slide 14
• Slide 15
• Slide 16
• Slide 17
• Slide 18
• Slide 19
• Slide 20
• Slide 21
• Slide 22
• Slide 23
• Slide 24
• Slide 25
• Slide 26