Mavzu. Marjinalizm ta’limoti va neoklassik iqtisodiy maktablar (2 soat) Reja

«Eng’ yuqori foydalilik» nazariyasi Avstriya maktabi va boshqa iqtisodiyot konstepstiyalari uchun asos bo’ldi, bu konstepstiyalar esa kapitalizm sharoitida iqtisodiyotning’ ijtimoiy mazmunini kuchsizlantiruvchi, uning’ sinfiy ҳarakterini inkor etuvchi bir narsadir. Byom-Baverkning’ ta’biricha, qadriyat to’G’’risidag’i ta’limot daromadni taqsimlash, shu jumladan er rentasi, ish ҳaqi, kapitaldan olinadig’an foyda to’G’’risidag’i butun o’z doktrinasining’ markaziy bandidir.
Avstriya maktabining’ taqsimlash nazariyasi bir qancha mavjud konstepstiyalarni: J.B.Seyning’ ishlab chiqarishning’ uch omili, taqsimot konstepstiyasini, «eng’ yuqori foydalilik» nazariyasini o’z ichig’a oladi. Bu o’rinda ishlab chiqarish omillari unumli ne’matlar deb atalg’an. Ularning’ ҳar birig’a (er, kapital va meҳnatg’a) oling’an iste’mol ne’matlarining’ muayyan qismi muvofiq keladi. Taqsimotning’ mana shu o’zig’a xos konstepstiyasi kapitalistik ekspluatastiyani o’zg’alar meҳnatining’ kapitalistlar tomonidan o’zlashtirib olinishini inkor etadi.
Uilyam Stenli Jevons (1835-1882) London universitetida matematika va ximiya fanlaridan taҳsil olish bilan birg’a siyosiy iqtisodni ҳam qiziqib o’rg’ang’an. 1863 yilda Manchester shaҳridag’i kollejg’a siyosiy iqtisod o’qituvchisi bo’lib ishg’a kirdi. Oradan ko’p vaqt o’tmasdan iqtisodiy mavzudag’i uning’ asosiy asarlari e’lon qilindi. Ular quyidag’ilar: «Siyosiy iqtisod nazariyasi» (1871) va «Fan tamoyillari» (1874) va boshqalar.
X1X asrning’ oxirig’acha U.Jevons va uning’ asarlari o’zining’ kuchli matematik ifodasi tufayli o’quvchilar tomonidan to’liq e’tibor bilan qabul qilinmadi. Lekin uning’ G’’oyalaridag’i sub’ektivizm asosiy ilmiy asarlarida aniq o’z o’rnini topg’an edi. Masalan, iste’mol, talab, foydalilik ҳaqida o’z ҳolicha tushunchalar berish bilan birg’a U.Jevons tovarlar narxi uning’ me’yoriy foydalilig’i bilan funkstional boG’’liqdir deb ko’rsatadi. Shuning’dek olim klassiklarning’ raqobat ҳaqidag’i fikrlarini qo’llab, sotuvchi va oluvchi o’zaro muloqatda bo’lib kerakli ma’lumotni bir-biridan olishi mumkin deb ko’rsatadi.
Natijada u quyidag’i xulosa keltirib chiqaradi: bozordag’i sotuvchilar (sub’ektlar) insonlar eҳtiyoji uchun zarur bo’lg’an tovarlarni muҳayo qilib, ularning’ iste’mollarini to’laroq qondiradilar. Shu fikri bilan U Jevons dastlabkilardan bo’lib me’yoriy taҳlilni maydong’a tashlayda va marjinalizm asoschilaridan birig’a aylandi.

3.