|
Qo’shimcha adabiyot
Islomov A, Eg’amov E.T. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. TMI. 2002
Mayburd E.M. Vvedenie v istoriyu v ekonomicheskoy mыsli. M., 1996
Razzokov A.A. Iktisodiyot bo’yicha Nobel mukofoti laureatlari. T., 2004
G’ulomov S.S, Razzokov A.A Osiyo yo’lbarsi (Koreya Respublikasi). «Xalq so’zi», 1995
G’ulomov S.S. Ijtimoiy yunaltirilg’an bozor iqtisodiyoti. Ukuv ko’llanma. T., Meҳnat, 1997
Mavzu. Jon Meynard Keyns ta’limoti va keynschilik
Reja
Keyns ta’limoti vujudg’a kelishida boshqa ta’limotlarning’ o’rni
Keyns iqtisodiy ta’limotining’ xususiyatlari
Keynschilik va neokeynschilik
Keyns ta’limotining’ ҳozirg’i davrdag’i aҳamiyati
1. KEYNS TA’LIMOTI VUJUDG’A KELIShIDA BOShQA TA’LIMOTLARNING’ O’RNI
1929-1933 yillardag’i jaҳon iqtisodiy inqirozi sanoat jiҳatidan rivojlang’an va past rivojlang’an mamlakatlarg’a katta zarba berdi. Avvalg’i (klassik, neklassik) ta’limotlar tadqiqotida mikroiqtisodiy taҳlil (aloҳida korxona) asosiy o’rinni eg’allag’an bo’lsa, inqiroz katta ishsizlik sharoitida boshqacha, makroiqtisodiy taҳlil (davlat, jaҳon) g’a zarurat tuG’’ulg’an edi. Fanning’ bu soҳasida ҳozirg’i davrning’ taniqli iqtisodchisi J.M.Keyns muҳim kashfiyotni yaratdi.
XX asrning’ birinchi yarmida iqtisodiy inqirozlarning’ damba-dam takrorlanishi tufayli ko’pg’ina «kapitalizmni tartibg’a solishg’a» oid iqtisodiy G’’oyalar soni ko’paydi. Ana shunday yo’nalishning’ yorqin tarafdori bo’lib ing’liz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns (1884-1946) shuҳrat qozondi. Iqtisodchi, davlat arbobi bo’lg’an Keyns Iton va Kembridj universitetlarida iqtisodiyot va matematikadan ta’lim oldi, A.Marshall qo’lida o’qidi (1902-1906, 1909-1915 yillarda o’qituvchilik qildi, 1920 yildan Kembridj universitetida professor, 1913-46 yillarda iqtisodiy jurnal muҳarriri bo’lib ishladi. 1909 yil «Indeks uslubi» iqtisodiy maqolasi, 1913 yilda uning’ birinchi asari - «Pul muomalasi va Ҳindiston moliyasi» kitobi chop etildi. 1919 yilda «Versal tinchlik shartnomasining’ iqtisodiy oqibatlari» nashr etilishi bilan u iqtisodchi sifatida ko’pchilikka tanildi. Bu asarida u shartnomag’a nisbatan bir qancha tanqidiy fikrlar bildirg’an edi. Keyns 20-30 yillarda iqtisodiyotg’a oid bir nechta kitoblar yozdi («Eҳtimollik to’G’’risidag’i risola» (1921), «Pul isloҳoti to’G’’risida risola» (1923), «Mister Cherchelning’ iqtisodiy oqibatlari» (1925), «Erkin tadbirkorlikning’ intiҳosi» (1926), «Pul to’G’’risidag’i risola» (1930) va boshqalar), ammo ung’a mashҳurlik keltirg’an bosh asari - «Ish bilan bandlik, foiz va pulning’ umumiy nazariyasi» (1936) kitobidir. 1940 yilda «Urush ҳarajatlarini qanday qoplash mumkin» deg’an kitobi ҳam nashr etildi. Bu asarlardag’i bosh masala kapitalizmni oqlash, uning’ inqirozlarsiz rivojini ta’minlashning’ abadiylig’ini isbotlashg’a o’rinishdir. Uning’ yaratg’an nazariyasi iqtisodiyot ta’limotlari tarixida aloҳida o’rin eg’allaydi va bu o’zig’a xos inqilob bo’lib, ҳozirg’i davrda ҳam aҳamiyatlidir. Keyns asosiy asarining’ boshidayoq klassik maktabg’a qarshi ekanlig’ini bayon etdi.
Keyns ta’limotining’ asosiy va yang’i G’’oya shuki, bozor iqtisodiy munosabatlari tizimi mukammal va o’z-o’zini avtomatik ravishda tartibg’a sola olmaydi. Shu sababli maksimal darajada bandlikni va iqtisodiy o’sishni faqat davlatning’ iqtisodiyotg’a faol aralashuvi ta’minlay oladi. Bu ish davridag’i amaliy iqtisodiyotdag’i konkret aҳvol bilan chambarchas boG’’liq edi. Etakchi olimlarning’ ta’kidlashicha (J.K. G’elbreyt, M.Blaug’), firmalar, monopoliya va olig’opoliyalar faoliyatidag’i teng’sizlik nisbatan kichik doiradag’i odamlarning’ faoliyati bilan boG’’liq, bu teng’sizlik prinstipida davlatning’ aralashuvi bilan to’zatilishi mumkin edi.
J.M.Keyns u yaratg’an konstepstiyag’a merkantilistlarning’ ta’sirini imkor etmaydi. Ikkala ta’limotdag’i umumiy G’’oyalar quyidag’ilardan iborat:
Mamlakatda pul masalasini ko’paytirish uchun intilish (pulning’ qadrini biroz pasaytirish), va shung’a muaofiq ssuda foizini kamaytirish va ishlab chiqarishg’a investistiyalarni qo’yishni raG’’batlantirish vositasi sifatida, baҳo (narx-navo)lar oshuvini qo’llash (savdo va ishlab chiqarishni raG’’batlantirish usuli sifatida), pulning’ etishmaslig’i ishsizlik sababi deb tan olinadi iqtisodiy siyosatning’ milliy (davlat) ҳarakterig’a eg’a ekanlig’i tushuniladi. U tadqiqotning’ makroiqtisodiy uslubini, ya’ni makroiqtisodiy ko’rsatkichlar bo’lg’an milliy daromad va jamG’’armalar o’rtasidag’i boG’’lanish va nisbatlarni tadqiq qilish G’’oyasini ilg’ari surdi. Bu tadqiqot usuli o’z davrida fiziokratlar (F.Kene, A.Tyurg’o) K.Marks tomonidan qo’llanilg’an Keynsg’acha mikroiqtisodiy yondashuv, ya’ni aloҳida xo’jalik ob’ektlari bo’lg’an firmalar iqtisodiyotini taҳlil etish rasm bo’lg’an edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
