Mavzu: Mantli axborotlarni yaratish va ishlov berish texnologiyalari

Amaliy ishi № 4

Mavzu: Mantli axborotlarni yaratish va ishlov berish texnologiyalari.

Ishning maqsadi: Zamonaviy mantli axborotlarni yaratish va ishlov berish texnologiyalari haqida tushunchalar hosil qilish.

Ishning vazifalari:

1.Zamonaviy matn muharrirlari va ularning turlari.

2.MS Word matn muharriri imkoniyatlari.

3.MS Word dasturining menyu bo’limlari va ularning vazifalari bilan tanishish.

Nazariy qism:

Bugungi kunda, ko’pgina foydalanuvchilar asosan Microsoft Office dasturlar

Paketi tarkibiga kiruvchi Microsoft Word dasturidan foydalanishmoqda. Bu dastur

O’zining imkoniyatlari, foydalanishga qulayligi va chiroyli interfeysi bilan boshqa

Matn muharrirlaridan ajralib turadi. Matn muharriri va matn protsessori dasturlariga misol sifatida quyidagi jadval asosida ko’rsatib o’tamiz.

Matn muharrirlari asosan matnni kiritish va tahrirlash uchun mo’ljallangan, ammo ro’yxatdan o’tish uchun vositalaringiz yo’q tashqi ko’rinish matn (formatlash). Shunday qilib, matnning dizayni ortiqcha yoki kerak bo’lmagan hollarda qo’llaniladi (masalan, yuborish uchun hujjatlarni tayyorlashda) elektron pochta). Yaratilgan matnli fayllarni muharriri boshqa muharrir yordamida tahrirlash mumkin, chunki Faqat kiritilgan belgilar mavjud bo’lganda matnli fayl.

Matnni yaratish va ko’rishdan tashqari, matn muharrirlari sizga quyidagi matnli tahrirlash operatsiyalarini amalga oshirishga, matnni qidirish, nusxalash, almashtirish va kodlash, hujjatlarni aniqlash, hujjatlarni bosib chiqarish va boshqalar.

Matn muharrirlari – bu maxsus dasturlar bo’lib, ularni yaratish, formatlash, tahrir qilish, saqlashga imkon beradi va matndan tashqari, zamonaviy hujjatlarda boshqa ob’ektlar (jadvallar, ro’yxatlar, diagrammalar, rasmlar va boshqalar) bo’lishi mumkin

Qo’shimcha funktsiyalarga ega bo’lgan interfaol matn muharrirlari mavjud.

Matn muharirlari 3-turga bo’linadi.

Oddiy darajadagi matn muharrirlari.

1.Word Pad. 2.Note Pad.3.Atlantis. 4.Edit Pad.5. Aditor Pro 6.Blaknot

O’rta darajadagi matn muharrirlari:

1.Microsoft Works. 2. Leksikon.

Yuqori darajadagi matn muharrirlari:

1.Star Offise Writer .2.Microsoft Word. 3. Microsoft Exsel

MS WORD yordamida ixtiyoriy ko’rinishdagi hujjatni juda tez va yuqori

Sifatda tayyorlash mumkin. Dasturning yana bir qulaylik tomoni shundan iboratki,

Unda bir nechta hujjatlar bilan, ya’ni ularni qo’shish, biridan ikkinchisiga kerakli

Joyni olib ko’chirish, matn yoniga tasvir tushurish, harflarni istalgan shaklda

Yetarlicha katta formatda chop etish mumkin.

MS Word matn muharriri imkoniyatlari.

1 Matnlarni kiritish va tahrir qilish;

2 Matnni chop etishda avval ekranda uning shaklini ko’zdan kechirish;

3 Hujjatlarning tayyor shakllari bilan ishlash ;

4 Formatlash usullaridan foydalanish ;

5 Xatlarni amaldagi qoidalar asosida tayyorlash;

6 Blankalarni tayyorlash ;

7 Jadvallar bilan ishlash;

8 Zarur holda yordamchi ko’rsatma berish;

9 Formulalar yozish;

10 Imloni tekshirish;

11 So’zlarni bo’g’inlab ko’chirish;

12 Windows ilovalari ma’lumotlaridan foydalanish;

13 Word Art yordamida reklamali matnlar tayyorlash;

14 Diagrammalar va grafiklar, rasmlar va hokazolar chizish.

Matn muharrirlarida matnli hujjatlarni yaratish va tahrirlash usullarini Microsoft Word 2013 varianti orqali bayon etamiz (word so’zi inglizchadan o’zbekchaga ― “so’z” degan ma’noni beradi)

MS Word -ning kamchiliklariga kelsak, ular unchalik ko’p emas. Biroq, matn muharriri nima haqida gapirganda, shuni aytish kerakki, ularning hammasi ham u yoki bu maqsadga mos kelmaydi. Masalan, Word dasturida siz kimyoviy formulalar va murakkab matematik ifodalarni kiritishda muammolarga duch kelishingiz mumkin. Bundan tashqari, bu matn muharriri murakkab bosma mahsulotlarni (jurnal atlaslari va h.k.) ishlab chiqarish va yuqori sifatli tasvirlarni tahrir qilish uchun mo’ljallanmagan.

DOS matni. Fayllarni faqat matn kabi o’zgartiradi. Kengaytirilgan ASCII belgilar to’plami ishlatiladi, bu MS-DOS dasturlari uchun standart hisoblanadi. Bu format Word va Windows bo’lmagan ilovalar o’rtasida hujjatlar almashilganda qo’llanilishi kerak

.Satrlar bilan matn, satrlarga ajratilgan DOS matni. Matnni formatlashsiz saqlaydi. Barcha sahifa tanaffuslari, bo’limlar va chiziqlar tasmalari paragraf belgilariga aylantiriladi. Agar siz hujjatning qatorlarga bo’linishini saqlashingiz kerak bo’lsa, masalan, hujjatlarni elektron pochta tizimiga tarjima qilishda ushbu format ishlatiladi.

Jadvalni saqlovchi matn, DOS matnini saqlash. Vaqt jadvaliga ko’ra taqsimotni saqlaydi. Chiziqlarni, jadvallarni, satrlar oralig’ini, paragraflar oralig’ini va yorliq to’xtash joylarini ajratib ko’rsatish uchun bo’sh joylar qo’shiladi. Bo’lim va sahifa tanaffuslarini paragraf belgilariga o’zgartiradi. Bu format hujjatni matnli faylga aylantirish va sahifa tartibini saqlash uchun ishlatiladi.

RTF formatida matn. Formatlashni to’liq saqlaydi. Formatlash bo’yicha ko’rsatmalarni boshqa ilovalar, shu jumladan Microsoft bilan mos bo’lganlar o’qishi va talqin qilishi uchun o’zgartiradi.

MS WORD – yordamida ixtiyoriy ko’rinishdagi xujjatni juda tez va yuqori sifatda tayorlash mumkin. Dasturning yana bir qulaylik tomoni shundan iboratki, unda bir nechta xujjatlar bilan, ya’ni ularni qo’shish, biridan ikkinchisiga kerakli joyni olib ko’chirish, matn oldiga tasvir tushirish, jadval tashkil qilish, turli shriftlar bilan ishlash, xarflarni istalgan shaklda yetarlicha katta formatda chop etish mumkin. Lekin MS WORD – ayrim “kamchiliklar” dan ham holi emas. Masalan: matematik ifodalar va kimyoviy formulalarni kiritishda katta qiyinchiliklar mavjud. Bundan tashqari, juda murakkab strukturali poligrafik (atlaslar, albomlar va jurnal muqovalari) materiallarini tayorlashda noqulaylik yuzaga keladi.

Shunday qilib, WORD matn muxarriri ko’magida rus va ingliz tilida xar xil xujjatlar, xat, xisobot, maqola, tijorat xabarlari kabi bir turkum matnli ma’lumotlarni zudlikda tayorlash va chop qilish mumkin. Bu matn muxarriri yordamida o’zbek shriftida va lotin alifbosi asosida, o’zbek tilida xar xil ma’lumotlarni osonlik bilan tayorlash mumkin.

Word dasturi, odatda, dasturlar dispechorining Microsoft Office bo’limida joylashgan bo’ladi. Word dasturini ishga tushirish uchun “sichqoncha” ko’rsatkichini Word piktogrammasini ustiga keltirilib, uning chap tugmachasi ikki marta bosib, standart usulda ishga tushirish mumkin. Yoxud “Пуск” tugmachasi yordamida “Программы” bandiga kiriladi va dasturlar ro’yxatidan Microsoft Word ko’rsatkich orqali topiladi xamda “sichqoncha” chap tugmachasi bosiladi. Natijada ekranda dastlab Word dasturi zarvaragi so’ngra Wordning ishchi stoli paydo bo’ladi.

Microsoft Word dasturi ish stoli.

Uskunalar majmuasida Word menyu buyruqlarining deyarli barchasiga mos xamda qo’shimcha amallarni bajarish uchun mo’ljallangan maxsus tugmachalar joylashgan. Maxsus tugmachalar ustidagi belgilar bajariladigan amallarni ko’rsatib turadi.

Masalan, uskunalar majmuasida printer tugmachasi mavjud. Bu tugmachani bosish ekrandagi matnni chop qilishga buyruq beradi.

Dasturdan chiqish quyidagi usulda bajariladi. Ko’rsatkichni sistema menyusi ustiga keltirilib, ikki marta bosish bilan:Oyna ilovasining sistema menyusini ochib va Close buyrug’ini tanlash bilan:[Alt]-[F4] klaviatura tugmachalarini birgalikda bosish bilan: Файл buyruqlar to’plamidan Выход buyrug’ini berish bilan:

Agar Word oynasini yopish paytida xujjatga ayrim o’zgartirishlar kiritilgan bo’lib, u diskda saqlanmagan bo’lsa, ekranda “Хотители вы сохранить изменения в документе?” degan savol chiqadi, u xolda o’zgarishni diskda saqlash uchun “Да”, o’zgarishni saqlamaslik uchun “Нет” yoki taxrir qilishni davom ettirish uchun “Отмена” tugmachalari tanlanadi.

Lentalar. Bu tushuncha Wordning oldingi variantlarida uchramaydi. Endi

Buyruqlarni menyulardan emas, balki lentalardan bajariladi. Lentalar asosan

8 guruhga bo’linadi. Ularning vazifalari tizimlashtirilgan va ichki bo’limlarga

Bo’lingan. Wordda hujjat bilan ishlash jarayoniga qarab, lentalar soni oshishi

Mumkin.

1. 
   Bosh lenta (Главная) – Windows cho’ntagi, Yozuv turlari, o’lchami,
   

Ko’rinishlari, matnni formatlash, stillar va tahrirlash bilan ishlashga mo’ljallangan.

2. 
   Qo’yish lentasi (Вставка) – betlar, jadvallar, shakllar, aloqali bog’lashlar,
   

Kolontitullar, turli ob’ektli matnlar, matematik formula va belgilarni, internet

Yordamida videolarni qo’yish uchun mo’ljallangan.

3. 
   Dizayn (Дизайн) – ushbu lenta yordamida, temalar, hujjatga dizayn berish,
   

Shirftlarni o’zgartirish, turli xil effektlarni joylashtirish, hujjat orqa foniga

Yozuvlarni qo’yish, orqa fon ranglarini o’zgartirish, hujjatga bejirim ramkalarni

O’rnatish mumkin.

4. 
   Bet xossalari lentasi (Разметка страницы) –Bet xossalarini tayyorlash,
   

Hujjat o’lchamlarini o’zgartirish, oraliq intervallarini o’zgartirish, hujjatni

Kalonkalarga bo’lish, hujjat maydonlarini o’zgartirish va tartiblash kabi amallarni

Bajarishga mo’ljallangan.

5.Havolalar lentasi (Ссылки) – mundarijalar, havolalar, adabiyotlar

Ro’yxatini tuzish, ob’yektlarni nomlash, jadvalli hovolalar, turli xil elementlarni

O’rnatish, snoskalarni joylashtirish, hujjat stillarini o’rnatish, mundarijalarni

Tartiblash va boshqa amallarni o’rnatish uchun mo’ljallangan.

6.Jo’natishlar lentasi (Рассылки) – Jo’natmalarni yaratish, qo’llash,

To’ldirish, ko’rish, uzatish, yakunlash bo’limlaridan iborat.

7.Taqrizlash lentasi (Рецензирование) – so’zlarni tekshirish, izohlar qo’yish,

Tuzatishlar, o’zgarishlash, solishtirish va himoyalash xizmatlari, hujjatni oldingi va

Keyingi holatiga o’tkazish, tarjima ishlarini amalga oshirish, sozlash, matnlarni

Orfografik to’g’riligini tekshirish uchun mo’ljallangan.

8.Ko’rinish(Вид) – hujjatning ko’rinish xususiyatlari, ishchi

Maydonda qulayliklar, masshtab, oynalar, makroslar bilan ishlashga mo’ljallangan.

1.--Создать – Yangi, ilgari mavjud bulmagan dokumentni (faylni) yaratish.

2. – Открыть – Mavjud ilgari yaratilgan dokumentni (faylni) ochish.

Ushbu tugmani bosganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil kilinadi. Va shu oyna orqali biz kerakli faylni topib, tanlaymiz. Keyin ОТКРЫТ tugmasini bosamiz va natijada shu fayl ekranda ochiladi.

3. - Сохранить - Ekranda ochilgan dokumentni (faylni) xotiraga saqlab quyish.

Agar fayl ilgari saqlangan va nomlangan bo’lsa u holda shu tugmani bosganimizda faylni uzgargan holati uning eski holatining urniga yoziladi.Agar esa fayl yangi bo’lsa u holda shu tugmani bosganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil kilinadi.

Печать – Ekranda ochilgan faylni bosmaga chiqarish.

Предварительный просмотр – Bosmaga tayyorlangan hujjatni sahifaga joylashishini oldindan ko’rish.

Вырезать – Belgilangan sohani dokumentidan olib tashlash va xotirada saqlab quyish.

8. - Копировать - Belgilangan soha nusxasini xotiraga saqlab olish.

9. - Вставить - Kursor turgan joyga xotirada saqlanayotgan ma‘lumotlarni quyish.

10. - Копировать формат - Kursor turgan joy ko’rinishini nusxasini xotiraga olish.

11. - Отмена - Oxirgi harakatni bekor qilish.

12. Повтор - Bekor kilingan harakatni kaytarish.

13. - Добавить гиперссылку -Internet sayti yoki elektron adresga yullash belgisini qo’shish

14. - Показать Web панель – Internet bilan ishlash tugmalar guruhini ko’rsatish

15. - Показать панель Таблица – Jadvallar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruhini ko’rsatish

16. - Добавить таблицу - Dokumentga jadval qo’shish

17. - Добавить таблицу Excel – Excel elektron jadvalini qo’shish

18. - Колонки - Matnni ustunlar ko’rinishida yozish

19. - Показать панель Рисование – Rasm va grafik elementlar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruhini ko’rsatish

20. - Показать схему документа – Dokumentdagi tartiblanishni ko’rsatish

21. - Показывать непечатываемые символы – Bosmaga chikarilmaydigan (kurinmas) belgilarni ko’rsating

Foydalanilgan adabiyotlar

1.IAKT B_SUROPOV O’quv qo’llanma

2.http://library.ziyonet.uz.

3.https://studfile.net.

Internet resurslari