|
Maktabgacha ta’limni taraqqiyoti.
O‘zbekistonda ijtimoiy maktabgacha ta’limning vujudga kelishi vatarakkiyot boskichlari. O’lkamizda XIX asrning 80-90-yillariga kelib maktabgacha ijtimoiy tarbiya tizimini vujudga keltirishgoyalari etila boshladi. Usha davrda yashab ijod etgan ma’rifatparvar maxalliy ziyolilar ayollarning ogir axvoliva bolalar nazoratsizligini e’tiborga olib, bu masalaning echimini izlay boshlaydi. Jumladan, 1872 yildaTurkistonda to’zilgan “Jamiyati xayriya” tarkibiga kirganziyolilar vakillari tomonidan miskinlar uylari, tunashjoylari, ilk tuguruqionalar bilan bir qatorda, ota-onasibo‘lmagan bolalar uchun etimxonalar (dastlabki bolalaruylari) tashkil etildi. Butun Turkiston bo’yicha 150-200nafar bolani qamrab olgan ushbu etimxonalarda ham yasliyoshidagi, ham maktab yoshidagi bolalar tarbiyalangan. 1891 yilda “Bog’dorchilik” jamiyati tomonidan Toshkent istiroxat bog’ida maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar uchun “Bolalar maydonchasi” ko’rinishida birinchi bolalar bog’chasi ochilgan. Bolalar bokchasi uchun istiroxatbog’i xududidan sersoya joy ajratib berilgan bo‘lib, buerda argimchoqlar, qayiqar urnatilgan, turli o’yinchoqlar tayyorlangan. Bundan tashqari, maydonchada kattaginagulzor tashkil etilib, bu erda bolalar o’simliklarni parvarish qilish bilan mashg’ul bo‘lgan. Ammo 1891—1903yillar mobaynida mablag‘ taqchilligi sababli bog’cha bir necha marta yopilgan.
1896 yilda Turkistonda vasiylar kengashi kambagallarning bolalari uchun “yasli”lar deb ataladigan muassasalarni to’za boshladi. Yasli ishlarini nazoratchi-uslubchi ayol boshqargan, shuningdek xizmat qiluvchi xodimlar ham bo‘lgan. Bu muassasalarda bolalarga o’qish, yozish, sanash bilan bir katorda, talay hunarlar ham o’rgatilgan. Biroq butun o’lka bo’ylab shunday yaslilardagi bolalar soni 50-60 nafar boladan oshmagan.
Bundan tashqari, mahalliy ziyolilarning sa’y-harakati bilan kambag’allarning bolalari uchun Toshkent, Samarkand, Sirdaryo, Namanganda yetimxonalar (bolalar uylari) tashkil etilgan.
1903 yil fevral oyida Toshkentda “Oilaviy ta’lim” - xor bo‘lib qo’shiq kuylash, o’qish, rasm chizish, loy va plastilindan narsalar yasash, gimnastika mashqlari muayyan jadval asosida olib borilgan.
E’tiborli jihati shundaki, mazkur to’garak doirasidagi ayrim bolalar bog’’chalarida ota-onalar talabi bilan franso’z va nemis tillari tekin o’rgatilgan.
1937 yil 3 mayda qabul qilingan “Bolalar bog’’chalari to‘g‘risida”gi qarorda
“Qaramogida bolalar bog’’chalari bo‘lgan xo’jalik tashkilotlari va muassasalari zimmasigategishli ittifoqiosh respublikalarning Sog’rliqni saqlash va Xalq maorifi komissarliklari tomonidan bolalar bog’’chalari sanitariya-gigiena qoidalari, binolar, jihozlar, qo’llanmalar, ko’rgazmali vositalar bilan ta’minlash,bolalarni ovqatlantirish va ularga tibbiy yordam xizmati ko’rsatish yo’zasidan belgilangan me’yorlarga rioya qilish vazifasi yuklansin”, deb ta’kidlangan.
Jumladan, sog‘liqni saqlash xalq komissarining buyrug‘iga asosan:
- bolalar bog’’chalariga shifokorlarni biriktirish va kamida 100 ta bola tarbiyalanayotgan har bir bolalar bog’‘chasiga bitta hamshira bilan ta’minlash, bolalar poliklinika va ambulatoriyalari hamda umumiy poliklinikava ambulatoriyalarning bolalar bo‘limlari tashkil etib,bolalarga tibbiy yordam ko’rsatish; - bolalar bog’’chalarini birinchi yordam dori-darmonlar bilan ta’minlash;
- musiqa mashg’ulotlarini olib boradigan xodimlar oylik maoshi uchun mablag‘ ajratish ko‘zda tutilgan.
Ikkinchi jahon urushi yillarida O‘zbekistonda bolalar bog’‘chalari va bolalar maydonchalarining tarmog’i deyarli ikki barobar ko’paydi. 1944 yil 1 yanvariga kelib, maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalanuvchilarning umumiy soni 54 ming nafarni tashkil etdi. SHu yillardaO‘zbekistonning bolalar bog’’chalarida sobiq ittifoqning boshqa respublikalaridan ko’chirib keltirilgan 16000 dan ziyod, shu jumladan, 400 ta ota-onasiz qolgan bola tarbiyalangan.
Xalq maorifi komissarlari kengashning 1944 yil 10 noyabrdagi “Maktabgacha ta’lim muassasalari tarmoqlarini kengaytirish hamda xotin-qizlar va bolalarga tibbiy yordam va maishiy xizmat ko’rsatishni yaxshilash tadbirlari to’g’risida”gi qarorida respublikalar raxbaridoralariga bolalar yaslilari, go’daklar uylari, bolalar maslaxat joylari, emizikli bolalarga sut tayyorlab beruvchi muassasalar, bolalar bog’’chalari va bolalar uylari tarmog’ini kengaytirish, bolalarni mazkur muassasalarga tuliq jalb etishni ta’minlash vazifasi yuklatilgan.
Shuningdek yolgiz onalarning o‘z bolalarini tarbiyalashiga ko’maklashish maqsadida bolalar yaslilari va bolalar bog’’chalarida ularning farzandlarini kun davomida qabul qilish tashkil etilgan.
Xalq maorifi komissarlari kengashining “Maktabgacha ta’lim muassasalarini yanada rivojlantirish, bolalarni tarbiyalash va ularga tibbiy yordam ko’rsatishni yaxshilash choralari to‘g‘risida”gi 1959 yil 21 may qarorida quyidagilar nazarda tutilgan:
- maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning yagona tizimini shakllantirish maqsadida, maxalliy sharoit va imkoniyatlarni e’tiborga olib,maktabgacha ta’lim muassasalarining ikki turi — yasliva bolalar bog’’chasini yagona maktabgacha ta’lim muassasasi sifatida tashkil etish va ularga xalq maorifi komissarligi raxbarlik qilishi belgilab qo’yilgan;
- bundan buyon barcha turdagi maktabgacha ta’lim muassasalariga bolalar turar joylarini yaqinlashtirish maktabgacha ta’lim muassasalari namunaviy loyiha asosida ko’rilishi;
- ittifoqiosh respublikalarda maktabgacha ta’lim muassasalarito‘g‘risida nizom ishlab chiqish;
- pedagogika fanlari va tibbiyot akademiyalari bilanbirgaliqia maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni tarbiyalashning yagona dasturini ishlab chiqish;
- tarbiyachilar va tibbiy yordam xodimlarini tayyorlash;
- bolalarni ovqatlantirish va maktabgacha ta’lim muassasalarini jihozlar bilan ta’minlash;
- bolalar bog’’chasiga qatnamaydigan bolalar uchun bolalar istiroxat bog’’ va xiyobonlarida, hovlilarda maydonchalar tashkil qilish va ularni jihozlash ishlari tashkil etish;
- aholi o’rtasida ma’ro’zalar o’qish, suhbatlar o‘tkazish, ommaviy-ilmiy adabiyotlarni ko’p nusxada nashr etish;
- bolalarni tarbiyalash va ularning sog‘lig‘ini saqlash masalalarini yorituvchi badiiy adabiyotlar nashr etish,kinofilmlar yaratish, radio, televidenie eshittirishlarini kengaytirish kabi vazifalar belgilab qo’yilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
