Mavzu: Majburiy tebranishlar. Rezonans

---

Mavzu: Majburiy tebranishlar. 
Rezonans.

---


. Erkin tebranishlar o’zini kо'pmi vaqt о'tgandan keyin 
bora-bоrа to'xtaydi, shu sababli ulardan amalda 
kamdan-kam foydalaniladi. Istalgancha uzoq vaqt 
davom eta oladigan so'nmas tebranishlar esa katta 
amaliy ahamiyatga ega.

So'nmaydigan tebranishlarni hosil qilishning eng oson 
usuli sistemaga tashqi davriy ravishda о'zgarib 
turuvchi kuch bilan ta'sir etishdir.
Tebranishlar

---


Tebranuvchi sistemada davriy ravishda о'zgaruvchi tashqi 
kuch majbur etuvchi kuch ta'sirida sodir bо'ladigan 
so'nmovchi tebranishga majburiy tebranish deyiladi.

Majburiy tebranish so’nmaydigan tebranishdan iborat 
bo'lgani uchun bir garmonik tebranishdan iboratdir. 
Majburiy tebranishning amplitudasi tebranayotgan 
sistemaning xossalariga, majburiy kuchning amplitudasi va 
chastotasiga, hamda sistema xususiy chastotasining 
nisbatiga bog'liq bо'ladi. Sistemaga ta'sir qiluvchi majburiy 
kuchning chastotasi о'zgarganida uning amplitudasi ham 
о'zgaradi. Davriy ravishda о'zgaruvchi majburiy kuchning 
chastotasi sistemaning xususiy chastotasiga yaqinlashishi 
bilan majburiy tebranishning amplitudasi ortadi va 
chastotalar teng bо'lganda u maksimal qiymatga erishadi 

---


Tebranayotgan sistemaga ta'sir qiluvchi davriy 
о'zgaruvchi majburiy kuchning chastotasi sistemaning 
хususiy tebranish chastotasiga tenglashganda 
majburiy tebranish amplitudasining keskin о'sishiga 
rezonans deyiladi.

Ma'lum bо'lishicha, sistema tebranishlar 
amplitudasining qiymati rezonans vaqtidagi 
muhitning qarshilik vа ishqalanish kиchlariga kuchli 
bog'liq bo'lar ekan Bu kuchlar qancha kichik bо'lsa, 
sistema rezonans tebranishining amplitudasi shuncha 
katta bo'lib, hatto butun tebranuvchi sistemani buzib 
уuboroshi mumkin ekan.

---


Rezonans hodisasi tabiat va texnikada katta amaliy 
ahamiyalga ega. Rezonans hodisas faqat mexanik 
hodisalardagina emas, hatto elektrotexnikada, 
optikada va yadro fizikasida ham foydalaniladi. 
Radiopriyomnik, televizor va hokazolarning ishlashi 
rezonans hodisasiga asoslangandir.

Rezonans hodisasi ko'pincha zarar ham kеltiradi. 
Masalan, ma'lum tovush chastotalarida bа'zan 
radiopriyomnik korpusi titraydi, ritmik ravishda 
ishlaydigan mashinalarda о'rnatilgan fundamentlar 
parchalanishi va buzilishi mumkin. Aviatsiyada 
rezonans hodisasi samolyotlarni раrchalab yuborishi 
mumkin. Shuning uchun ham rezonans hodisasi zarar 
keltiradigan joylarda nazariya va tajribalar yordamida 
rezonans hosil bo'lishining oldini olish rnumkin.

---

Savollar: 
1 Erkin tebranishlarni so’nmaydigan tebranishlarga 
aylantirish uchun nima qilish kerak? 
2 Qanday tebranishlarga majburiy tebranish deyiladi? 
3 Rezonans hodisasi qanday sharoitda vujudga keladi?