Мавзу: Ўлчаш хатоликлари ва ўлчов асбоблари ҳАҚида умумий маълумотлар

Мавзу: ЎЛЧАШ ХАТОЛИКЛАРИ ВА ЎЛЧОВ АСБОБЛАРИ ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР

РЕЖА:

• Мутлақ (абсолют) хатолик
• Инструментал хатолик
• Тасодифий хатолик
• нисбий хатолик
• Асбоб сезгирлиги

Ўлчаш абсолют хатолигининг ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматига нисбати ўлчашнинг нисбий хатолиги дейилади.

• Ўлчаш абсолют хатолигининг ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматига нисбати ўлчашнинг нисбий хатолиги дейилади.
• Ўлчаш хатоликлари уларнинг келиб чиқиши сабабларига кўра мунтазам, тасодифий ва қўпол хатоликларга бўлинади.
• Myнтазам хатолик дейилганда фақат битта катталикни қайта-қайта ўлчаганда ўзгармас бўлиб қоладиган ёки бирор қонун бўйича ўзгарадиган ўлчаш хатолиги тушунилади. Улар аниқ қиймат ва ишорага эга бўлади, уларни тузатмалар киритиш билан йўқотиш мумкин.

Инструментал хатолик дейилганда қўлланаётган ўл­чов асбоблари хатоликларига боғлиқ бўлган ўлчаш хатоликлари тушунилади. Юқори аниқликда ўлчайдиган асбоблар қўлланганда ўлчов асбобларининг такомиллашмагани орқасида келиб чиқадиган инструментал хатоликлар тузатма киритиш усули билан йўқотилади. Техник ўлчов асбобларининг инст­рументал хатоликларини йўқотиб бўлмайди, чунки бу асбоб­лар уларни текширилганда тузатмалар билан таъминланмайди.

• Инструментал хатолик дейилганда қўлланаётган ўл­чов асбоблари хатоликларига боғлиқ бўлган ўлчаш хатоликлари тушунилади. Юқори аниқликда ўлчайдиган асбоблар қўлланганда ўлчов асбобларининг такомиллашмагани орқасида келиб чиқадиган инструментал хатоликлар тузатма киритиш усули билан йўқотилади. Техник ўлчов асбобларининг инст­рументал хатоликларини йўқотиб бўлмайди, чунки бу асбоб­лар уларни текширилганда тузатмалар билан таъминланмайди.

Тасодифий хатолик дейилганда фақат битта катталикни қайта-қайта ўлчаш мобайнида тасодифий ўзгарувчи ўлчаш хатолиги тушунилади. Тасодифий хатоликнинг борлигини фақат битта катталикни бир хил синчковлик билан қайта-қайта ўлчангандагина сезиш мумкин. Агар ҳар бир ўлчаш натижаси бошқаларидан фарқ; қилса, у ҳолда тасодифий хатолик мавжуд бўлади. Шу хатоликларни баҳолаш эҳтимоллар назарияси ва математик статистика назариясига асосланган бўлиб, улар ўл­чаш натижаси ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматига яқинлашиш даражасини баҳолаш методларини, хатоликнинг эҳтимолий чегарасини баҳолаш имконини беради, яъни натижани аниқлаш, бошқача айтганда, ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматига анчагина яқин қиймагини топиш ва бир каррали кузатиш натижасини топиш имконини беради.

• Тасодифий хатолик дейилганда фақат битта катталикни қайта-қайта ўлчаш мобайнида тасодифий ўзгарувчи ўлчаш хатолиги тушунилади. Тасодифий хатоликнинг борлигини фақат битта катталикни бир хил синчковлик билан қайта-қайта ўлчангандагина сезиш мумкин. Агар ҳар бир ўлчаш натижаси бошқаларидан фарқ; қилса, у ҳолда тасодифий хатолик мавжуд бўлади. Шу хатоликларни баҳолаш эҳтимоллар назарияси ва математик статистика назариясига асосланган бўлиб, улар ўл­чаш натижаси ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматига яқинлашиш даражасини баҳолаш методларини, хатоликнинг эҳтимолий чегарасини баҳолаш имконини беради, яъни натижани аниқлаш, бошқача айтганда, ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматига анчагина яқин қиймагини топиш ва бир каррали кузатиш натижасини топиш имконини беради.