Мавзу: кучли ижтимоий сиёсат концепциясининг шаклланиши

1. Аграр соҳадаги ислоҳотлар. Ўзбекистонда мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ аграр соҳага катта эътибор қаратилди. Иқтисодий ислоҳотларнинг энг муҳим устувор йўналишларидан бири кичик бизнес ва фермерликни ривожлантиришни чуқурлаштириш ва кенгайтиришдан иборат деб белгиланди.
Иқтисодий ислоҳотларнинг ҳал қилувчи бўғини сифатида қишлоқ хўжалигида ислоҳот ўтказиш, уни жадал ривожлантиришга алоҳида эътибор берилди. Бунга сабаб Ўзбекистон аҳолисининг 64 фоиздан кўпроғи қишлоқда яшаши, яъни ички маҳсулотнинг 24 фоиздан кўпроғи аграр секторга тўғри келиши ва қишлоқда истиқомат қилганларнинг 37 фоизга яқини қишлоқ хўжалиги билан бандлигида эди.
Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни амалга оширишда энг устувор масала сифатида ерга мулкчилик масаласи ҳал қилинди. Ўзбекистон Республикасида суғориладиган ерларнинг камлигини ҳисобга олиб, ер хусусий мулк қилиб сотилиши мумкин эмаслиги, балки уни узоқ муддатли ижара шартлари билан топшириш мумкинлигини ҳуқуқий ҳужжатларда қайд этилди.
Мустақилликнинг дастлабки қадамларидан бошлаб қабул қилинган меёрий ҳужжатларда, хусусан “Ер тўғрисида”ги (20 июн 1990 йил) ва бошқа қонунларда ва Президент фармонларида қишлоқ хўжалигидаги туб ислоҳотларни ҳуқуқий ва назарий асослари яратилди.
Қишлоқда бозор муносабатларини ривожлантириш, деҳқоннинг ерга эгалик ҳиссини қайта тиклаш, ерни сотиш-олишга йўл қўймасдан балки уни узоқ муддатларга (50 йилгача) мерос қилиш ҳуқуқи билан вақтинча ёки умрбод фойдаланишга бериш масалалари ҳал қилинди. 1992 йилдан бошлаб атиги уч йил ичида мавжуд 1137 давлат хўжаллигидан 1066 мулкчиликнинг акциядорлик, жамоа ёки ижарадаги хўжаликка айлантирилди 1516 қорамолчилик фермаси меҳнат жамоаларининг мулки қилиб берилди. Қишлоқ хўжалигида кўп укладли иқтисод вужудга келди. 1997 йили шахсий томорқа хўжалиги-3 млн. гектарни ташкил қилди. Томорқа хўжалигининг экин майдони 1989 йили 257 минг гектар бўлса, 1997 йил-599,7 минг гектарга кўпайди. 1996 йили шахсий ёрдамчи хўжаликларда 640 минг т гўшт, 2,968 минг т сут, 1,711 минг т сабзавот, 321 минг т мева, 307,8 минг т полиз, 338,1 минг т картошка, 729 млн. дона тухум етиштирилди. /аллакорлар Ўзбекистоннинг ғалла мустақиллигига катта ҳисса қўшмоқда. Улар 1996 йили давлатга 2 млн. 100 минг тонна ғалла топширган бўлсалар, 1998 йили 4,6 млн. тонна ғалла ҳосили етиштирдилар. Бундан 3,5 млн. тоннаси буғдой эди. /аллакорларнинг ютуқлари ўз-ўзидан бўлгани йўқ. Пахта майдонларини қисқартириш эвазига дон экинларининг майдони кенгайтирилиб 2,5 млн. гектарга етказилиб пахта майдонлари билан тенглаштирилди. /аллачиликнинг техника базаси мустаҳкамланди. 8159 та “Нива”, “Дон”, “Сибиряк” комбайнлари билан бир қаторда Американинг “Кейс” фирмасидан келтирилган 637 комбайн ғалла ўрим-йўғимида қатнашди.
Аграр соҳадаги бюрократик бошқарув тизимининг ҳар хил тўсиқлари қишлоқда ислоҳотнинг боришига халақит берарди. Мулкнинг давлат тасарруфидан чиқариш жараёнининг биринчи босқичидаги энг муҳим хулоса мулкдорлар синфининг шакллана бошлагани, хусусийлаштириш механизмининг ишлаб чиқилиши, иқтисодий ислоҳотларга нисбатан кишилар психологияси ва муносабатининг ўзгариши бўлди. Мустақиллик йиллари юз берган туб ўзгаришлардан бири мамлакатда икки йўл билан мулкдорлар синфи шакллана бошлади. Биринчидан, кичик корхоналар ва хусусий тадбиркорликни кенг ривожлантириш, иккинчидан, пул маблағларини омонат кассалари ёки банкларига қўйиш, қимматбаҳо қоғозларга айлантириш йўли билан.
2007 йил ЯИМда кичик бизнесни 45%га етказиш, ҳозир 36%ни ташкил қилади, бу кўрсаткич илғор мамлакатларда 60-65% ни ташкил этади. Фермер хўжаликни ривожлантириш учун ширкат хўжаликнинг 2005-2007 йилларда 1100тасини 2005 йилда эса 406 ни қайта ташкил этиш керак. Фермерларга ер ажратишда маҳаллийчилик, уруғ-аймоқчиликка, порахўрликка йўл қўймаслик вазифасини қўйди.
2004 йилда қишлоқ хўжалигида ялпи ўсиш 10%ни ташкил қилди. Шу жумладан бошоқли дон экинлари беш миллион тоннага яқин, пахта 3,5 млн тонани ташкил қилди. Кичик ва ўртабизнес истеъмол моллар манбаи даромад ва фойда манбаи бўлиб, янги иш ўрнини яратади. Кичик ва ўрта бизнес Японияда 80%, Европа Иттифоқида 67%, Германияда 65%, АҚШда 52% ни ташкил қилади.
Кичик ва ўрта бизнесга чет эллик инвестициялар жалб этилди. 2003 йили 450 млн. доллар хорижий инвестиция сарф қилинди. 1992-1996 85 млн долларга яқин 2001 йил бошларида 190 млн. доллардан ошди. 2003 йил 1 июлга кичик ва ўрта бизнес корхоналари 200 мингдан ошди.