Yuqorida keltirib o'tilgan ma'lumotlar asosida shuni xulosa qilib aytish mumkinki, mamlakatimiz tijorat banklari kreditlash faoliyatini olib borishda hali hamon qiyinchiliklar va muammolarga duch kelmoqda. Ayniqsa, bugungi kunda tijorat banklarining daromad keltiruvchi aktivlarining asosiy qismini tashkil etuvchi kreditlar orasida muammoli kreditlarning mavjudligi sezilarlidir.
Muammoli kreditlar:
mijozning moliyaviy holatiga to'g'ri baho berilmaganligi va chuqur tahlil etilmaganligi;
kreditlar ustidan yetarli darajada monitoring o'rnatilmaganligi;
hujjatlarning to'liq talab qilinmaganligi;
kredit mablag'larining biznes-rejada ko'rsatilgan maqsadlarga ishlatilmasligi hamda mablag'ning hufyona o'zlashtirilishi;
kredit ta'minoti sifatida taklif etiladigan garov predmetining talabga javob bermasligi;
bank xodimlari bilan o'zaro til biriktirib, kredit mablag'ini talon-taroj qilish oqibatida yuzaga keladi.
Ushbu muammoli kreditlarni bartaraf etish masalalari bo'yicha respublikamizda tegishli qonuniy hujjatlar qabul qilingan. Biroq, bu masalalar yuzasidan muammolari xali ham mavjud.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklari faoliyatida yuzaga kelayotgan yuqoridagi muammolarni bartaraf etishning asosiy yo'nalishlaridan biri - bu kreditlarning turlari va shakllarini rivojlantirish strategiyasidir. Chunki, tijorat banki tomonidan kredit turlari va shakllarining rivojlantirilishi, mazkur kreditlar bo'yicha yuzaga kelishi mumkin bo'lgan risklarni ma'lum darajada minimallashtiradi.
Joriy mavjud vaziyatni inobatga olgan holda kreditlarning kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun ajratiladigan shaklini, ipoteka va iste'mol krediti shakllarini hamda kreditlar salmog'ida uzoq muddatli kreditlar turlarini rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini rivojlantirishda:
88
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini kreditlashda markazlashgan resurslar va byudjetdan tashqari jamg'armalar hissasini oshirish, byudjetdan tashqari jamg'armalarning mablag'lari orqali berilayotgan kreditlarda bank marjasi faqat 2-3% ni tashkil qilganligi uchun ushbu mablag'larni soliqdan ozod etish;
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini kreditlashda uzoq muddatli kreditlardan keng miqyosda foydalanish;
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini xorijiy kredit liniyalari metodikasi orqali mikrokreditlashni jadallashtirish;
kredit berilgandan keyin qarz oluvchi mijozni mol yetkazib beruvchi tomonidan mahsulotni o'z vaqtida yetkazib berilishini ta'minlash maqsadida, mijozlarning ssuda hisob raqamidagi pulni akkreditiv pul o'tkazib berish shakli bilan o'tkazish va boshkalar.
Ipoteka kreditini rivojlantirishning asosiy afzalliklari: Respublikamizdagi aholining ish bilan ta'minlanishiga erishiladi;
Mamlakatimizda iqtisodiy barqarorlik mustahkamlanadi;
Aholining uy-joyga bo'lgan talabini qondiriladi.
Ipoteka krediti iqtisodiyotning barcha sohalarini, jumladan, xizmat ko'rsatish va savdo sohasini ham rivojlantirishga turtki beradi.
Ma'lumki, ipoteka kreditini berish yuzasidan tijorat banklari oldida turgan eng og'ir muammo ipoteka kreditlari berish bo'yicha talab darajasi arzon bo'lgan resurslarni topishdir. Mazkur muammoni qisman bo'lsada bartaraf etish maqsadida qo'yidagi taklif va mulohazalarni bildirmoqchimiz. Ya'ni:
maxsus uzoq muddatli kamida o'n yillik depozit sertifikatlarini muomalaga chiqarish hamda ipoteka kreditlarini kredit obyekti summasining 20%dan kam bo'lmagan miqdordagi depozit sertifikatlariga ega bo'lgan shaxslarga berish. Depozit sertifikatlari va aholi omonatlarini yo'qotishlari oldini olish uchun har moliya yili oxirida tijorat banklari tomonidan real inflyasiya darajasida kompensasiya to'lovlarini amalga oshirish.
89
- ipoteka kreditini rivojlantirish uchun resurslarni hajmini jumladan, xorijiy moliya instutlarining moliyaviy mablag'arini jalb etib, mazkur kredit uchun resurs hajmini joriy etish va rivojlantirish tavsiya etiladi.
Ta'kidlab o'tish joizki, muammoli kreditlarni bartaraf etish yuzasidan kreditning turlari va shakllarini rivojlantirish bilan bir qatorda tijorat banklari tomonidan qo'yidagi chora-tadbirlarning amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir:
