Мавзу: Кредит муносабатлари. Режа: Кириш Асосий қисм

Истеъмол кредити. Истеъмол кредити аҳоли эҳтиёжларини қондиришга мўлжалланган. У товар ёки пул шаклларида бўлиши мумкин. Бу кредит энг аввало узоқ муддат фойдаланиладиган истеъмол товарларини сотиб олиш учун берилади. У товарлар сотилаётган дўконлар томонидан тўлов муддатини кечиктириш ёки банк томонидан шу мақсад учун қарз берилиши тарзида бўлиши мумкин. Одатда бу кредит учун белгиланадиган фоиз юқори бўлади.
Ҳозирги пайтда имтиёзли кредитлар ҳам берилмоқда. Масалан, АҚШда банклар истеъмолчиларга кредит карточкалари беради, уларга нархи 2500 долларга қадар товарлар харид этилади, харид пули банкларга дўконлар берган счётга қараб тўланади. Бундай кредит ғоят имтиёзли бўлади, унинг фоизи бошқа қарз фоизидан анча кам бўлади, ҳатто фоизсиз ҳам бўлиши мумкин. Талабаларга ўқиш ҳақини тўлашлари учун махсус қарз берилади. Бу қарз учун фоиз энг кўп бўлганда 8 фоиз қилиб белгиланади, қарз йилига 2500 доллар, охирги курсда эса 5000 доллар миқдорда берилади. Бундай қарзни талаба ўқишни тугатиб, пул топгач, узади.
Ҳозирги пайтда, якка уй-жойлар қуриш учун узоқ муддатли кредитлар пул шаклидаги истеъмол кредитларидир. Республикамизда ҳам ҳозирги пайтда уй-жой қуриш, олий ўқув юртларида ўқиш учун имтиёзли кредит бериш кенг қўлланилмоқда.
Ипотека кредити – кўчмас мулк (ер, бино, уй-жой кабилар)ни гаровга қўйиб олинадиган кредит. Одатда ипотека кредитидан асосан қишлоқ хўжалигида асосий фондларни янгилаш учун йирик капитал қўйилмаларни қоплаш учун фойдаланилади.
Давлат кредити – давлат бир томондан қарз олувчи, иккинчи томондан қарз берувчи сифатида майдонга чиқади. Бунда давлат кредити пайдо бўлади. Давлат аҳолидан, фирма, корхоналар, ташкилотлар, банклардан қарз олади. У давлатнинг қарздорлик гувоҳномаси бўлиб, у вақти келганда, қарзни узиш ва фоиз тўлашни кафолатлайди. Уларни марказий ва маҳаллий ҳокимиятлар чиқарадилар. Қарз ва унинг фоизи бюджет ҳисобидан қопланади.
Давлат қарзни энг аввало бюджет танқислигини қоплаш учун олади. АҚШда давлат облигациялари эмиссия туфайли давлат қарзи 3 трлн. доллардан ошиб кетди. Кредит муносабатларида давлат фақат қарздор вазифасини ўтамай, қарз берувчи ролини ҳам бажаради.
Давлат ўз маблағлари ҳисобидан банкда қарз фондини ташкил этади, хазинадан қарз беради. Хазина қарзи давлат бюджетидан, корхона ва фирма, ташкилотларга уларнинг молиявий санацияси (соғломлаштириш) учун сарфланади.
Бу қарз ҳам маълум муддатга, қайтариб бериш ва фоиз тўлаш шарти билан берилади. Фоиз ғоят имтиёзли бўлиб, даромад олишни кўзламайди. Давлат ўз қарзидан воз кечиши ҳам мумкин. Хўжаликлараро пул кредити хўжалик юритувчи субъектларнинг бир-бирига берадиган кредити. Корхона, ташкилотлар акция, облигация, кредит билетлари ва бошқа қимматбаҳо қоғозлар чиқариш орқали беради. Бу операциялар корхоналарни марказлаштирилмаган молиялаштириш (акция чиқариш) ва кредитлаш (облигация ва бошқа қимматбаҳо қоғозлар) деган ном олган.