Mavzu: korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari

Korxona birlashmalari O‘zbekistonning iqtisodiy amaliyotida xo‘jalik assotsiatsiyalari kabi jamoa korxonalari keng tarqalgan. Ularning mohiyati shundaki, firmalar qaysi tarmoqlarga talluqligi, mulk shaklidan qa’tiy nazar o‘zlarining boshqaruv vazifalari vakolatlarining bir qismini yangidan tuzilayotgan apparatga o‘tkazib birlashadilar. Bunda huquqiy shaxs maqomli, boshqaruv tanidagi yangi korxona tuziladi. Xo‘jalik ulanmalarining bir necha turlarini farqlaydilar. Masalan, konsern– ilmiy- texnik va ishlab chiqarishni rivojlantirish bo‘yicha birgalikdagi ishni, investitsion, moliyaviy, tabiatni muxofaza qilish, tashqi iqtisodiy faoliyatni birga amalga oshiruvchi korxonalarning birlashmasidir.

Konsorsium– firmalar, banklarning kapital loyihalarini amalga oshirish uchun yoki zayomni birgalikda joylashtirish uchun umumiy asosdagi muvaffaqiyat birlashmasidir. O‘zbekistonda korporatsiyalarning xolding kabi ko‘rinishi ham mavjud. Uning mahsuloti asosiy kompaniyaning mustaqil huquqiy shaxs bo‘lib qoluvchi boshqa (sho‘’ba) korxonalari aksiyalarning nazorat paketiga egalik qiluvchidir. Tarkibiga 15 ta sho‘ba korxonasi kirgan. “O‘zqishloqxo‘jalikmash – xolding” ochiq turdagi hissadorlik jamiyati respublikamizdagi birinchi xolding kompaniyasidir. Xalqaro tadbirkorlikning har xil shakllari mavjud. Vatanimizda - xorijiy kapitalning integratsion birlashuvining samarali shakli qo‘shma korxona (h.k “Sovplatsital”) dir. Har bir tomon qo‘shma korxonaga o‘z ulushini investitsiya kapitali, marketing tajribasi, xodimlar, xom-ashyo resurslari shaklidagi ulushini qo‘shadi.

Ko‘pchilik hollarda mamlakatimizda qo‘shma korxona tuzishda jarayoniga xorijiy sherik sifatida murakkab xalqaro tadbirkorlik kompaniyalarning (transmilliy kompaniyalar TMKning) shaxobchalari qatnashadi. Mintaqalararo moliyaviy-sanoat guruhlari (MSG), (“Yengilsanoatinvest”, “Ilyushin”, “O‘rtaoselektron” va boshqalar) TMK ning kurinishlaridandir. Unitar korxona deb mulkdor unga biriktirib qo‘ygan mulkka egalik huquqiga ega bo‘lmagan tijorat tashkiloti tan olinadi.