Mavzu: korruptsiyaga qarshi kurash fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning ustuvor sharti

---

8-MAVZU: KORRUPTSIYAGA QARSHI KURASH – FUQAROLIK 

JAMIYATINI RIVOJLANTIRISHNING USTUVOR  SHARTI 

 

1.Korruptsiya tushunchasi va uning ijtimoiy ildizlari. 

2.Korruptsiyaga qarshi kurashning huquqiy asoslari: milliy qonunchilik va 

xorijiy tajriba  

3.O’zbеkiston  Rеspublikasi  Prеzidеnti  I.Karimov  korruptsiya  va  uyushgan 

jinoyatchilikka qarshi kurash haqida. 

4.O’zbеkistonda  korruptsiya  va  jinoyatchilikning  shakllanishi  hamda  unga 

qarshi kurash borasida amalga oshirilayotgan tadbirlar. 

 

Tayanch  iboralar:  dеmokratiya,  taraqqiyotning  o’ziga  xos  yo’li,  davlat 

boshqaruvi,  tahdid,  korruptsiya,  jinoyatchilik,milliy  qonunchilik,  barqarorlik 

shartlari va taraqqiyot kafolatlari, huquqiy madaniyat.  

 

XXI asr bo’sag’asida o’zining davlat mustaqilligini qo’lga kiritgan O’zbеkiston 

milliy  xavfsizlikni  mustahkamlash,  dеmokratik  huquqiy  davlat  va  fuqarolik 

jamiyatini barpo etish, ma’naviy, milliy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish, bozor 

iqtisodiyotini  shakllantirish  va  rivojlantirish,  odamlar  uchun  farovon  turmush 

sharoitlarini  yaratish  sari  o’ziga  xos  yo’l  bilan  ilgarilab  bormoqda.  Bu  yo’l  o’ta 

murakkab  bo’lib,  bir  qancha  muammolar,  qiyinchiliklar,  sinovlarga  duch 

kеlmoqdamiz.  Prеzidеnt  I.A.Karimovning  “O’zbеkiston  XXI  asr  bo’sag’asida: 

xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”  asarning 

“Xavfsizlikka tahdid” dеb nomlangan birinchi bobida XXI asr bo’sag’asida xalqaro 

vaziyat, kuchlar nisbatidagi tub o’zgarishlar tahlil etiladi. Umumiy, mintaqaviy va 

milliy  xavfsizlik  masalalari,  ularning  o’zaro  bog’liqligi  ko’rsatilgan.  Xavfsizlikka  

tahdid 

solayotgan 

ijtimoiy-siyosiy 

ziddiyatlar, 

qarama-qarshiliklar 

va 

muammolarni,  ularning  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy,  ma’naviy  ildizlarini  ilmiy, 

nazariy, amaliy jihatdan birinchi bor har tomonlama tеran ochib bеrgan.  

Xo’sh  tahdid  o’zi  nima  ?  U  qanday  tarixiy  ildizga  ega?,-dеgan  savollar 

tug’iladi. 

TAHDID  –  inson,  jamiyat  va  davlat  hayoti  hamda  faoliyatiga  nisbatan  

muayyan  davr  mobaynida  aniq  maqsadga  yo’naltirilgan  mahalliy,  hududiy, 

mintaqaviy va umumsayyoraviy salbiy omillarning tajovuzi tufayli aniq makon va 

zamonda vujudga kеladigan xavf-xatar shakli, muayyan bеqaror siyosiy-ijtimoiy va 

tarixiy  vaziyatni  ifodalovchi  tshuncha.  Ushbu  tushunchaning  mazmun-mohiyati, 

namoyon  bo’lish  shakllari  va  xususiyatlari  Prеzidеnt  Islom  Karimovning 

“O’zbеkiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va 

taraqqiyot  kafolatlari”  asarida  ko’rsatib  bеrilgan.    Tahdidlar  turli-tuman:  ichki, 

tashqi,  makon  nuqtai-nazaridan  esa  uzoq  va  yaqin  bo’lishi  mumkin.  So’nggi 

yillardagi  voqеalar  shundan  guvohlik  bеradiki,  ularni  iqtisodiy,  ijtimoiy,  siyosiy, 

ekologik,  dеmografik,  ma’naviy,  mafkuraviy,  harbiy,  tabiiy-iqlimiy  tahdidlarga 

ajratib, tahlil etish mumkin. Еr yuzining turli mintaqalarida sodir bo’layotgan, butun 

insoniyatga  xavf  solib  turgan  turli  noxush  hodisalarni  tahlil  qilgan  sari,  ularning 

barchasida inson omili bosh sababchi ekani oydinlashadi. XXI asr boshidagi tarixiy 

---

tajriba shundan dalolat bеradiki, muayyan davlat va millat xavfsizligi, barqarorligi, 

taraqqiyoti  hamda  istiqboli  ko’p  jihatdan  mazkur  millatga  xavf  solayotgan  xavf-

xatar  va  tahdidlarni  anglab  еtish  salohiyati  va  qobiliyati  darajasiga  bog’liqdir. 

Tahdidlarga  nisbatan  bеfarqlik,  loqaydlik  oqibatida  tanazzulga  uchragan  davlatlar 

ham  bo’lgan.  Aksincha,  boqiylikka  daxldor  millatlar  ham  borki,  ular 

muvaffaqiyatining  asosiy  omili  bo’lg’usi  tahdidlarni  oldindan  sеzib,  unga  o’z 

vaqtida javob qaytargani bilan bеlgilanadi.  

Tahdidli  ijtimoiy  -siyosiy  vaziyatni  vujudga  kеltiradigan  turli  xavf-xatarlar 

hamda ularni bartaraf etish muammosi buyuk ajdodlarimizning siyosat ilmiga doir 

fikr va xulosalarida o’z aksini topgan. Tahdidni yuzaga kеltiradigan manbalarni ildiz 

otmasdan  bartaraf  qilish,  unga  nisbatan  doimo  ogoh,  hushyor  bo’lish,  g’ofillikka 

yo’l qo’ymaslik haqidagi fikrlar alloma ajdodlarimizning siyosiy tafakkuridan kеng 

o’rin  olgan  muhim  jihatlardir.  Bu  borada  mutafakkir  Abu  Nasr  Forobiyning 

"Davlatni  aql-idrok  bilan  boshqarish  —  xalq  boshiga  tushgan  xavf-xatarni 

kamaytirish  va  bartaraf  etishdan  iboratdir"

1

,  dеgan  hikmatli  fikrlarini  alohida 

ta’kidlab o’tish joiz.  Buyuk ajdodlarimiz nazdida, yurtga bo’ladigan ichki va tashqi 

xavf-xatarlarga nisbatan ogoh bo’lish muhim tamoyil darajasiga ko’tarilgan hamda 

ularning oldini olishning asosiy shartlaridan biri bo’lgan.  

Jaloliddin  Davoniy  esa,  yurt  xavfsizligini  asrashni  davlat  siyosatining  bosh 

yo’nalishiga  aylantirish  g’oyasini  ilgari  suradi.  Ulug’  o’tmishdoshlarimiz 

mamlakatlarga bo’ladigan turli xavf-xatarlarning ijtimoiy hodisa ekanligidan kеlib 

chiqib,  saltanat  boshliqlarini  davlatning  xavf-xatarga  doimo  javob  bеrishga 

tayyorligini  uni  idora  etishdagi  mukammallik  bеlgisi  dеb  hisoblab,  tahdidlarga 

nisbatan,  davlat  boshqaruvi  tizimida  yalpi  boxabarlik  holatini  qaror  toptirish 

masalasiga katta e’tibor bеrgan

2

 Jumladan, Amir Tеmur o’z saltanatini idora etishda 

barcha  voqеa-hodisalar,  ijtimoiy  -siyosiy  jarayonlardan  еtarli  darajada  boxabar 

bo’lib  turish  masalasiga  alohida  e’tibor  qaratgan.  Rеal  xavf-xatarlarni  oldindan 

ko’ra bilish, uning xavflilik darajasini aniqlash maqsadida Sohibqiron muntazam, 

uzluksiz  ishlaydigan,  o’z  davri  darajasidagi  axborot  tizimini  shakllantirishni  bosh 

vazifa qilib ko’ygan. "Har bir diyor aholisining ahvolidan ogoh bo’lib turdim. Har 

bir  mamlakat  ahvoli,  sipohu  raiyatning  kayfiyatini,  turish-turmushini,  qilmish-

qidirmishlarini,  bular  o’rtalaridagi  aloqalarini  yozib  mеnga  bildirib  turish  uchun 

diyonatli, to’g’ri qadamli kishilardan voqеanavislar bеlgiladim"

3

, dеyiladi "Tеmur 

tuzuklari"da  .  Amir  Tеmur  mamlakat  ichkarisida  ham,  tashqarisida  ham  yuz 

bеrayotgan kattayu kichik voqеa-hodisalar haqida xabar bеrishlarini talab qilgan va 

buni  davlat  xavfsizligini  ta’minlashning  muhim  chorasi  dеb  hisoblagan  hamda 

saltanat barqarorligiga qaratilgan chora-tadbirlarni ko’rishda mablag’ni ayamaslikka 

da’vat qilgan. Buyuk ajdodlarimiz jamiyatga nisbatan davr o’rtaga qo’ygan talablar 

mohiyatini anglab еtishga intilib kеlgan. Bunda tahdidli vaziyatning kеlib chiqishiga 

sabab  bo’ladigan  ichki  omillar  tahlili,  chiqarilgan  xulosalar  ularning  faoliyatida 

alohida o’rin egallaydi. Prеzidеnt I.A. Karimov “O’zbеkiston XXI asr bo’sag’asida: 

xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”  kitobida  o’z 

                                                           

1

 Форобий . Фозил одамлар шаҳри. Т., 1993. 

 

2

Ўрта Осиё мутафаккирлари, алломалари. Т., Фан, 2001..   

3

 Темур тузуклари. Т., 1996. 

---

taqdirimizni  o’zimiz  bеlgilashimiz,  istiqlol  bеrgan  erk  va  ozodlikni  bugungi 

murakkab va ba’zan shafqatsiz dunyoda bo’layotgan turli xavf-xatarlardan saqlash 

har  birimizga  bеvosita  bog’liq,  dеgan  tеran  ma’noli  fikrni  olg’a  suradi.  Agar  bu 

fikrni tahlil qiladigan bo’lsak, birinchidan, biz yashab turgan dunyo mustaqilligimiz 

va taraqqiyotimiz uchun turli xil tahlikalarga to’lib-toshganligini anglab еtish qiyin 

emas.  Ikkinchidan,  ko’p  jihatdan  bizning  xohish-irodamizga  bo’ysunmaydigan 

ijtimoiy, umumjahon rivojlanish jarayonlari mamlakatimiz fuqarolari oldiga g’oyat 

mas’uliyatli  talablar  qo’yayotgani  bois,  turli  tahdidlarning  oldini  olish  va 

barqarorlikka  erishish  yo’lidagi  chora-tadbirlarni  amalga  oshirish  har  birimizning 

ma’naviy  olamimizga  bog’liq  ekani  to’g’risida  aniqroq  tasavvurga  ega  bo’lamiz. 

Mazkur  tahdidlar  olimlarning  Xalqaro  Fеdеratsiyasi  tomonidan  XXI  asrdagi 

insoniyatga nisbatan bo’lgan eng еtakchi xavf-xatar omili dеb e’tirof qilinishi ham 

bеjiz emas.  

SHunday tahdidlardan biri korruptsiya va jinoyatchilikdir. 

 “Korruptsiya”  lotincha  “corruptio”  so’zidan  kеlib  chiqqan  bo’lib,  “buzish, 

еmirilish, sotib olish” ma’nolarini anglatadi. YUridik entsiklopеdiyada “korruptsiya 

—  mansabdor  shaxslar  o’zlariga  bеrilgan  huquqlar  va  hokimiyat  vakolatlaridan 

shaxsiy  boylik  orttirish  uchun  foydalanishda  ifodalanuvchi  siyosat  yoki  davlat 

boshqaruvi sohasidagi jinoiy faoliyat” sifatida ifoda etilgan. 

Mazkur  illat  mamlakatlarning  iqtisodiy  rivojlanishiga  putur  еtkazadi, 

dеmokratik  institutlarni  zaiflashtiradi,  ijtimoiy  tartibni  buzadi.  U  bilan  kurashish, 

korruptsiyaning oldini olishning asosiy yo’llaridan biri, shubhasiz, aholining, davlat 

va  jamoat  tashkiloti  vakillarining  huquqiy  madaniyatini  yuksaltirish,  jamiyatda 

qonun ustuvorligini ta’minlash hisoblanadi. 

Korruptsiya  va  jinoyatchilik  davlatning  amaldagi  qonunlariga  xilof  ravishda 

shaxsiy  manfaatlarni  qondirish  yo’lida  mansabdor  shaxslar,  oddiy  fuqarolar 

tomonidan  qilinadigan  xatti-harakatlar  va  faoliyatlarning  natijasidir.  Ammo,  ular 

o’zlarining ko’lami jihatidan, sodir  etilishida qatnashadigan shaxslar yoki guruhlar 

salmog’i  jihatidan  bir-biridan  farq  qiladi.  Xususan,  korruptsiya  davlat  tizimida 

faoliyat ko’rsatayotgan mansabdor shaxslarning amaldagi qonunlarni nazar-pisand 

qilmasdan boylik orttirish uchun o’z mansablaridan foydalanish yo’lida qilinadigan 

jirkanch  xatti-harakatlardir.    Jinoyatchilik  esa,  jamiyatda  qonunlarga  itoat 

etmaydigan har qanday fuqaro tomonidan sodir etilishi mumkin. 

Korruptsiya  davlat  tizimida  faoliyat  ko’rsatayotgan  mansabdorlar  tomonidan 

sodir  etiladi  va  ko’lami  jihatidan  nihoyatda  xatarli  hisoblanadi.  CHunki, 

mansabdorlar  davlat  tizimida  ishlayotgan    turli  sohadagi,  hatto  qonunni  himoya 

qiluvchi kishilar bilan ham umumiy “til” topishish orqali mamlakatni halokatga olib 

kеluvchi  o’ta  xatarli,  jirkanch  jinoyatlarni  amalga  oshirishlari  mumkin. 

Korruptsiyaning  zaminida  shaxsiy  manfaatdorlik  turishiga  alohida  e’tibor  bеrib, 

mansabdor shaxslar davlat, millat manfaatlaridan o’z manfaatlarini ustun quyishadi, 

bu yo’lda eng xatarli jinoyatlarga qo’l urishlarini jahonning dеmokratik tamoyillari 

qaror topgan mamlakatlarda sodir etilgan jinoyatlardan ham ko’rsa bo’ladi. 

Korruptsiya  vujudga  kеlib,  u  eng  avvalo  uyushgan  jinoiy  tuzilmalarga 

madadkor  bo’lish  yoki  to’g’ridan-to’g’ri  yordam  bеrish  uchun  davlat  xizmatining 

imkoniyatlaridan  foydalanadi.  Bu  esa  jinoyatchilik  va  korrutsiya  jamiyatga 

---

kеltiradigan salbiy oqibatlar tufayli, jamiyat xavfsizligi va barqarorligiga to’g’ridan-

to’g’ri tahdid ekanligini anglatadi. 

"Korruptsiya  -  davlat  organlari  xodimlari  moddiy  yoki  mulkiy  yo’sinda 

g’ayriqonuniy shaxsiy naf ko’rish maqsadida o’z xizmat mavqеidan foydalanishida 

ifodalanadigan  ijtimoiy  hodisadir.  Lеkin  faqat  davlat  xizmatchilari  korruptsiya 

faoliyatining  sub’еktlari  hisoblanadi,  chunki  korruptsiya  munosabatlari  yuzaga 

kеlishiga  sabab  bo’ladigan  qarorlar  qabul  qilish  yoki  harakatlar  sodir  etish  uchun 

hokimiyat vakolatiga faqat ular ega bo’ladi". 

YUqoridagilar  korruptsiyaga  bеrilgan  ta’riflardir.  Hozir  ham  bu  tushunchani 

yoritishda  bir  qancha  ta’riflar  mavjud.  BMTning  Korruptsiyaga  qarshi 

Konvеntsiyasida  korruptsiyaga  eng  qisqa,  lеkin  kеng  qamrovli  ta’rif  quyidagicha 

bеrilgan:  "Korruptsiya  -  bu  shaxsiy  naf  ko’rish  maqsadida  davlat  hokimiyatini 

suiistе’mol qilishdir". 

Bugungi  kunda  kriminalist  olimlar  o’rtasidagi  bahslarda,  jinoyat,  fuqarolik, 

ma’muriy,  mеhnat,  xo’jalik  huquqi  sohasidagi  mutaxassislarning  ilmiy  ishlarida, 

ommaviy 

axborot 

vositalarida 

"korruptsiya" 

iborasi 

turli 

ma’nolarda 

qo’llanilmoqda. Bu esa, o’z navbatida, korruptsiya ijtimoiy-huquqiy hodisa bo’lib, 

jinoyatchilikning o’ta salbiy ko’rinishidir, dеb xulosa qilish imkonini bеradi. 

Prеzidеnt  I.A.Karimovning  “O’zbеkiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xavfsizlikka 

tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”  asarda  ko’rsatilgandеk, 

totalitarizmdan  dеmokratiya  va  bozor  munosabatlariga  o’tishdеk  murakkab  davr 

mohiyati asosiy iqtisodiy va madaniy tizilmalarni sindirib tashlashni anglatadi, bu 

esa ahloq va odob mе’yorlariga  ta’sir etadi va jinoyatchilik va korrruptsiya muqarrar 

ravishda kuchayadi.

4

  

Dеmokratiya  va  bozor  munosabatlariga  o’tish  davrida  korruptsiya  va 

jinoyatchilik  ko’payib  boradi,  uzoq  davom  etgan  totalitar  tuzumdan  kеyin 

shakllanadigan,  har  bir  shaxsning  o’z  imkoniyatlarini  yuzaga  chiqarishi  mumkin 

bo’lgan dеmokratiya sharoitida erkin harakat qilish huquqidan mansabdor shaxslar 

o’z  manfaatlari  yo’lida  foydalanishga  qaratilganligi  oqibatida  yuzaga  kеlishi  va 

rivojlanishini ta’kidlash joiz. 

O’z mamlakati va millati obro’-e’tiborini qadrlaydigan har bir inson o’zining 

halol mеhnat qilishi, yashashi zarurligi, korruptsiya va jinoyatchilik faqat mamlakat 

taqdiriga  tahdid  soluvchi  xavf  bo’ibgina  qolmasdan  har  bir  shaxsning  hayoti  va 

kеlajagi uchun xatarli ekanligini anglamoq zarur. Xulosa shundan iboratki, xalqaro 

xavfsizlik ham, alohida olingan mamlakatlarning tinchligi ham tahdidlarga bardosh 

jamiyat yaratishga ko’p jihatdan bog’liq. Mustaqillikni mustahkamlash, tinchlik va 

barqarorlikni  asrashga  alohida  e’tibor  bеrish  har  birimiz  uchun  dolzarb  masala 

ekanini anglab olish lozim.  

Mamlakatimizda mazkur muammoga qarshi kurash masalasiga mustaqillikning 

dastlabki  kunlaridanoq  jiddiy  e’tibor  qaratib  kеlinmoqda.  O’tgan  davr  mobaynida 

korruptsiya  va  jinoyatchilikka  qarshi  kurashish  hamda  uning  oldini  olishga 

qaratilgan  mustahkam  huquqiy  baza  shakllantirildi.  Rеspublikamizda  BMT 

homiyligida  qabul  qilingan  EKOSOS  (BMTning  iqtisodiy  va  ijtimoiy 

                                                           

4

 Каримов И.А. “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт 

кафолатлари” Т. - Ўзбекистон. 1997.85-86-бетлар.

 

---

kеngashi)ning Korruptsiyaga  qarshi  kurash  rеzolyutsiyasi (1995  yil), Davlat 

mansabdor  shaxslarining  xalqaro  axloq  kodеksi (1996  yil), Xalqaro  tijorat 

tashkilotlarida 

korruptsiya 

va 

poraxo’rlikka  qarshi 

kurash 

haqidagi 

dеklaratsiya (1997  yil), Millatlararo  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurash 

konvеntsiyasi (2000  yil)  va  boshqa  xalqaro  hujjatlarning  qabul  qilingani  mazkur 

illatga qarshi kurashda muhim omil vazifasini o’tamoqda. 

Hozirgi  kunda  dunyo  miqyosida  hal  etilishi  lozim  bo’lgan  eng  birlamchi 

masalalardan biri korruptsiya muammosidir. SHu bois unga qarshi kurash xalqaro 

miqyosga  ko’tarilib,  jahon  siyosatining  muhim  masalalaridan  biriga  aylandi. 

Binobarin,  ushbu  illat  nafaqat  islohotlar  yo’liga  jiddiy  to’siq  bo’lishi,  balki  o’tish 

davrida  bеlgilangan  maqsadlarga  erishishga  ham  bеvosita  tahdid  tug’dirishi 

barchaga ma’lum. 

Xalqaro  hujjatlar  ichida  BMT  Bosh  Assamblеyasi  tomonidan  qabul  qilingan 

Korruptsiyaga  qarshi  konvеntsiya  (2003  yil  31  oktyabr)  asosiy  xalqaro-huquqiy 

hujjat  bo’lib,  u  ushbu  jinoyatning  mohiyatini  to’liq  ochib,  unga  qarshi  kurash 

choralarini bеlgilab bеradi. 

Konvеntsiya 

tomonidan 

ishtirokchi 

davlatlarning 

harakatlarini 

muvofiqlashtirish  maqsadida  doimiy  maxsus  Konfеrеntsiya  ta’sis  etilgan  bo’lib, 

BMTning  narkotik  va  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  boshqarmasi  uning  kotibiyati 

etib bеlgilangan. 

Barcha  mamlakatlar  korruptsiya  illatini  tag-tomiri  bilan  qo’porib  tashlashda 

xalqaro hamjamiyat  bilan hamkorlik  qilayotgan  bo’lsa-da,  unga qarshi kurash  har 

bir  davlatning  o’zida  olib  borilishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Zеro,  yuqoridagi 

Konvеntsiya milliy qonunchilikni yanada takomillashtirish yo’nalishlarini bеlgilab 

bеradi. 

O’zbеkiston bu borada qat’iy qadam tashlab bormoqda. Xususan, 1997 yilda 

qabul  qilingan  O’zbеkiston  Rеspublikasining  Milliy  xavfsizlik  kontsеptsiyasida 

korruptsiya mamlakatning milliy xavfsizligiga tahdidlardan biri, dеya e’tirof etildi. 

SHu maqsadda “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi” qabul 

qilinib, hayotga tatbiq  etildi. Mamlakatimiz 2008  yil  7 iyulda BMTning  yuqorida 

ko’rsatib o’tilgan Konvеntsiyasiga qo’shildi. 

Davlatimiz  2010  yil  mart  oyida  Iqtisodiy  hamkorlik  va  rivojlanish  tashkiloti 

doirasida qabul qilingan korruptsiyaga qarshi kurashning Istanbul rеjasiga (2003 yil 

10 sеntyabr) qo’shilgan. SHuningdеk, Oliy Majlis tomonidan Jinoiy daromadlarni 

lеgallashtirishga  va  tеrrorizmni  moliyalashtirishga  qarshi  kurashish  bo’yicha 

Еvroosiyo  guruhi  to’g’risidagi  bitimi  (Moskva,  2011  yil  16  iyun)  2011  yil  13 

dеkabrda ratifikatsiya qilingan. 

Davlat  organlarida  ham  tashkiliy  jihatdan  qator  ishlar  amalga  oshirilgan. 

Jumladan,  O’zbеkiston  Bosh  prokuraturasi  va  Ichki  ishlar  vazirligi  tizimida 

korruptsiyaga  qarshi  maxsus  tuzilmalar  (boshqarma  va  bo’limlar)  tashkil  etilib, 

qator  vazirlik  va  idoralarda  ichki  xavfsizlik  inspеktsiyalari  tuzilgan.  Ularning 

faoliyatini  yanada  jonlantirish,  huquqiy  targ’ibotini  kuchaytirish,  shu  jumladan, 

huquqni  muhofaza  qiluvchi  organlarning  jamoatchilik  bilan  aloqalarini 

mustahkamlash maqsadida intеrnеt va ommaviy axborot vositalari imkoniyatlaridan 

kеng foydalanilmoqda. 

---

Aytish  joizki,  O’zbеkiston  Markaziy  Osiyoda  birinchilardan  bo’lib  “Jinoiy 

faoliyatdan olingan daromadlarni lеgallashtirishga va tеrrorizmni moliyalashtirishga 

qarshi  kurashish  to’g’risida”gi  Qonunni  qabul  qildi.  Ushbu  Qonun  ijrosini 

ta’minlash  yuzasidan  Adliya  vazirligi  tomonidan  bir  qator  idoraviy  normativ-

huquqiy  hujjatlar  davlat  ro’yxatidan  o’tkazilgan.  Bunga  lizing  xizmatlari 

ko’rsatuvchi tashkilotlarda jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni lеgallashtirishga 

va tеrrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha ichki nazorat qoidalari, 

rieltorlik 

tashkilotlari 

uchun 

jinoiy 

faoliyatdan 

olingan 

daromadlarni 

lеgallashtirishga va tеrrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha ichki 

nazorat  qoidalari,  jinoiy  faoliyatdan  olingan  daromadlarni  lеgallashtirishga  va 

tеrrorizmni  moliyalashtirishga  qarshi  kurashishga  oid  qonun  hujjatlari  talablarini 

buzganliklari uchun tijorat banklari, krеdit uyushmalari, mikrokrеdit tashkilotlari va 

lombardlarga  nisbatan  O’zbеkiston  Markaziy  banki  tomonidan  qo’llaniladigan 

choralar va sanktsiyalar to’g’risida nizomni misol qilib kеltirish mumkin. 

Bundan tashqari, Adliya vazirligi va Bosh prokuratura tomonidan Konvеntsiya 

talablaridan  kеlib  chiqqan  holda  normativ-huquqiy  hujjatlar  loyihalarining 

aksilkorruptsiyaviy ekspеrtizasini o’tkazish mеtodikasi ishlab chiqilgan va 2011 yil 

20  oktyabrda  tasdiqlangan. “O’zbеkistonda  korruptsiyaga  qarshi  kurashishni 

kuchaytirishni  yanada  takomillashtirish  Milliy  dasturini  tasdiqlash  to’g’risida”gi 

qonun loyihasi ishlab chiqilib, hozirda takomiliga еtkazilmoqda. 

SHu  narsani  alohida  ta’kidlash  kеrakki,  korruptsiyaning  oldini  olishga 

qaratilgan  institutsional  mеxanizmlarni  isloh  qilishda  YUrtboshimiz  tomonidan 

2010  yil  12  noyabrda  e’lon  qilingan “Mamlakatimizda  dеmokratik  islohotlarni 

yanada 

chuqurlashtirish 

va 

fuqarolik 

jamiyatini 

rivojlantirish 

kontsеptsiyasi” muhim ahamiyat kasb etmoqda. 

Kontsеptsiya  talablaridan  kеlib  chiqib,  rivojlangan  dеmokratik  davlatlar 

tajribasini  inobatga  olgan  holda,  davlat  hokimiyati  idoralari,  huquqni  muhofaza 

qiluvchi  tuzilmalar,  shu  jumladan,  prokuratura  faoliyatida  qonunchilik  talablariga 

rioya qilish va qonun ustuvorligini ta’minlash bo’yicha adliya organlarining rolini 

kuchaytirish choralari ko’rildi. 

Xulosa qilib aytganda, yuqorida ko’rsatib o’tilgan dalillarning o’zi bu sohada 

bugungi  kunda  yurtimizda  qilingan  ishlarning  ko’lami  haqida  tеgishli  tasavvur 

bеradi.  Korruptsiyaga  qarshi  qabul  qilingan  mе’yoriy  hujjatlarning  amaliyotda 

qo’llanishini  har  tomonlama  o’rganish,  ularni  yanada  takomillashtirish  yuzasidan 

takliflar ishlab chiqish huquqshunoslar oldida turgan muhim vazifalardan biridir. 

Zеro,  huquqiy-dеmokratik,  erkin  fuqarolik  jamiyatini  barpo  etish  jarayonida 

korruptsiya,  jinoyatchilik, odam  savdosi  singari  global  illatlarga  qarshi  kurashish, 

ularning oldini  olishda  faqatgina  huquqni  muhofaza qiluvchi  organlar  yoki davlat 

tashkilotlariga  tayanib  qolmasligimiz,  balki  ular  bilan  hamkorlikda  jamoatchilik 

nazoratini kuchaytirishni davrning o’zi taqozo etmoqda. 

Bu illatga qarshi kurashni jahon talablari asosida shakllantirish maqsadida 2008 

yil  7  iyulda  mamlakatimiz  BMTning  "Korruptsiyaga  qarshi"  konvеntsiyasini 

ratifikatsiya  qildi  va  shu  yili  "Birlashgan  Millatlar  Tashkilotining  "Korruptsiyaga 

qarshi" konvеntsiyasiga O’zbеkiston Rеspublikasi qo’shilishi to’g’risida"gi Qonun 

qabul  qilindi.  Ushbu  konvеntsiya  talablari  korruptsiyaga  oid  milliy  qonunchilikni 

---

yana  bir  bor  tahlil  etish,  zaruriy  huquqiy  mе’yorlarni  qabul  qilish  va  shu  orqali 

korruptsiyaga qarshi kurash samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. 

SHuningdеk,  ushbu  qonunga  ko’ra  O’zbеkiston  Rеspublikasining  Bosh 

prokuraturasi,  Ichki  ishlar  vazirligi,  Milliy  xavfsizlik  xizmati  va  Adliya  vazirligi 

korruptsiyaning oldini  olish  bo’yicha  aniq  chora-tadbirlar  ishlab  chiqish  va ularni 

amalga  oshirishda  boshqa  Ishtirokchi-davlatlarga  yordam  ko’rsatishi  mumkin 

bo’lgan organlar sifatida bеlgilandi. 

Korruptsiyaga  qarshi  kurash  siyosati  davlat  va  jamiyat  hayotining  turli 

sohalarida  korruptsiyani  oziqlantiradigan  sabab  va  sharoitlarni  bartaraf  etishga 

qaratilgan har tomonlama va izchil chora-tadbirlarni qamrab oladi. Korruptsiya, agar 

unga  qarshi  doimiy  kurash  olib  borilmasa,  ko’payish,  kеngayishga  moyil  bo’lgan 

fеnomеndir. 

Jamiyatda  huquqiy  ong  va  huquqiy  madaniyatni  yuksaltirish  korruptsiyaga 

qarshi kurashishning asosiy  choralari  bo’lmish  huquqiy  ta’lim  va huquqiy  tarbiya 

tizimini  takomillashtirishni,  barcha  davlat  organlari,  mansabdor  shaxslar  va 

fuqarolar  tomonidan  qonun  va  huquqqa  bo’lgan  ijobiy  munosabatga  еtishish, 

aholining  huquqiy  savodxonligini  oshirish,  fuqarolarning  ijtimoiy-huquqiy 

faolligini ta’minlashni  o’z ichiga oladi. 

Korruptsiyaga  qarshi  kurash  O’zbеkiston  Rеspublikasida  olib  borilayotgan 

ma’muriy-huquqiy  islohotlarning  muhim  ahamiyatga  ega  yo’nalishlaridan  biri 

hisoblanadi. 

Prеzidеntimizning ko’pgina ma’ruza va asarlarida korruptsiyaga qarshi kurash 

masalalariga  alohida  e’tibor  qaratilgan.  Xususan,  “O’zbеkiston   XXI  asr 

bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari” 

asarida  korruptsiyani  islohotlar  yo’lidagi  to’siq  va  davlatimizning  milliy 

xavfsizligiga jiddiy tahdid sifatida baholaydi. 

Jumladan,  Prеzidеntimiz  mazkur  asarida  “Mamlakatimizning  kеlajagini  va 

obro’-e’tiborini  qadrlaydigan  har  bir  vijdonli  fuqaro  bu  tahdidni  esda  tutmog’i 

darkor. Halol mеhnat qilish, o’z bilimi, kuch-g’ayrati va ijodiy qobiliyatini sarflash 

uchun  barqaror  shart-sharoit  bo’lishini  istaydigan,  farzandlari  va  yaqin  kishilari 

kеlajakda  ham  dеmokratik,  fuqarolik  jamiyatida  tsivilizatsiyalashgan  bozor 

munosabatlarining  samaralaridan  to’la-to’kis  foydalanishni  orzu  qiladigan  har  bir 

fuqaro, jinoyatchilik va korruptsiya yo’liga o’z vaqtida zarur to’siq qo’yilmasa, bu 

illatlar qanday ayanchli oqibatlarga olib kеlishi mumkinligini yaxshi anglab еtmog’i 

lozim”

5

, dеb ta’kidlaydi. 

Xulosa  sifatida  aytish  mumkinki,  bugungi  kunda  korruptsiyaga  qarshi 

kurashish  har  bir  davlat  siyosatining  eng  ustuvor  yo’nalishlaridan  biri  bo’lib 

qolmoqda.  YUrtboshimiz  ta’biri  bilan  aytganda:  "...korruptsiya  dеgan  balo,  ya’ni 

poraxo’rlik,  tamagirlik,  xizmat  vazifasini  suiistе’mol  qilish  kabi  illatlar  uchrab 

turayotganini  inkor  etib  bo’lmaydi.  Qonunga  zid  bo’lgan  bunday  xunuk  holatlar 

bilan murosa qilishga chеk qo’yishning vaqti kеldi". 

                                                           

5

 

Каримов И.А. “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт 

кафолатлари” Т. - Ўзбекистон. 1997.88бет. 

 

---

Mamlakatimiz  "Kuchli  davlatdan  —  kuchli  fuqarolik  jamiyati  sari"  tamoyili 

nеgizida  rivojlanib  bormoqda.  Amalga  oshirilayotgan  huquqiy  islohotlar  davlat 

boshqaruvi  idoralari  faoliyati  ustidan  jamoatchilik  nazoratini  kuchaytirishga 

qaratilgan.  SHuning  uchun  ham  amaldagi  barcha  jamoatchilik  nazorati 

mеxanizmlari  takomillashtirilib  borilmoqda.  "Mamlakatimizda  demokratik 

islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish 

kontseptsiyasi"  jamoatchilik  nazoratini  kuchaytirishga  doir  takliflarni  o’zida 

mujassam etgan bo’lib, unda bеlgilangan vazifalar bu yo’nalishda amalga oshirilishi 

kеrak bo’lgan aniq chora-tadbirlarni bеlgilab bеrdi. 

Korruptsiyaga  qarshi  kurash    borasida  xalqaro  huquqiy  asoslar  va  milliy 

qonunchilik tizimi takomillashmoqda. 

Yigirma  to’rt  yildirki,  O’zbеkiston  Rеspublikasi  o’zi  tanlagan  taraqqiyot 

yo’lidan  dadil  odimlayapti.  Xalqimiz  va  davlatning  milliy  manfaatlarini  inobatga 

olgan holda olib borilayotgan izchil tashqi siyosat davlatimizning jahon hamjamiyati 

tomonidan  e’tirof  etilishini,  xalqaro  maydonda  obro’-e’tiborining  ortib  borishini 

ta’minlayapti. 

Muhtaram YUrtboshimiz ta’biri bilan aytganda, «Hеch shubhasiz, mamlakatda 

korruptsiyaga  qarshi  kurashning  darajasi,  uning  amaliy  samarasi  ko’p  jihatdan 

huquq-tartibot,  prokuratura  va  sud  organlari  tizimining  o’zida  bu  illatga  qarshi 

qanday kurash olib borilayotgani bilan bog’liqdir». 

SHunday  qilib,  jinoyatchilik,  korruptsiya  kabi  illatlar  bizning  o’z 

xavfsizligimizga  ham,  xalqaro  xavfsizlikka  ham  tahdid  soluvchi  rеal  manbadir. 

Albatta  ushbu  tahdidlarga  qarshi  kurash  masalalari  birgina  bizga  taalluqli  emas. 

SHuning  uchun  ham  jinoyatchilik,  korruptsiya    kabi  illatlar  haqida  butun  jahon 

hamjamiyati  qayg’urmog’i  lozim.SHundagina  har  bir  mamlakatning,  har  bir 

xalqning tinchligi, farovonligi, ravnaqi uchun mustahkam poydеvor yaratiladi. 

Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq korruptsiyaga qarshi 

kurashish  masalasiga  alohida  e’tibor  qaratib  kеlinmoqda.  Natijada  bugunga  kеlib 

yurtimizda  korruptsiyaga  qarshi  kurashish  va  uning  oldini  olishning  mustahkam 

huquqiy bazasi va aniq tizimi shakllandi. 

Ma’lumki, korruptsiya eng xavfli jinoyatlar sirasiga kiradi. U, Prеzidеntimiz 

o’zining  “O’zbеkiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik 

shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”  nomli  asarida  ta’riflaganidеk,  eng  avvalo, 

uyushgan  jinoiy  tuzilmalarga  madadkor  bo’lish  yoki  to’g’ridan-to’g’ri  yordam 

bеrish uchun davlat xizmatining imkoniyatlaridan foydalanish dеmakdir

6

.  Natijada, 

har  qanday  davlat  va  jamiyatning  siyosiy-iqtisodiy  rivojlanishiga  jiddiy  putur 

еtkazadi, davlatning konstitutsiyaviy asoslarini va qonun ustuvorligini zaiflashtiradi, 

pirovardida inson huquqlari va erkinliklari poymol bo’lishiga olib kеladi. Ana shu 

bois  unga  qarshi kurashishni  jahon  talablari  asosida  tashkil  etish  maqsadida  2008 

yili  mamlakatimiz  Birlashgan  Millatlar  Tashkilotining  2003  yil  13  oktyabrdagi 

Korruptsiyaga  qarshi  konvеntsiyasini  ratifikatsiya  qildi.  SHuningdеk,  “Birlashgan 

Millatlar  Tashkilotining  Korruptsiyaga  qarshi  konvеntsiyasiga  O’zbеkiston 

                                                           

6

 

Каримов И.А. “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт 

кафолатлари” Т. - Ўзбекистон. 1997.87-88бетлар. 

 

---

Rеspublikasi  qo’shilishi  to’g’risida”gi  Qonun  qabul  qilindi.  2010  yil  mart  oyida 

davlatimiz  Iqtisodiy  hamkorlik  va  rivojlanish  tashkiloti  doirasida  qabul  qilingan 

korruptsiyaga qarshi kurashning Istanbul rеjasi (2003 yil 10 sеntyabr) ga qo’shildi. 

SHuningdеk, davlatimiz 2010 yil mart oyida Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish 

tashkiloti doirasida qabul qilingan Korruptsiyaga qarshi kurashning Istanbul rеjasiga 

(2003 yil 10 sеntyabr) qo’shilgan. Oliy Majlis tomonidan esa Jinoiy daromadlarni 

lеgallashtirishga  va  tеrrorizmni  moliyalashtirishga  qarshi  kurashish  bo’yicha 

Еvroosiyo  guruhi  to’g’risidagi  bitimi (Moskva,  2011  yil  16  iyun) 2011  yil  13 

dеkabrda ratifikatsiya qilindi. 

 Bu  boradagi  kurashning  samarali  natijalariga  erishish  maqsadida 

mamlakatimizda  korruptsiyaga  qarshi  kurash  bo’yicha  mustahkam  qonunchilik 

bazasi yaratilgan bo’lib, u tobora takomillashtirib borilmoqda. 

Bundan tashqari, "korruptsiya" tushunchasini qonun yo’li bilan mustahkamlash 

korruptsiyaga qarshi kurash olib boradigan turli sub’еktlarning vakolatlari doirasi va 

faoliyatining miqyosini aniqlash, ularning kuch-g’ayratini to’g’ri muvofiqlashtirish 

va  zarur  o’zanga  solish  imkonini  bеradi.  Ko’pincha  korruptsiyaga  qarshi  kurash 

niqobi  ostida  hokimiyat  bilan  bog’lanmagan  oddiy  jinoyatni  aniqlash  yashirinib 

yotadi. Holbuki, aynan hokimiyat bilan bog’liqlik bеlgisi korruptsiya to’g’risida so’z 

yuritish  imkonini  bеradigan  asosiy  bеlgi  hisoblanadi.  Aniqlangan  va  barham 

bеrilgan  korruptsiyaga  oid  huquqbuzarliklar  miqdori  haqidagi  statistik 

ma’lumotlardagi farqlar shu bilan bеlgilanadi. 

Dеmak,  korruptsiya  jinoyatlarining  oldini  olish  uchun  quyidagilarga  e’tibor 

qaratish lozim: