Mavzu: Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi

Tashkiliy qism: salomlashish, davomat, sinf tozaligi ,o’quvchilarning diqqatini jalb qilish.
O’tilgan mavzuni so’rash.
“Aqliy hujum” orqali so’raladi. Savollardan namunalar:
1.Qoshma fe’llar nima?
2.qo’shma fe’llarni qanday hosil qilinadi.
3.Qo’shma fe’llar qanday so’roqlarga javob bo’ladi?
4.Qo’shma fe’llarga misollar keltiring.
Uyga vazifa qisqa tahlili. O’quvchilar yo’l qo’ygan xatolar aytib o’tiladi.
Masalan, matnda qo’shma fe’llar topilmagan, sotib olmoq, harakat qilmoq kabi.
Yangi mavzu bayoni.
O’quvchilar biz siz bilan fe’l haqida, o’timli o’timsizlik haqida,qo’shma fe’l haqida ma’lumot oldik. Bugun biz siz bilan ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi haqida suhbatlashamiz.
Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi ikki qismdan iborat bo’ladi yetakchi va ko’makchi. Yetakchi qism ravishdoshning –b, -ib, -a, -y qo’shimchalarini olib,mustaqil lug’aviy ma’noga ega bo’lgan qismga aytiladi. Ko’makchi qism esa yetakchi fe’lga bog’lanib, unga qo’shimcha ma’no berish uchun qo’llaniladigan,o’z mustaqil lug’aviy ma’nosini yo’qotgan fe’ldir. Masalan :

turdi boshladi

O’qib yurdi O’qiy olmadi
chiqdi
tashladi
O’qimoq fe’liga e’tibor bering. Ravishdosh shaklida turibdi. O’qish harakatini ifodalamoqda. Unga bog’langan turdi fe’liga e’tibor bering. Uning ma’nosi turish harakatini bergani yo’q. O’qimoq fe’liga harakatning davomiy bajarilayotganlik ma’nosini ifodalamoqda . Ya’ni o’qidi ,Lekin turish harakati yo’q. Qolgan yurdi, chiqdi, tashladi, boshladi,olmadi kabi so’zlar ham o’z lug’aviy ma’nosini yo’qotgan.
Eslab qoling o’zbek tilida maxsus ko’makchi fe’l yo’q. Ko’makchi fe’l har doim yetakchi fe’ldan keyin keladi. Yetakchi va ko’makchi fe’ldan tashkil topgan butunlik ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi deyiladi
Ko’makchi fe’lning ma’nolari
1.o’qib chiqdi harakat tugallanganlik ma’nosi
2.o’qiy boshladi harakat boshlanganligi ma’nosi
3.o’qib tashladi harakat tez va oson bajarilish ma’nosi