|
REJA: 1.Ko’ktepa manzilgohi joylashuvi. 2.Ko’ktepadan topilgan manzilgohlar. KO’KTEPA YODGORLIGI KO'KTEPA — qadimgi shahar xarobasi (mil.av. 9-4-asrlar). Samarqand viloyatining Payariq tumaniga qarashli hududida, Batrak va Shamat qishloqlari oralig'ida Bulung'ursoyning qadimgi o'zani sohilida joylashgan. Mahalliy aholi orasida u Sayiltepa deb ataladi. KO'KTEPA — qadimgi shahar xarobasi (mil.av. 9-4-asrlar). Samarqand viloyatining Payariq tumaniga qarashli hududida, Batrak va Shamat qishloqlari oralig'ida Bulung'ursoyning qadimgi o'zani sohilida joylashgan. Mahalliy aholi orasida u Sayiltepa deb ataladi. Ko'ktepa ilk temir davri shahar xarobasi, kvadrat shaklida, maydoni 23 gektar atrofida, uning rel`efida chor atrofi bo'ylab qad ko'targan mudofaa devori va 4 joyda shahar darvozalarining o'rinlari yaqqol ko'zga tashlanadi. Yodgorlik rel`efida shahar mudofaa devorining tashqarisidan 2-mudofaa inshooti o'tgan. Uning xom g'ishtdan qurilgan izlari 1 km chamasi uzunlikda yodgorlikning shimoli-g'arbiy tomonida joylashgan. Hisob-kitoblarga ko'ra, u yaqin 100 gektar maydonni o'rab olgan. - Ko'ktepa ilk temir davri shahar xarobasi, kvadrat shaklida, maydoni 23 gektar atrofida, uning rel`efida chor atrofi bo'ylab qad ko'targan mudofaa devori va 4 joyda shahar darvozalarining o'rinlari yaqqol ko'zga tashlanadi. Yodgorlik rel`efida shahar mudofaa devorining tashqarisidan 2-mudofaa inshooti o'tgan. Uning xom g'ishtdan qurilgan izlari 1 km chamasi uzunlikda yodgorlikning shimoli-g'arbiy tomonida joylashgan. Hisob-kitoblarga ko'ra, u yaqin 100 gektar maydonni o'rab olgan.
Ikkinchi mudofaa inshooti oralig'i keyingi yillarda xo'jalik maqsadlarida to'liq o'zlashtirilib, uning qadimgi inshootlari mutlaqo buzib tashlangan. Ko'ktepa maydonining ikki joyida baland do'ngliklar kuzatiladi. Ulardan biri yodgorlikning markazida, kvadrat shaklida (70 x 70 m), ikkinchisi, uning sharqida, 2 yarus (qavat, qatlam)li (qasr oldidagi maydon bilan). Ikkinchi mudofaa inshooti oralig'i keyingi yillarda xo'jalik maqsadlarida to'liq o'zlashtirilib, uning qadimgi inshootlari mutlaqo buzib tashlangan. Ko'ktepa maydonining ikki joyida baland do'ngliklar kuzatiladi. Ulardan biri yodgorlikning markazida, kvadrat shaklida (70 x 70 m), ikkinchisi, uning sharqida, 2 yarus (qavat, qatlam)li (qasr oldidagi maydon bilan). Ko'ktepa 1 Ko'ktepa 1 davrida dastlab aholi yarim yerto'la shaklidagi kulbalarda yashadi, uning so'nggi bosqichiga kelib, guvala va xom g'ishtdan ko'p xonali uylar va baland platforma (tag kursi) ustiga monumental bino (ibodatxona majmuasi) qurish odat tusiga kiradi. Ko'ktepa1 davri majmuasi Farg'ona vodiysining Chust madaniyati, umuman, O'rta Osiyoning Yaz 1 deb atalgan arxeologik majmualari bilan har jihatdan bir-birlariga yaqin va o'xshash bo'lib, ularning yil sanasi keyingi yillarda (masalan, Chust madaniyatining yoshi) 500—600 yilga qadar deb topilmoqda. Ko'ktepa2 Ko'ktepa2 davriga kelib, Sug'diyova hududlariga qadimgi Sharq tamadduniga xos urbanistik jarayon jadal kirib keladi. Yangi etno-madaniy qatlamning yerli tub aholi bilan qorishuvi natijasi sifatida Ko'ktepa 2 majmuasi tarkib topadi. Bu jarayon, ayniqsa, kulolchilikda yaqqol ko'zga tashlandi. Keramika mahsulotlari tarkibida yuqori sifatli, kulolchilik charxida tayyorlangan idishlar keskin ko'payadi. Endi, kulolchilikda sopollarning naqshiga emas, balki ularning sifatiga e'tibor qaratiladi. Uy-joy qurilish soxasida monumental binolar, majmualar barpo etish rivojlanadi. Sug'dda qad. shahar madaniyati uzil-kesil shakllanadi. Bu davrda Ko'ktepada, uning markazida qalin platforma (tag kursi) ustida mahobatli shahar ibodatxonasi uzil-kesil shakllanadi. Undan sharqroqdsa joylashgan Ko'ktepa hukmdorining qasri tarkib topadi. Ko'ktepa 3 Ko'ktepa 3 davriga kelib, qadimgi Sharq tamadduni an'analari asosida rivojlanishda davom etayotgan shahar hayotiga make-doniyalik Aleksandr yurishlari munonsabati bilan ellin madaniyati kirib keladi. Shahar maydoni yo'lak hosil qilgan ikki qatorli mudofaa devori bilan o'rab olingan. Shahar maydonining yuqori qismida kamida 0,50 sm qalinlikda ellin davri qatlami hosil bo'lgan. Undan so'ng qandaydir sababga ko'ra, shaharda hayot to'xtaydi. Ko'ktepadan qazishma ishlari davrida 25—35 yoshdagi ayol qabri ochildi. Qabrdan yog'och to'shama va qamish bo'yra izlari topilgan. Ayolning ko'ylagining chetlari silindr shakldagi 345 ta oltin taqinchoqlar, bosh kiyimi esa 57 ta shisha munchoq bilan bezatilgan. Belbog'iga fero'za qadamalar o'rnatilgan oltin to'qachalar taqilgan. Mayitni oyoq tomonidan qaychi, urchuq va Xitoyning Xan` sulolasi davriga oid kumush qo'shilgan dumaloq jez ko'zgu topilgan. Ko'ktepadan qazishma ishlari davrida 25—35 yoshdagi ayol qabri ochildi. Qabrdan yog'och to'shama va qamish bo'yra izlari topilgan. Ayolning ko'ylagining chetlari silindr shakldagi 345 ta oltin taqinchoqlar, bosh kiyimi esa 57 ta shisha munchoq bilan bezatilgan. Belbog'iga fero'za qadamalar o'rnatilgan oltin to'qachalar taqilgan. Mayitni oyoq tomonidan qaychi, urchuq va Xitoyning Xan` sulolasi davriga oid kumush qo'shilgan dumaloq jez ko'zgu topilgan.
Mana shu ko’zgu va boshqa belgilarga ko’ra qabr miloddan avvalgi III- milodiy I asrlarga oid deb belgilandi. Qabr maydoni 11-5,5 metr hajmda bo’lib, qabrni chuqurligi 6.5 metrni tashkil qiladi. M.Isomiddinovning fikricha, bu yerda malika yoki aslzoda ayol dafn etilgan.
2001-yilda Ko’ktepa minorasi o’rnida qazishma ishlari davom ettiriladi, u yerda sopol idishlar, tegirmon tosh bo’laklari, tosh o’roq, qozon, bandli marmar tarozi toshi, marmardan ishlangan buyumlar, to’rt oyoqchali kichik chirog’don, to’qimachilik dastgohi uchun mo’ljallangansuyak taroq, tosh pichoq, og’ir bolta, hayvon suyaklari topilgan ( miloddan avvalgi VIII-VII asrlar ).
Do'stlaringiz bilan baham: |
