Мавзу: Кириш

1.2. Халқаро иқтисодий алоқаларнинг асосий шакллари
Аввал тўҳталганимиздек, халқаро иқтисодий алоқалар асосан қуйидаги шаклларда амалга оширилади:
- ташқи савдо;

• 
  халқаро кредит;
  
• 
  халқаро иш кучи миграцияси;
  

- халқаро илмий-техникавий ва ишлаб чиқариш соҳасидаги ҳамкорлик;
- халқаро сайёҳлик ва бошқа турдаги хизматлар.
Ташқи савдо халқаро иқтисодий алоқаларнинг энг қадимий ва асосий шаклидир. Ташқи савдода экспорт ва импорт атамалари қўлланилади.
Экспорт деганда, мамлакатда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар, технологиялар ва хизматларни чет мамлакатларга чиқариш ва ташқи бозорда сотиш тушунилади.
Импорт деганда, чет мамлакатларда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар ва хизматларни мамлакатга келтириш ва ички бозорда сотиш тушунилади.
Ташқи савдо обороти экспорт ва импорт йиғиндисидан иборатдир, яъни:

Ташқи савдо азалдан ривожланиб келган. Шу боисдан ўрта асрлардаёқ Буюк ипак йўлида Шарқ билан Ғарб ўртасида савдо ривож топган. Агар дастлаб мамлакатлар ўзларининг ички бозорларидан ортган товарларни четга чиқарган бўлсалар, эндиликда товарлар экспорт мақсадлари учун ишлаб чиқарилади.

Ташқи савдо турли мамлакатлар ўртасида товар айирбошлаш бўлиб, иқтисодий манфаат кўриш мақсадларида амалга оширилади. Муайян товарни ишлаб чиқариш нисбатан арзон ёки қимматга тушиши, уни экспорт ёки импорт қилишга олиб келади. Агар мамлакатда ишлаб чиқарилган товар чет мамлакатларда ишлаб чиқаришга нисбатан арзонга тушса, у ҳолда бу товар экспорт қилинади. Аксинча, мамлакатда ишлаб чиқарилган товар четга нисбатан қимматга тушса, у ҳолда бундай товарни импорт қилиш афзалдир.

Товарларнинг арзон бўлишига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади:

- мамлакатнинг табиий ресурслари;
- мамлакатнинг илмий салоҳияти;
- тўпланган тарихий тажриба;
- ресурслар ва ишчи кучининг арзонлиги.
Мамлакатнинг жаҳон бозоридаги иштироки ва унинг самарадорлигини экспорт ва импортнинг нисбати, уларнинг таркиби белгилайди. Иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар экспорти импортига нисбатан кўп ва асосан, тайёр саноат маҳсулотларидан иборат бўлади. Масалан, Буюк Британия экспортининг 90 фоиздан ортиғини саноат маҳсулотлари ташкил этади.
Кам ривожланган мамлакатлар экспорти импортидан оз, агар кўп бўлса ҳам, барибир хом-ашёдан иборат бўлади. Улар импортида тайёр маҳсулотлар ва озиқ–овқатлар катта салмоққа эга бўлади. Хулоса қилиб айтганда, ҳар бир мамлакат учун: