Bu qoidaga Vant - Goff qoidasi deyiladi
. Uning matematik ifodasi quyidagicha
yoziladi:
V
t2
= V
t1*
t2 -t1/10
(8)
V
t1
, V
t2
va t
1
, t
2
lar temperaturaga muvofiq tezliklar.
= 2 - 4 kimyoviy reaksiya tezligining temperatura koeffitsiyenti.
Reaksiyaning borish vaqti tezlikka teskari proporsional bo’lgani uchun Vant - Goff
qoidasini yozish mumkin:
V
t2
/V
t2
=
1
/
2
=
t2 -t1/10
bu
yerda
1
va
2
- t
2
va t
1
- temperaturaga muvofiq reaksiyaning borish
vaqti.
Temperatura koeffisiyenti
- juda keng temperatura intervalida doimiy
bo’lmaydi. Ko’pchilik reaksiyalar uchun yuqori temperaturada (100
o
S dan katta) u
kamayadi.
Shunday
reaksiyalar borki, ularning tezliklari temperaturaga bog’liq emas,
xuddi shunday temperatura koeffisiyetlari juda yuqori bo’lgan reaksiyalar ham bor.
Shuning uchun Vant - Goff qoidasi absolyut emas. Ammo ma’lum temperatura
intervallarida ko’pchilik reaksiyalar ushbu qoidaga buysinadilar. Temperaturaning
ortishi bilan kimyoviy reaksiyalar tezligining keskin ortishini aktivlanish
nazariyasi tushuntiradi, bunga muvofik kimyoviy reaksiyani
ortikcha energiyaga
ega bo’lgan aktiv molekulalar vujudga keltiradi.
Kimyoviy reaksiya sodir bo’lishi uchun zarrachalar orasidagi masofa
elektron bulutlarni qoplaydigan darajada kichiq bo’lishi kerak. Lekin
zarrachalarning bunday yaqin masofaga kelishi uchun elektron qavatlarning itarish
(qarshilik) kuchlari (energetik gov) xalakit beradi. Bu qarshilik kuchni (energetik
g’ovni) katta energiyaga ega bo’lgan aktiv molekulalargina yenga oladi. A
2
+V
2
=
2AV reaksiyaning energetik yo’li 2- rasmda keltirilgan. O’tish holati energiyasi
hamma vaqt dastlabki va oxirgi holatlar energiyalaridan yuqori. Dastlabki holatdan
(I) oxirgi holatga (II) o’tish uchun
sistema energetik gov Ye
a
ni yengib o’tishi
lozim. Unga aktivlanish energiyasi deyiladi. Shuning uchun hamma molekulalar
to’qnashganda, hamma to’qnashishlarda reaksiya bo’lavermaydi. Energetik g’ovni
yengib o’tgan molekulalargina kimyoviy reaksiyani vujudga keltiradi. Bunday
molekulalarga aktiv molekulalar deyiladi.
Shunday qilib, reaksiya tezligi sistemadagi aktiv zarrachalar soniga bog’liq
bo’ladi. Aktiv zarrachalar qanchalik ko’p bo’lsa, reaksiya tezligi shunchalik katta
bo’ladi. Aktiv zarrachalar sonini oshirishning usullaridan biri aktivmas
zarrachalarni aktiv holatga o’tkazish uchun sistemaga berilishi zarur bo’lgan
kushimcha energiya - ayni reaksiyaning aktivlanish energiyasi deyiladi ( Ye
akt
).
Aktivlanish energiyasi birligi - kkal/ mol, kDj/ mol.
Aktivlanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa,
reaksiya shunchalik sekin
boradi.
O’zaro ta’sir etayotgan zarrachalarning bog’larining qayta guruppalanishi
aktiv kompleks deyiladi. Demak, kimyoviy reaksiya paytida sistemaning
N
d.m.
holatida
r.m.
holatiga o’tishi energetik gov Ye
akt
orqali amalga oshadi.
Sistemaning dastlabki va oxirgi holatlaridagi energiya qiymatlari orasidagi
ayirma reaksiyaning issiqlik effekti
N ni bildiradi.
Kimyoviy reaksiyani oraliq holat yoki aktiv kompleks orqali sodir bo’lishini
quyidagi misolda ko’raylik::
I
2
(k) + H
2
(gaz) = 2HI (gaz)
H = - 17 kDj/ mol.
Bu reaksiya quyidagicha sodir bo’ladi: H
2
va I
2
aktiv molekulalari
to’qnashganda oraliq modda aktiv kompleks H
2
...
I
2
qiladi. Bu kompleksdagi H -H
va I - I bog’larning uzilishi bilan bir vaqtda bo’ladi.
Demak, har qanday reaksiyaning kinetik
sxemasi oraliq holat orqali
quyidagicha yoziladi:
A + B +
....
---> [A
.....
B] ----> C + D
d.m aktiv komp r.m.
Kimyoviy reaksiyaning sodir bo’lishi uchun aktivlanish energiyasidan
tashqari, molekulalarning to’qnashish paytidagi oriyentasiyasi (joylashish holati)
ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunga molekulalarning aktivlanish entropiyasi
deyiladi. Misolimizdagi H
2
.....I
2
aktiv kompleksi bo’lishi
uchun H
2
va I
2
molekulalari joylashishi quyidagicha bo’ladi: N
2
OO I
2
boshqa hyech qanday
holatda aktiv kompleks bo’lmaydi.
Demak, reaksiya tezligini aniqlash uchun, aktiv kompleks konsentrasiyasi va
uning parchalanishi tezlik konstantasini aniqlash kifoya. Kinetikaning umumiy
prinsiplariga asoslanib uni quyidagicha yozish mumkin:
V = k
1
[akt kompleks] (10)
[akt kompleks] aktiv kompleks konsentrasiyasi. k
1
- aktiv kompleksning
parchalanish tezlik konstantasi.
Do'stlaringiz bilan baham: