Mavzu: Katalizatorning mexanik kattaligi Reja: Katalizator haqida tushuncha

Katalizator nima?
Katalizator – reaksiyaga qoʻshilganda reaksiya tezligini oshirib, oʻzi sarflanmay qoladigan modda.

1. 
   Oʻtish holati energiyasini pasaytirib shu orqali faollanish energiyasini pasaytiradi.
   
2. 
   Reaksiya mexanizmini oʻzgartiradi. Bu, shuningdek, oʻtish holatining tabiatini (va energiyasini) oʻzgartiradi.
   

Katalizatorlar hamma joyda bor! Glukozaning oksidlanishi va shu kabi koʻplab biokimyoviy jarayonlar katalizator sifatida ishtirok etadigan fermentlar (oqsillar)ga juda ham bogʻliqdir.
Katalizatorlarning boshqa keng tarqalgan turlariga quyidagilar kiradi: kislota-asosli katalizatorlar va geterogen (yoki sirt) katalizatorlar.
Masalan: karbonat angidraza
Karboangidraza fermenti karbonat angidrid (\text{CO}_2)(CO2​)left parenthesis, start text, C, O, end text, start subscript, 2, end subscript, right parenthesis va suv (\text H_2 \text O)(H2​O)left parenthesis, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, right parenthesis dan karbonat kislota hosil boʻlish qaytar reaksiyasini katalizlaydi. Organizmda \text{CO}_2CO2​start text, C, O, end text, start subscript, 2, end subscript ning konsentratsiyasi normadan koʻpaysa, karboangidraza quyidagi reaksiyaning tezligini oshiradi:
Ferment qon va toʻqimalardagi karbonat kislotasining konsentratsiyasini boshqarish orqali organizmdagi \text{pH}pHstart text, p, H, end text ni muvozanatda ushlab tura oladi.


Odam karboangidraza II fermentining tuzilishi. Rux ioni oqsil markazidagi toʻq kulrang shardir.
Odam karboangidraza II fermentining tuzilishi. Kimyo naqadar chiroyli-a? Oqsil markazidagi kulrang shar rux ionidir.  Karboangidraza reaksiyaning tezligini eng koʻp oshiruvchi fermentlardan biridir. Bu ferment ishtirokidagi reaksiya tezligi sekundiga 10^410410, start superscript, 4, end superscript va 10^610610, start superscript, 6, end superscript ga teng. Eng hayratlanarlisi shuki, katalizatorsiz shu reaksiyaning tezligi sekundiga ~0{,}20,20, comma, 2 ga teng. Bu reaksiya tezligi ~10^5-10^7105−10710, start superscript, 5, end superscript, minus, 10, start superscript, 7, end superscript marta oshyapti degani!!
Quyidagi diagrammada karbonat angidrid va suvdan karbonat kislota hosil boʻlish reaksiyasining energetik diagrammasi keltirilgan. Katalizator ishtirokidagi reaksiya koʻk chiziq bilan, katalizatorsiz reaksiya esa qizil chiziq bilan koʻrsatilgan.


Katalitik reaksiyaning diagrammasi (xususan, yuqoridagi karbonat angidridaza katalizatorligidagi reaksiya) katalizator qoʻshilgan va katalizator qoʻshilmagan reaksiyadagi faollashuv energiyasidagi farqni koʻrsatadi. Dastlabki moddalar va mahsulotlar ferment qoʻshilgan va fermentsiz reaksiyalar uchun bir xil energiyaga ega, shuning uchun sistemaning umumiy energiyasi oʻzgarmaydi.
Katalizator reaksiyaning oʻtish holati energiyasini pasaytiradi. Faollanish energiyasi oʻtish holati energiyasi va reagent energiyasidan farqli boʻlgani sababli oʻtish holatining energiyasi pasaysa, faollanish energiyasi ham pasayadi. 
Eʼtibor bering, reagentlar va mahsulotlar energiyalari katalitik va katalizatorsiz reaksiya uchun bir xil. Shuning sababli reaksiya davomida ajralib chiqqan umumiy energiya (\Delta \text H_{\text{reak}})(ΔHreak​)left parenthesis, delta, start text, H, end text, start subscript, start text, r, e, a, k, end text, end subscript, right parenthesis fermentni qoʻshganda oʻzgarmaydi. Bu reaksiyaning kinetikasi, yaʼni reaksiya tezligi reaksiyaning termodinamikasi bilan bevosita bogʻliq emasligini taʼkidlaydi.