Qanday o‘rgatish:
a) ish jarayonida ishlatiladigan kuch va ketadigan vaktni xisobga olgan xolda ukitish va
tarbiyalashning turli usullari majmuini ishlatish. (YUsupov D. «Iktisodiy ta’limda yangi
pedagogik texnologiyalarni kullashning nazariy va amaliy asoslari” Bitiruv malakaviy
ishi 2005 yil.)
Pedagogik ta’sir kursatishning asosiy usullari, bu talab, istiqbol, rag‘batlantirish va
jazolash, jamoatchilik.
Talab - tajribada juda keng tarkalgan usul bulib, ta’lim- tarbiya jarayonida
pedagogning tarbiyalanuvchiga shaxsiy munosabatining namoyon bulishi yuli bilan yoki
bu xatti-xarakatlarining ragbatlantirilishi yoki tuxtatilishini taminlaydi.
Istikbol-ta’sir kursatishning juda ta’sirchan usuli bulib, u talabalarning xatti-
xarakatlarini, ular oldiga kuyilgan maksadlar, ularning shaxsiy intilishlari, kizikishlariga
aylanadi.
Ragbatlantirish va jazolash-talabalarni xulk-atvoriga kuzatish kiritishni, ya’ni
foydali xatti-xarakatlarni kushimcha ragbatlantirishni va tarbiyalanuvchilarning noma’kul
xatti-xarakatlarini tuxtatishni ta’minlaydi.
Jamoatchilik fikri – tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy-foydali faoliyatini goyat xar
tomonlama va muntazam ragbatlantirib borishni ta’minlaydi.
Talab-pedagogik ta’sir kursatishning boshlangich usuli bulib, tarbiyalanuvchilarda
uziga nisbatan mas’uliyat va talabchanlikni rag‘batlantirishda aloxida vazifani bajaradi.
Uzaro fikr almashish bilan ta’sir kursatish vositalari: ishontirish, ta’sir kilish, uzaro
fikr almashish bilan ta’sir kursatish.
Ishontirish pedagogik ta’sir kursatish usuli sifatida darslarda ukuv axboroti, ijodiy
suxbatlar, munozaralar shaklida kullaniladi. Tarbiyaviy ishda guruxiy va yakka suxbatlar,
munozaralar, siysiy axborotlar shaklida kullaniladi.
Ta’sir kildirish kishi psixikasiga nazoratsiz kirib, uning faoliyatida xatti-xarakatlar,
sabablar, intilishlar bilan amalga oshiriladi. Ta’sir kilish-shunday bir psixik ta’sir
kursatishki, kishi uni ongining etarli nazoratsiz idrok etadi.
a) Pedagogik vaziyatlarni takkoslash va umumlashtirish, usullarni kuyish;
b) Talabalarga yakka individual xolda munosabatda bulish, ularni mustakil ishlarini
tashkil etish.
Pedagog talabalar bilan buladigan mulokotida kuyidagi malakalarni egallagan
bulishi lozim: tashki kiyofani nazorat kilish nutkni egallash, pedagogik munosabat
madaniyatini egallash, tashkilotchilik maxorati, ukuv tarbiya jarayonini boshkarish
uslublarini egallash.
Munosabatlarni boshkarish uslublari:
1. Avtoritar uslub.
2. Demokratik uslub.
3. Liberal uslub.
1. Avtoritar uslub.
-
Uzi yakka xolda gurux faoliyatini yunalishini belgilaydi.
Uzi kursatma-buyruk beradi.
Javobgarlikni uz buyniga oladi.
Suzsiz buysunishni da’vo etadi.
Kattik intizomni talab etadi.
Aytilgan narsani tulik bajarilishini talab etadi.
Gap kaytarganni, gap urgatganni yoktirmaydi. Aytgan tashakkuri xam buyrukday
chikadi. Suzlari kattik va kupol. Biron bir masalani tushuntirmaydi, lekin talab etadi.
Mulokotga kirishishning asosiy shakllari: buyruk, kursatma berish, kullanma bilan
ishlash, xayfsan e’lon kilish.
Muomalada kupol, dagal, duk-pupisali majbur etish, kurkitish, chuchitish orkali
kirishadi.
Avtoritar uslubning ijobiy tomoni favkulodda vaziyatlar ishlatilishi (yonginda, suv
toshkinida)
Munosabatni bu uslubda boshkarilishi atrofdagilar uchun kiyin yoki ogir ahvol.
2. Demokratik uslub
Jamoa fikriga tayanib ish olib boradi.
- Jamoa fikrini, tashabbusini ma’kullaydi, rivojlantiradi, boshkalar fikriga xurmat
bilan karaydi.
- Boshkalar fikrini uziniki kilib oladi.
- Mulokotga kirishishning asosiy shakllari: iltimos, maslaxat berish, samimiy
muomala.
3. Liberal uslub.
- Tashabbussiz jamoa ishiga aralashmaydi, xamma masalalarni yuzaki karab chikadi.
Uzining fikri yuk, javobgarlikdan uzini chetlatadi. Ish natijasi bilan kizikmaydi.
- Talabalarga e’tiborsizlik bilan, begam karaydi.
- Uz ishiga sovukkonlik bilan karaydi.
Ilmiy pedagogik adabiyotlarda kuyidagi munosabat turlari kursatilgan:
- xamkorlikdagi munosabat- ustun orkali munosabat
- dustona munosabat
- nosamimiy munosabat
- oralikdagi munosabat- bekorchi munosabat
- kurkuv orkali munosabat - dialog va monolog
Inson uzini kurshab olgan olam bilan uzaro birgalikdagi xarakati, odamlar
urtasidagi ijtimoiy xayoti va ishlab chikarish faoliyati jarayonida topadigan munosabatlar
tizimida yuz beradi. Kishilar ish jarayonida tabiat bilangina emas, balki bir birlariga xam
uzaro ta’sir kursatadilar.
Pedagogik mulokot - bu pedagogning kulay psixologik muxitni yaratishga
xaratilgan talabalar bilan kasbiy muomalasidir. Notugri pedagogik mulokat kurkuv,
ishonchsizlpk tugdiradi va dikkat, xotpra, imkoniyat, ishchanlik kobiliyatini pasaytiradi.
Pedagogning talabalar bilan muomilasi unga engillik. kuvonch olib kelishi, faoliyatida
xarakatga undashi kerak. Pedagog va talaba muomilasida xar bir marsa xurmat va
talabchanlikka asoslanishi lozim. Pedagogik mulokat sotsial - psixologik jarayon sifatida
kuyidagi funksiyalar bilan -xarakterlanadi: shaxsni bilishi, axborot almashishi, faoliyatni
tashkil ztpsh va ma’naviy muxitni yaratish kabilar.
Pedagogik maxoratga pedagogik bilimlar bilan bir katorda pedagogik texnika
soxasidagi malaka xam kiradi. Ular tarbiyaga ozrok kuch sarflab, Kynpok natijalarga
erishish imkonini beradi. Xar bir moxir pedagog shaxsni shakllantirish bilan boglik
bulgan, mazkur masalalarni xal kilishi lozim. Pedagogdan kuch - gayratni, kat’iyatni,
tirishkoklikni, tadkikotlar olib borishga intilishini, yangi vaziyatga, yangi jamoaga kirish
kobiliyatini, samimiyatni, tutrilik va xalollikni, utkir akl -idrokni, bir vositani boshkasi
bilan tekshirib kurish malakasini talab kilinadi. Pedagogik maxorat uziga talabalar
xakidagi, ta’lim tarbiya jarayonini tashkil etish va uning mazmuni, metodlari xakidagi
keng bilimlarni kamrab oladi. Bu bilimlar umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi.
Pedagog bu madaniyatni egallamasa, xech vakt chinakam usta bula olmaydi. Zamonaviy
pedagogga birgina umumiy madaniyatining uzi kifoya kilmaydi. U talabalarni kuzatish,
ularning usishidagi muxim narsalarni jamiyatda vujudga kelgan, asosiy ijtimoiy goyalar
bilan takkoslash, ularni rivojlantirish yullari va usullarini aniklash, turli vositalar
tarbiyaviy ta’sir kursatish usullarining uzaro bir biriga utishi dialektikasini chukur taxlil.
k,ilish, pedagogik izlanishlar va yutuklarni ilmiy jixatdan bir sistemaga solish
malakalariga ega buladi.
Pedagogik malaka bilim va kunikmalar faoliyatning ma’lum turini egallab olish,
yaxshi bajara olish kobiliyatidir. Pedagog faoliyatiga oid bunday malakalarga kuyidagilar
kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |