Mavzu: Kaliy va Natriyni alangali fo’tometrik aniqlash

Mavzu: Kaliy va Natriyni alangali fo’tometrik aniqlash

Rja:

I.Kirish

II.Asosiy qism

2.1 Fotometrik analiz haqida umumiy ma’lumot

2.2 Fotometrik tahlil usullarining qo’llanilishi va mohiyati

2.3 Ishqoriy metallardan kaliy va natriy haqida

2.4 Ishqoriy metallardan kaliy va natriyning fotometrik aniqlash tartibi

III.Xulosa

IV.Foydalanilgan adabiyotlar

I.Kirish

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo’yicha topshiriqlar berdi:

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 16-oktyabr kuni kimyo sanoatini jadal rivojlantirish, tarmoqqa xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish masalalari bo’yicha yig’ilish o’tkazdi. Bu haqda Prezident matbuot xizmati xabar berdi.Kimyo sohasi – zamonaviy sanoatning «katalizatori» bo’lib, har qanday ishlab chiqarish negizida kimyoviy jarayonlar yotadi, bu sohasiz iqtisodiyotda taraqqiyot bo’lmaydi.O’zbekiston zaminida Mendeleyev jadvalidagi barcha kimyoviy elementlar mavjud, mamlakatimiz uglevodorodlarga boy bo’lsa-da, kimyo sanoatimiz asosan qishloq xo’jaligi uchun mineral o’g’it ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Qurilish materiallari, farmatsevtika, tekstil, mashinasozlik kabi tarmoqlar uchun zarur bo’lgan murakkab polimerlar, katalizatorlar, reagentlar va sintetik tolalar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilmagan.Buning oqibatida har yili 1,5 milliard dollarlik kimyo mahsulotlari import qilinmoqda. Ishlab chiqarilayotgan fosfor va kaliyli mineral o’g’itlar ham mavjud talabning faqat uchdan birini qoplaydi, xolos.Murakkab mineral o’g’itlar ishlab chiqarish quvvatlari 60-70 foizga eskirgani energiya resurslarining ortiqcha sarflanishi, kimyo mahsulotlari tannarxining asossiz oshishiga olib kelmoqda.O’tgan yildan boshlab, mineral o’g’itga talabni qondirish uchun 3,1 milliard dollarlik 17 ta investitsiya loyihasi amalga oshirila boshlandi. Bundan tashqari, kimyo sanoati mahsulotlarini diversifikatsiya qilish maqsadida 2025-yilgacha 4,2 milliard dollarlik yana 17 ta loyiha hayotga tatbiq etiladi.Shuning uchun, kimyo tarmog’iga xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish, mahsulot hajmi va turini ko’paytirish, sohaning eksport salohiyatini oshirish.«O’zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining muhim va ustuvor vazifasi bo’lishi zarur.Bugungi kunda mamlakatimizda azotli o’g’itlarga talab 73 foiz, fosforli o’g’itlarga — 20 foiz ta’minlanmoqda. Azotli o’g’it ishlab chiqarish quvvatlarining o’rtacha eskirish darajasi 64 foizni, fosforli o’g’it bo’yicha — 77 foizni tashkil qiladi.Sohadagi vaziyatni yaxshilash maqsadida kelasi 5 yilda umumiy qiymati 2,8 milliard dollar bo’lgan 9 ta loyihani ishga tushirish rejalashtirilgan bo’lib, buning natijasida mineral o’g’it va sulfat kislotasi ishlab chiqarish hajmi 2 barobar ko’payadi. Azotli va kaliyli o’g’itlarga talab to’la qoplanadi, fosforli o’g’itlarga talabni qondirish darajasi bir necha barobar oshiriladi.Ayni paytda tabiiy gazning bor-yo’g’i 14 foizi, jumladan, kimyo tarmog’ida 5 foizi chuqur qayta ishlanmoqda. Kremniy, kaolin va gips xomashyosidan kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish e’tibordan chetda qolmoqda.Ma’lumotlarga ko’ra, yurtimizda ishlab chiqarilayotgan noo’g’it mahsulotlar, asosan polietilen, polipropilen, polistirolga xorijiy davlatlarda 100 milliard dollardan ortiq hajmda ehtiyoj mavjud. Bu esa biz uchun yaxshi imkoniyat.Shu sababli, kimyo sanoatida mahsulot turlarini diversifikatsiya qilish uchun organik moddalar ishlab chiqarish bo’yicha 15 ta va noorganik moddalar bo’yicha 8 ta loyihani amalga oshirish ko’zda tutilmoqda.Prezidentimiz mutasaddi rahbarlarga ushbu loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy investorlarni jalb qilish bo’yicha topshiriqlar berdi.Kimyo sanoatida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun tizimning moliyaviy barqarorligini ta’minlash lozim. Shu bois yig’ilishda «O’zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy ahvolini yaxshilash yuzasidan ko’rsatmalar berildi.

Shu bilan birga, sohaga innovatsiyalar umuman joriy qilinmagani, ilm-fan salohiyatidan samarali foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Shuning uchun Koreya kimyo-texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti (KRICT) bilan hamkorlikda Toshkent kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti negizida ilmiy-tadqiqot, loyihalash va muhandislik, kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan markaz barpo etishni tezlashtirish zarurligi ta’kidlandi

II.Asosiy qism

2.1 Fotometrik analiz haqida umumiy ma’lumot

Fotometriya (foto... va metriya) — fizik optikaning manbalardan chiqib, turli muhitlarda tarqaladigan va jismlar bilan oʻzaro taʼsirlashadigan optik nurlanishning energetik koʻrsatkichlarini oʻrganadigan boʻlimi. Fotometriya fotometrik kattaliklarni oʻlchashning eksperimental usullari va vositalarini xamda shu kattaliklarga tegi shli nazariy qoidalar va x.isoblarni oʻz ichiga oladi. Fotometriyaning asosiy energetik tushunchasi nurlanish oqimi F(, boʻlib, uning fizik maʼnosi elektromagnit nurlanish tashiydigan oʻrtacha quvvatdir. Tor maʼnoda fotometriya deb, yoruglik kattaliklari tizimiga tegishli (yoritilganlik, yoruglik kuchi, ravshanlik va h.k.) kattaliklarni oʻlchash va hisoblash tushuniladi. Fotometrik kattaliklarning nurlanish toʻlqin uzunligiga bogʻliqligini va energetik kattaliklarning spektral zichliklarini oʻrganish spektrofotometriya hamda spektroradiometriya mazmunini tashkil etadi. Fotometriyaning asosiy qonunini I.Kepler 1604 yil taʼriflagan: Ye=1/R (bunda Ye — yoruglik kuchi / boʻlgan yorugʻlik manbaidan / masofadagi yoritilganlik). Fotometriyani P. Buger eksperimental asoslab bergan. Modsalar va jismlarning fotometrik xususiyatlari oʻtkazish koeffitsiyenti t, qaytarish koeffitsiyenti r va yutish koeffitsiyenti a bilan tavsiflanadi. Bir jiyemning oʻzi uchun t+r+a=1 munosabat oʻrinli. Nurlanishning ingichka dastasi modda orqali oʻtishida nurlanish oqimining susayishi Buger — Lambert — Ber qonuni orqali aniqlanadi. Fotometriya usullari astronomiyada spektrning turli diapazonlarida nurlanuvchi kosmik manbalarni tadqiq qilishda, yorugʻlik texnikasida, signalizatsiya texnikasida, astronomiya, astrofizika va h.k.da qoʻllanadi.

Yorug`lik to`lqinlari ma`lum bir qalinlikdagi modda (eritma) orqali o`tganda energiyasining ma`lum bir qismini modda elektronlarning tebranishiga sarflaydi, ya`ni moddaning ichki energiyasini oshiradi. Shu sababli yorug`lik oqimining intensivligi moddadan o`tgandan so`ng ma`lum miqdorda kamayadi-demak yorug`lik moddada yutiladi. Modda (eritma) elektronlarining majburiy tebranishi ya`ni yorug`likning yutilishi rezanons chastotasida juda intensiv bo`ladi. Bu quyidagi 1-rasmda keltirilgan. Bunga yutilish egri chizig`i deyiladi.

Modda (eritma) tomonidan yorug`likning yutilishini mukammal ko`raylik. Qalinligi l - bo`lgan moddadan to`lqin uzunligi l - bo`lgan parallel monoxromatik yorug`lik oqimi o`tayotgan bo`lsin. Bundan l d elementar qalinlikni ajratib olamiz (2-rasm).

Elektromagnit nurlar ta’sirida moddani (nur chiqarish, nurni yutish, tarqatish, sindirish, nurni qutblantirish) kabi optik xossalarini o’lchashga asoslangan usullar tahlilni optik usullari deb ataladi. Optik tahlil usullari quyidagicha tasniflanadi: a)o’rganilayotgan ob’ektga ko’ra:

1. 
   atom
   
2. 
   molekulyar spektral tahlil
   

Elektromagnit nurlarning modda bilan ta’sirlashuv xususiyatiga ko’ra: Atom-adsorbsion tahlil - gaz fazasida modda atomlarining monoxromat nur yutishi

Emission spektral tahlil - modda tomonidan chiqarilayotgan nur intensivligi Alangali fotometriya - qo’zg’atuvchi gaz alangasi ta’siridagi nur sochish Molekulyar absorbsion tahlil - modda molekulalari yoki ionlari tomonidan yutilgan nur miqdori

Lyuminessent tahlil - lyuminessensiya intensivligini o’lchash

Nefelometrik tahlil - dispers tizim sochayotgan nur intensivligini Turbidimetrik tahlil - dispers tizim orqali o’tgan nur intensivligini o’lchash va boshqalar.

2.YOrug’likni yutilishi Lambert-Buger-Ber qonuniga asoslanadi. Bu qonunga ko’ra: yorug’likni yutilishi yorug’lik o’tayotgan kyuveta qalinligiga va yorug’lik yutuvchi modda konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional. lg Jo / J = k· C· l

A = k· C· l yoki A = 10 ^{- k· C· l}

A- optik zichlik

Jo- kyuvetaga kiruvchi nur intensivligi J – kyuvetadan chiquvchi nur intensivligi

k- yorug’likni yutilish koeffitsienti ( ε_m yoki E_% ) S- konsentratsiya l- kyuveta qalinligi

Optik zichlikning fizik ma’nosi: kiruvchi va chiquvchi nurlar intensivligi nisbatining logarifmi qiymatiga teng. Qonun qat’iy monoxromatik nur uchun to’g’ri keladi. Qonundan chetlanish sabablari:

1. 
   Kimyoviy muvozanatning siljishi;
   
2. 
   Polixromatik nur qo’llanganda;
   

Asbob nosozligi oqibatida bo’lishi mumkin.

2.2 Fotometrik tahlil usullarining qo’llanilishi va mohiyati

Fotokolorimetriya – tekshiriluvchi eritmadan, monoxromatik bo’lmagan nur intensivligini fotoelektrokolorimetrda (FEK) fotoelement yordamida o’lchashga asoslangan. Mohiyati: YOrug’lik manbaidan (cho’lg’am lampa) chiqayotgan aralash oq nur rangli shishachalar (nursuzgich) yordamida monoxromatlanadi va tekshiriluvchi eritma quyilgan kyuvetadan o’tkazilib, detektorda, ya’ni fotoelementda o’lchanadi. Hozirgi vaqtda bir nurli va ikki nurli FEK lar mavjud.