Mavzu: Joyda xaritasiz o‘lchash va orentirlanish mashg‘ulot

---

 
2 - mavzu:
Joyda xaritasiz o‘lchash va orentirlanish. 
 
1 - mashg‘ulot; 
Joyda turli masofa va burchaklarni turli usullarda olchash.

O‘quv savollari: 
1.Joyda turli masofa va burchaklarni turli usullarda o‘lchash. 
2.Kunduzi va tunda orientir (mo‘ljal) va nishonni ko‘rsatishni tanlash.

 
 
 
 
 
T/r 
O‘quv 
savollari va 
vaqti 
O‘quv savollarning qisqacha mazmuni 
O‘qituvchi 
va 
talabalarnin 
harakatlari 
1. 
Kirish qismi. 
5 daqiqa 
- guruhlarning mashg‘ulotga tayyor ekanligi haqida 
guruh kattasidan bildiruv olaman;
- shaxsiy tarkibni sonini va mashg‘ulotga tayyor 
ekanliklarini tekshiraman; 
- Mamlakatimizda va dunyodagi yangiliklarni yetkazish; 
- mavzuni nomini, maqsadlarni va o‘quv savollarini 
e’lon qilaman; 
- o‘tgan mavzuni nomlanishini takrorlayman va ushbu 
mavzu bilan bog‘lik tomonlarini tushuntirib o‘taman. 
Talabalar 
eshitadilar. 
2. 
1-o‘quv 
savoli. 
Joyda turli 
masofa va 
burchaklarni 
turli usullarda 
o‘lchash
. 
35 daqiqa 

Mahalliy predmetlar va relyef formalariga nisbatan 

o‘z o‘rnini, obyektlar va nishonlar joylashuvini hamda 
harakat yo‘nalishini ko‘rsatilishiga oriyentirlar deyiladi. Ular 
odatda tuzilishi, ranggi va boshqa predmetlardan farq qilishi 
bilan xarakterlanadi.
1.Maydonli 
2.Chiziqli 
3.Nuqtali 
*Maydonli oriyentirlarga aholi punktlari, o‘simliklar 
massivi, daraxtzorlar, ko‘llar, suv omborlari kirishi 
mumkin. Bunday oriyentirlar joyni o‘rganishdan yodda oson 
saqlash mumkin. 
*Chiziqli oriyentirlarga odatda chiziqli davom etuvchi 
mahalliy predmetlar misol bo‘la olishi mumkin, masalan, 
Talabalar 
eshitadilar, 
konspekt 
yozadilar, 
savollarga 
javob 
beradilar. 
Joyda turli 
masofa va 
burchaklarni 
turli 
usullarda 
o‘lchash 

---

yo‘llar, daryolar, kanallar, elektr uzatgich tarmoqlari va h.k. 
lar
*Nuqtali oriyentirlarga maydoni kichik bo‘lgan maxalliy 
predmetlar va relyef formalari kiradi. Bular misoliga 
gumbaz turidagi qurilishlar, zavod va fabrikalar trubalari, 
retryanslatorlar, chorrahalar, har xil chuqurliklar, ko‘priklar 
va boshqalar. 
Burchaklarni o‘lchash 
Burchaklarni o‘lchash joyda oriyentirlash uchun nishonni 
ko‘rsatish, o‘q otish marralarni topogeodezik manbalari 
bilan bog‘lash, razvedka vositalarini oriyentirlash, 
navigatsion apparatura bilan ishlash uchun boshlang‘ich 
ma’lumotlar tayyorlash uchun zarurdir. Ular kuzatish 
qurilmalari yordamida kompas, artilleriya bussoli PAB-2A, 
hamda qo‘l ostidagi predmetlar yordamida yoki vizual (ko‘z 
bilan chamalab) bajarilishi mumkin. 
Durbin va kuzatish asboblari yordamida burchaklar 
o‘lchash. Durbinning ko‘rish trubasida gorizontal va vertikal 
burchaklarni o‘lchash uchun bir-biriga perpendikulyar 
bo‘lgan ikkita shkala (3.1-rayem) mavjud. Katta bo‘lagining 
qiymati 0—10, kichigi 0—05 ga teng. Ikki predmet 
orasidagi burchakni o‘lchash uchun gorizontal shkaladagi 
chiziq boshlang‘ich qismining birinchi predmetga qo‘yib, 
ikkinchi predmetgacha bo‘lgan chiziqlar sonini sanab 
chiqish kerak, natija burchak kiymati bo‘ladi. 3.1-rasmda 
ikki daraxt orasidagi gorizontal burchak 0—45 teng, daraxt 
asosi bilan uning uchi o‘rtasidagi vertikal burchak 0—15 ga 
teng. Kuzatish va mo‘ljalni nishonga olish asboblari shkalasi 
ham durbin shkalasiga o‘xshash bo‘lganligi uchun 
o‘lchashlar bir xil bo‘ladi. O‘lchash aniqligi 0—05 ga teng. 
Millimetrli chizg‘ichlar yordamida burchaklar o‘lchash. 
Chizg‘ichlar yordamida burchaklarni burchak o‘lchagich 
bo‘lagi va graduslarda o‘lchash mumkin. Buning uchun 
chizg‘ichni ko‘z oldidan 50 sm masofaga chiqarib to‘g‘ri 
tutib predmetlar balandligi yoki kengligini o‘lchash mumkin 
(3.2-rasm). Chizg‘ichdagi 1mm 0—02 burchakka teng 
bo‘ladi. Burchak o‘lchashda predmetlar joylashgan 
millimetrlar soni sanalib 0—02 ga ko‘paytiriladi. 3.2. 
rasmdagi gorizontal burchak 0—32, vertikal burchak 0—21 
ga teng. 
Burchakni gradusda o‘lchash uchun chizg‘ich ko‘zdan 60 
sm masofaga chiqariladi, chizg‘ichdagi 1 sm 1° teng bo‘ladi. 
Har xil predmetlar yordamida burchaklar o‘lchash. Bur-
chaklar o‘lchashda qo‘l ostidagi predmetlar (qalam, patron, 
gugurt qutisi va boshqalar) dan foydalanish mumkin. Agar 
brinchi 
navbatida 
ko‘z bilan 
o‘lchashga 
alohida 
etibor 
qaratiladi 
bunda 
mashg‘ulot 
dovomida 
talabalarga 
biron 
ob’yekt yoki 
oriyentir 
ko‘rsataman 
ushbu 
ko‘rsatilgan 
oriyentir 
masofasini 
o‘lchash 
lozim 
bo‘ladi 

---

ularning o‘lchovi ko‘zdan 50 sm masofada mm.
3.