Mavzu: jismoniy tarbiya va sport ta’limining paydo boʻlishi va rivojlanish bosqichlari

MAVZU: JISMONIY TARBIYA VA SPORT TA’LIMINING PAYDO BOʻLISHI VA RIVOJLANISH BOSQICHLARI.

1.1 JISMONIY TARBIYANING SHAKLLANISH VA RIVOJLANISH

TARIXI

Jismoniy tarbiya va sportning shakllanishi va rivojlanishi juda qadim tarixga borib taqaladi. Qazilmalar natijasida topilgan har xil uy – ro‘zg‘or buyumlari, turli yodgorliklar, qoyalardagi rasmlar va tasvirlvr, avloddan avlodga o‘tgan doston va afsonalar qadimgi avlodlarning madaniyati, jumladan jismoniy madaniyati haqida fikr yuritishga olib keladi.
Jismoniy tarbiya va sportning rivojlanish bosqichlarini tahminan quyidagicha davrlashtirish mumkin:
Birinchi davr - bashariyat tarakkiyotining ilk davridagi harakat-faoliyatini organizmga ta’siri haqida eng dastlabki (emperik) bilimlar, ularning to‘planishi, jismoniy mashqlarning foydasini sezib, ma’nosiga yetish va to‘plangan tajribani avloddan-avlodga uzatish usullarini anglashga imkoniyat yaratilgan «jismoniy mashqlar» ni va «jismoniy tarbiya»ni paydo bo‘lishi uchun shart-sharoit yaratilishiga omillarni yuzaga kelgan davri.
Ikkinchi davr — jismoniy tarbiya jarayonida ko‘llanila boshlangan dastlabki usullarni yaratilishi — qadimgi Yunonistonda quldorlik davlati davri va O‘rta asrni o‘z ichiga oladi.
Uchinchi davr — jismoniy tarbiya haqidagi nazariy bilimlarning to‘planishi, uyg‘onish davridan XIX asrning oxirigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Bu davrga kelib, faylasuflar, shifokorlar, pedagoglar jismoniy tarbiyaning inson tarbiyasidagi cheksiz ahamiyatini anglab yetgan va uni tarbiyaning uzviy qismi deb hisoblashgan. Bu boradagi ko‘plab izlanishlar jismoniy tarbiyaning fan sifatida shakllanishiga olib keldi.
To‘rtinchi davr — XIX asrning oxiridan ilmiy va o‘quv fani sifatida jismoniy tarbiyaning nazariyasi va metodologiyasi shakllana boradi. Bu davrda jismoniy tarbiya jamiyat hayotining boshqa jabhalariga ham ta’sir ko‘rsata boshladi.
Beshinchi davr — jismoniy tarbiyaning fan sifatida takomillashish va rivojlanish davri. So‘ngi yillarda jismoniy tarbiya va sportning inson hayotidagi o‘rni va ahamiyatini o‘rganish yuzasidan juda ko‘p salmoqli ishlar amalga oshirildi.Yangi maxsus fanlar «Jismoniy madaniyatni tashkillash va boshqarish»,
«Jismoniy mashqlar biomexanikasi», «Sport psixologiyasi», «Sport metrologiyasi», «Sport fiziologiyasi», «Davolaщ fizkulturasi», «Jismoniy mashqlar gigienasi», «Valeologiya» va boshqalar paydo bo‘ldi.
O‘zbekistonda jismoniy tarbiyaning shakllanishi ham juda uzoq tarixga borib taqaladi va o‘z navbatida mos ravishda yuqorida keltirgan davrlarga rivojlana bordi.
Dastlab jismoniy tarbiya hayotiy zarurat sifatida vujudga kelgan. Jamoada ovchilik bilan shug‘ullanish uchun insondan chaqqonlikni, egtluvchan va jismonan sog‘lom, tez harakat qilishni talab qilish ekanligini bildiradi.
Mehnat qilish va turli xil harbiy urushlar insondan o‘z – o‘zidan jismonan tayyorgarlikni, jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishni talab etgan, kishilar “ov” qilish, mehnat qilish, urushlar uchun maxsus jismoniy mashqlar bilan tayyorgarlik ko‘rgan. Shunday qilib, jismoniy tarbiyaning vujudga kelishi va dastlabki rivojlanishi mehnat faoliyatlari, janglar va “ov” qilishlari katta ahamiyatga ega. Bunday mehnat faoliyat jarayonida jismoniy madaniyat vatarbiya alohida o‘rin olgan. Bu haqda qadimiy Sparta, Afrosiyobdagi yodgorliklar, arxeologiya qazilmalari ma’lum qiladi. Bu yodgorliklar o‘zlarida jismoniy madaniyat va tadbirlar belgilari bilan bog‘liqdir.
O‘zbekistonda xuduidga qadimga halqlarning jismoniy kuchi, mardligi, chaqqonligi, jasurligi chidamligi haqida o‘zbek halqining bir qator asarlari “Farhod va Shirin”, “Go‘r - o‘g‘li”, “Tohir va Zuxra”, “Alpomish va Barchinoy” boshqalarida aytib o‘tilgan.
Ko‘p milliy yig‘inlar va tantanalar yakka kurash,turli o‘yinlar va qurollardan fydalangan holda olib borilar edi, hamda bolalarning jismoniy tarbiyasiga katta e’tiborberilgan. Masalan, otda yurish, kamon otish va qilichbozlik san’atiga o‘rgaishni eng kichik yoshdanoq olib borilgan.

2.