Mavzu: Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi predmetlari. Reja

To’rtinchi davr - XIX asrning oxiridan ilmiy va o’quv fani sifatida jismoniy tarbiyaning nazariyasi va metodikasi shakllana bordi. Bu davrning harakterli tomoni shundaki, fan sifatida jismoniy tarbiya jamiyat hayotining boshqa jabhalariga ham ta’sir ko’rsata boshladi. Jismoniy tarbiya sohasi nazariyasi olimlaridan biri Petr Fransevich Lesgaft (1837-1909) o’zining tarix, anatomiya, pedagogika, antropologiya, jismoniy tarbiya metodikasiga oid asarlari bilan hozirgi zamon jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi mustaqil ilmiy nazariy va o’quv fani (predmeti) ekanligini ilmiy - amaliy isbotladi.
Beshinchi davr - rivojlangan mamlakatlar va sobiq sho’rolar davlati olimlarining izlanishlari davri bo’lib, fanning intensiv rivojlanishi materialistik dialektikaga asoslangan holda o’sha davrda progressiv hisoblangan metodlarga tayanib amalga oshirildi.
Jismoniy tarbiya muammolarini kompleksli hal etishda butun bir olimlar jamoalari, mutaxassislashtirilgan ilmiy va o’quv muassasalari samaralk mehnat qildilar. Amaliy materiallarning mo’lligi, yaxshi qonuniyatlarning ochilishi, dastlabki yagona jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining differensiyalanishiga olib keldi. Yangi maxsus fanlar “Jismoniy madaniyatni tashkillash va boshqarish", "Jismoniy mashqlar biomexanikasi", "Sport psixologiyasi", "Sport metrologiyasi", "Sport fiziologiyasi", "Davolash fizkulturasi", "Jismoniy mashg’ulot gigiyenasi" va boshqalar ajralib chiqdi. Yuqoridagi fanlarning ayrim sohalari qator aralash fanlarning bilimlaridan keng foydalanish lozimligini ko’rsatdi. Masalan, bolalarning sport mutaxassisligi muammosi -bu faqatgina sport pedagogikasi muammosigina bo’lib qolmay, ijtimoiy, psixologik, sotsiologik va biologik muammolardir. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kursida pedagogik jarayon muammolarini umumiy psixologiya, pedagogika, fiziologiya va boshqa fanlarning dalillarini to’la izohlab, isbotlab bo’lmaydi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining boshqa fanlar bilan bog’liqligi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi qator ilmiy fanlar bilan chambarchas bog’liq. Har qanday fan faqatgina o’zining ilmiy izlanishlari bilan chegaralanib qolsa to’laqonli samara beraolmaydi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bir necha fanlar qo’shilishi orqali maxsus padagogik muammolarni hal qiladigan predmetga aylangam.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi umumiy pedagogika, psixologiya, inson umrining yoshi davrlarinig psixologiyasi va jismoniy tarbiya psixologiyasining ilmiy izlanishlari natijalaridan foydalanadi. Mustaqil fanlar jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi ishlab chiqqan umumiy qoidalarga tayanadi, olingan aniq dalillar yangi umumlashtirishlar uchun materialdir, u degani, jismoniy tarbiyaning butun pedagogik muhitini o’z ichiga olgan boshlang’ich, keng ilmiy izlanish va o’qitish predmetidan asta-sekinlik bilan maxsus sport sohasi fanlari ajralib chiqa boshlaganligidir: gimnastika, yengil atletika, sport o’yinlari fanlari va h.k.lar. Ammo jismoniy mashqlarning alohida turlari uchun kerakli bo’lgan, nisbatan umumiy qonuniyatlar, qaysiki, hamma turlar uchun ta’sir ko’rsata olganlari alohida fan bo’lib ajralmadi va ajralib chiqishi ham mumkin bo’lmasdi.

Biologiya fani bilan bog’liqligi jismoniy tarbiya vositalarinn i^ugullanuvchilar organiemiga ta’siri reaktsiyasini o’rganmsh kerakligiga adokadorAIr, Jismoniy tarbiya jaraenini samarali boshqarish anatomiya^ fiziologiya, bioximiya, sport tyabbiyoti fanlarining qonunmyatlarini hisobga OAISh bi/ashina amalga oshirilishya mumkin.

Shunk esda saklash lozimki, jismoiiy tarbiya nazariyasi va metodikasining boshqa fanlar bilan borlikligi bir tomonlama bo’lmay^ ikki tomonlamadir. >tarbiyaning ijtimoiy moxiyati
U yoki yu kasb egalari o’zaro muloxat davomida o’z kasbi va xunaryaga oid ma’lum tushunchalar za iboralardan foydalaniladilarn Fanning ma’lum sohasini o’rganshp va uni o’elashtirish ana shu etakchi tuigunchalaryugag maemunida yotadi. Ularnikg mazmuni va xajmini aniklamay turib, jismoniy tarbiya nazariyasi va am:aliyotining qupdan-ko’p turli xodisalari va masalalarini tutri tushunib OAISh kiyinlashadi, jismoniy tarbiya nazariyasini o’rgaggadigan fankk g^uaoffakiyatli egallab bo’lmaydi.
>1Sism:oniy tarbiya nazariyasi va metodikasida ko’llaniladigan etakchi tushunchalarga kukdagalar kiradi: jismoiiy rivoj^anish/ jismoniy tayyorgar^ik, jismoniy tariya, jyasmoniy madanchyat, jismoniy tarbiya tizimi, jlsmoniy bilimlar, jksmoniy kamolog (jismoniy mashqlar, jismoniy sifatlar^ printsiplar, va boshxatushunchalardarslikning lozimbo’lganboshqabo’limlaridaberilgan) vax,k,
Kyma uchuk yuqorida sanab o’tilgan tushukchalar asosiy tushunchalar deyiladi^ bo^lkalar^ masalan, jismoniy mashq, sport, tushunchalari asosiy tushuncha deb xmsob/anmaydi? Tegishli faoliyatni tugri aks ettiradigach barcha tushunchalar o’z aham1*yati jixatidan birdek muximdir, bular tugrisida darslikning tegishli boblarida gap ketadk. Bu erda bo’lsa jismonik tarbiyaning asosiy^ eng muxim; sifatlari umumlashtirilib kursatilgan tushunchalargina olingan holsk.
Jismyuniy rivojlanish-buu inson organizminda 1 asta-sekiklik bilan tyb^i!y shakllanshni, tashki ko’rinishi va xizmatining o’zgarish jarayonidir,
Rivoeklanish davrini uch fazaga ajratish mumkin: uning yuqori darajasi, ksbatan sgabillashgan (barkarorlik) va inson jismoniy imkoniyatlarining asta^sekinlik bilan pasayishi. U tabiatning ob’ektie qonunlarkga-organizm va unstag yashash sharoitlari birligi konuaiga, xizmat va tuetllkt (sgruktura) o’egarlarning bir-birni tako.eo etish qonuniga, organizmda asga-sekin mikdor va
9
sifat uzgarshlari qonuniga va boshqa qonunlarga bo’ysunadi, Boshqacha aytganda, jismoniy rivojlanish ob’ektiv va biologik qonuniyatlar majmuasidan iborat. Bulardan eng muximi, muhit va organizm rivojlanishining bir butunligi qonunidir.
Yuqoridagilarni o’quvchilarga ko’llaganimizda, o’kish sharoiti, mehnat va mustakil ishlash, dam olishni hisobga olishga to’gri keladi. Bularning barchasi bolalarning jismoniy rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi.
Jismoniy rivojlanishning shiddatli (keskin) davri, maktabgacha va kichik maktab eshi davriga to’gri keladi va maktab eshi davri davomida davom etadi.
Amaliyotda jismoniy rivojlanganlik ko’rsatkichlari degan iboraga duch kelamiz. Bu odam tanasi va uning a’zolarini o’lchash orkali mutaxasisni shugullanuvchilari yoki har bir individning tana a’zolarining o’lchovi,’ boshqachasiga jismoniy rivojlanishi haqidagi antropometrik ma’lumotlardir.
Jismokiy rivojlanipshing yo’nalish, harakteri darajasi, shuningdek,-inson o’zida kamrl toptiradigan fazilatlar, kobiliyati, turmush sharoitlari za kup jixatdan tarbiyaga bogliqdir. Jis^yaoniy rivojlanish qonunlarini egallash, ulardan jismoniy tarbiya maksadlarida foydalanish-jismoniy tarbiya nazariyasi va praktikasining muxim vazifasidir.
Shunday kilib, kishilarni ijtimoiy sharoitlari jismoniy rivojlaninlida xal kiluvchi ahamiyatga egadir. Bular orasida mehnat bilan garbiyalash^ shuningdek jismoniy tarbiya muxim rol o’ynaydi.
Jismoniy tarbiya. Tarbiya deganda, ma’lum maksadni mo’ljallab inson organizmiga ta’sir etmoklik vauni jismoniy kobiliyatlarini maksadga muvofik rivojlantirishga yo’naltirilgan, ijtimoiy-siyosiy va axlokiy-estetik ideallar ruxida, yuksak orzularga erishish jaraeni tushuniladi. Tarbiya bu kishilarning (insonning) madaniy faoliyati sohasi, ana o’sha madaniyatni o’zlashtirish, uning yutuklarini takomilashtirish va avloddan-avlodga uzatish usulidir. Jismoniy tarbiya inson jismoniy kamolotning pedagogik tizimi deb xau: karaladi.
XHarakat malakalari va ko’nikmalari shakllantirish, harakat sifatlarini ^ivojlantirish hamda har tomonlama morfofunktsional rivojlangan organizm KU takomm/1lashtirish uchun maxsus bilimlardan foydalanish jamiyat talablariga muvofiklashtirildi. Boshqa so’z bilan aytganda, jismoniy tarbiya pedagogik jarayon tarzida kishilarning jismoniy rivojlanyshi va jismoniy bilim egallashini o’z zimmasiga oladigan ko’p yillik pedagogikjarayondir.
Burjua avtorlari go’yo jonivor "tarbiyasi"ga o’xshash tugma jismoniy tarbiya bor deb da’vo kiladilar. Ular shunday deyish bilan mehnat va tafakkurni sifat jixatidan yangi xrdisalik rolini inkor kiladilar. Inson ana shu mehnat va tafakkur tufayli hamma jonivorga nisbatan misli ko’rilmagak darajada yuksaklikka ko’tariladi. Boshqa bir muloxa zalarda jismoniy tarbiyaning paydo bo’lshpida diniy ibodat omili ataylab birinchi o’ringa ko’yiladi va bu bilan ijtimoiy - tarixiy tajribaning roli inkor etilgandan bo’lib ko’rinadi.
Burjua nazariyotchilarining jismoniy tarbiyani instinktiv negizlarga
tugrmlab ko’yish tasodifiy hol zmas. Chunki shunday deb tushunilsa, tarbiyaning bu turyga xos butun amaliyog ijtimoiy shart- sharoit va extiyojlarga to’yo bog’liq bo’lmaganu yoki bu instinktni kondirish sifatida oldknga chikadi xo/yus
Jismokiy tarbiya vujudga kelishi va rivojlanishining ob’ektiv va sub’ektiv sabablari mavjuddir (A.D Novikov, L.P Matveev, 1975).
Jamiyatning moddiy hayotiy sharoitlari, jumladan o v jismoniy tarbiyani zujudga, kelishida ob’ektiv sabab bo’lgan. Inson paydo bo’lgan vaktdanok katta - katta jonivorlarni ovlay boshlagan. Ov xo’jalikning iste’mol tarmogi bo’lgan va :x;n"onmyat faolmyatining boshqa xasha turlarini o’ziga bo’ysundirgan. Ov uzok vakt tarixmy davr mobaynida insonga ozik-ovkatdan tashkari, kurol yasash va kiyim - kechak uchun, turar joy kurish uchun material etkazib bergan. Uzok vakt davomida ov odamnm kuchda, tezlikda, chidamlilikda, chakkonlikda, xayvon bilan o’zaro "kurash" musobakasidek bo’lib kelgan. Ov jismyuniy sifatlarini rivojlantirishning xaddan tashkari yuksak darajada bo’lishni talab etgan, Odamlarning butun faoliyatini aktivlashtirib, ularni jismoniy jixatdan rivojlantirgan, atrofkm; o’rab olgan tabiat to’^eisida amaliy tushuncha bergan.
U!.shlab chikarish kurollarining yasalishi ham ma’lum darajadagi kuch, chmdamlyalik va chakkonlik talab kilgan hamda odamning bor kobiliyatlarini kamol topishiga imkoniyat ochgan. Kadimiy ovchilar keyinchalik zaruriyatga karab jamoa bo’lib olgan. O’t yordamida xayvonlarni ko’lga tushirishgan, jarliklarga kamab olishgan, uzok vakt kuvib yurish ushlash orkali ovchida jismoniy’ sifatlarni rmyaoj/:anganligiga yuqori talab paydo bo’lgan. Keyinchalik ov kilindigan xayvovlar yo’laklarida choxlar kazish va undan foydalanishni fa xmiga etish, otiladigan xurollarning paydo bo’lishi va undan foydalanish ongni shakllanishiga olib kelgan. Bu o’z navbatida ijtimoiy ongining shakllanishi deb karalgan.(A.D Novikov, L.P. Matveev va boshqalar).
Ijtimoiy ongning rivojlanishi jismoniy tarbiyaning shakllanishida sub’ektiv omil deb karay boshlandi, ongli hayot faoliyati, harakteri va yashashining ma’nosi bilan farklandi. Inson o’z tajribasini birovga o’rggtiishing ijtimoiy usulidan foydalandi, tajribaning to’planishi ijtimoiy jaoaenni tezlashtirdi. Yangi avlod o’zidan avvalgi avloddan o’rganib, ularning tajribalari, maxorat va malakalari, bilimlarini o’zlashtirishda tzko^illashtirishda davomiylik o’rnatildi degan taxmin mavjud. Shunday xilib, jismoniy tarbiya inson jamiyatining tugashi bilan vujudga keldi. Jismoniy tarbiya insonning tabiatini o’zlashtirishga karatilgan hayoti va faoliyatining abadyy tabiiy shart- sharoit sifatida muxim vosita tarzida namoyon bo’ldi. >Kbtidoiy jamoa tuzumida davrida ijtimoiy mehnat taksimotk sodir bo’ldi, jamiyat sinflarga bo’lina boshladi. Sinfiy jamiyat vujudga kelgunga kadar rivojlangan jamiyatda jismyuniy tarbiyani xalkning o’zi amalga oshirar edi, bu davrda jmsmoniy tarbiya xalk tarbiya sistemasining bir qismini tashkil etardi, umumiy va katiy tartibda majburiy edi. Xukumron sinflar(sinfiy jamiyat pgakllangandan so’ng) jismoniy tarbiyani o’zlarining iktisodiy va siyosiy manfaatlariga moslab tashkil etdilar.
Sobik sho’rolar davlati tadkikotchilari va chet ellik tarakkiyparvar
1 1
olimlarning olib borgan tadkikotlari shuni ko’rsatdiki, jismoniy tarbiya bolvdimg organizmini o’sishi va rivojlanishi maromiga tashkaridan ta’sir
oztmzy amalga oshkridishi mumkin ekanligini/ lekin bu jarayon boshqarilsa, eng yaxshi katijalarga erishish mumkinligini ham ilmiy, ham amaliy isbotladi. Boshqarksh imkoniyati chegarasiz emasligini ham unutmaslik loeim. Mnson tabkgpshi o’egartkrish mumkin emas, shunga karamay, bolaning reeerv im1kon^yatlarini tarbiyalash uchun mumkin bulgak shart - sharoitni vujudga keltkrish lozim bo’ladi.
Shunday rivozklanishga zrishish uchun "jismonky tarbiya" deb atadmish maxsus yo’naltirilgan va tashkil kilingan faolmyatdan foydalayaa boshlandi.
Jismoniy tarbiya - pedagogik jarayon bo’lib, inson organizmknk morfologik va funktsional jixatdan takomillashtirishga, uning xaegi uchun muxim bo’lgan asosiy harakat malakasini, maxoratini, ular bilan bog’liq bo’lgan b>i’shlarni sha&sllantirish va yaxshilashga karatilgan.
Kayd yuilingan tagrifda jismoniy tarbiyaning insonni tarbiyalashming mustakil turi skfatida o’ziga xosligi ta’kidlab o’til?an.
>"JismyuniY bilim" termini yangi davrdan jismoniy tarbiyanikg eng avvalgi
olkemklyri uchraydi, Masalan, Fit 11o’z vujudiki tarbyaya11 kilksh maksadida jksmoniy mashqlar earurligi haqida gapirgan edi.
Jismoniy bilim jismoniy mashqlarni bajarishga oid maxsus nazariy tushunchalar bo’lib, loeim bo’lganda turmushda kullanishi mumin bo’lgan harakat gmaliyoggmnm maxorati va mavjud harakat malaka ko’nikmalarini so’z orkali tavsif!ink1 o’z ichiga oladi.
!I[.7. Pestalokki bolalarning "vujudini tarbiyalash11ni asgoydil yoklab ch^kkan, P.F. Lesgaft jismoniy bilim berishni, jismoniy tarbiyanikg kengaytarilgan ma’nosk deb tushuntirgan. Lekin Lyosgaftyu jksmoniy tarbiya haqidagi tat>limotnkng asosiy goyasi tom ma’nodagi jismoniy ta’lim goyasi edi.
P.F. Lesgaft jismoniy tarbiya jaraenida bolalar "ayrim harakatlarni ajratib olishlari va ularni o’zaro takkoslashni, ularni ongli ravishda boshqarishni va paydo bo’lgan to’siklarga tee moslasha olishni, ularni iloji boricha chakkonlik va katiyat bilan o’tishni engishni), boshqacha kilib aytganda, kamrok vakt mobaynida oz mehnat sarflangan holda, ongli ravishda^ eng ko’p jksmoniy ish qilish, ko’rkam va gayrat bilan harakat qilishni o’rganishlari kerak, deb xksobdardi, Bu erda gap, bir tomondan, to’gri harakat ko’nikmalarini xosil k^lish haqida, ikkinchi tomondan, harakatlarni bajarmshga onglm munosabatda bo’lish negieida ko’nikmadardan hayotiy vaziyatyaing turli sharoitida to’gri tasavvurga ega bo’la olish hamda maxoratni karor toptirish haqida bormokda
Jismoniy smfatlarni tarbiyalash jismoniy tarbiya jarayonk deb karaladi, Bu to’shukcha kuch, tezkorlik, chidamlilik, egiduvchanlik skfatdarini ^yaeojlantmrishnmo’z kchigaodadi. /
Bkr butun jarayonning shu tomonlari bmr - bkri bidan musgaxkam bordangan. Masadan, agarda o’quvchidar yugurish mashqlarini Yeso’p marotabalab, uning bajarilish texnikasini o’zlashtirish maksadida takrorlayversalar, shu vaxtning o’zida ham k u ch, ham ch idamlilik va ayrim hollarda esa tezkorlik ham:
12
tarbiyalanadi. Zoshka tomondan, o’sha yuturish mashqlarni katta tezlik bilan -echyaorlshsa (tezkorlikni tarbiyalash uchun), u holda mashq texnkkasi mus taxhamlanadi va takomillashadi, shu vaktning o’zida, esa ta’lim, bnlim berish vazifalarya ham xal kilinadi*
J"s"!oniy mashyuearni bajarish jarayoni nafaqat jismoniy, xattoki shu;|uAlanu!Echi.larning ruxiy holatiga, ularning har - tuygusiga, irodaskga, YoX/YuXINING namoyon bo’lishiga ham ta’sir ko’rsatadi, Ana shular hisobiga tarbiyaviy vzzkfalarking xal kilinishi uchun kerak bulgan kulay sharokt yueaga keldi, >Jismoniy tarbiyada ham jismoniy rivozklanish, xonunlari, ham jismokiy gat^iyaning ijtimoiy qonunlari aks etadi. Jismoniy tarbiyaning sokia; konuklaridan foydalanish harakteri va usuli aslida jamiyatning iktisodiy va skyosiy.tueumidan kelib chikadi. Bu jismoniy tarbiyaga ijtimoiy harakter beradi, ginfiy jamiyatda esa tarbiya xukumron sinflarning manfaatlariga 6o’ y gu 1^. V: o 1y l ad i.
Jksmoniy tarbiya - abadiy kategoriyadir/ shu ma’nodaki, tarbiyaning bu yo’nalishi jamiyat laydo bo’^gandan beri mavjud bo’lib, bundan keyin ham kjtimoiy ishlab chikarishnikg va inson xayogini zaruriy shartlaridan biri ggifatida davom etaveradi (A,D. Novikov^ 1959)-
Jismoniy tarbiyaning ijtimoiy xodisa sifatida o’ziga xos xususiyati shundan ibora.tki, u asosan jamiyatga inson jismoniy kobiliyatlarini :^zo>xlantiruvchi voskta sifatida odishligi va ayni paytda ma’naviy kamolotiga ham kuch ta’sir ko’rsata olishligidadir, Mazkur xususiy jismoniy tarbiyaning byrchaga barobar umumiy ku^llaydigan xususiy belgisidir. Lekin jamiyatning rea^ xayt:"de kokkret tarixiy sharoitlarda tashkarida bo’lgan jismoniy tarbiya umumaya yo’x. Har bir ijtkmoiy - iktisodiy formada jismoniy tarbiyani amalga oshirishnshg konkret tarkxiy tish rivoj topadi.
Jkshokiy tayyorgarlik. Jismniy tarbiyada uchta asosiy yunalish mavjud :l:nso:k1 jismoniy tarbiyasi shular asosida amalga oshiriladi. Ular umumiy JISMOKI^Ye, xasb-xunar jismoniy tayyorgarligi va sport tayyorgarligidir.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik sogliknk mustaxkamlashga, keng doiradagi hargkag malakalari va kunikmalariga ega bo’lish, o’eidan keyingi maxsus tayyorgarlkkka eamin, poydevor sifatida xizmat kiladigan asosiy harakat skfatlarini rizojlantirishga yo’naltirilgan.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik maksadida jismoniy tarbiyaning barcha tu^^.z.gi eositalaridan, xilma-xil jismoniy mashqlardan, . tabiatking soglomlashtiruvchi kuchlari va gigishik omillardan foydalanilmokda. Umumiy jjmont tayyorgarlik jismoniy tarbiyaning barchg etaplarida kuprok makggab jksmsniy tarbiya tizimkda, ommaviy fieku^’tura- soglomlashtirish ishlarmda va jiemoniy mashqlar bilan individual shugullangan mashgulotlari shaklida a.u;a/-Gy oshiriladi.
Xasb -xushr jismoniy tayyorgarligi - bu jismoniy tarbiyani-g ^|utaxassislaigtrilgan anik mehnat turi za mudofaa faoliyatiga tayyorlashga yo’kaltkrklgan jarayoidir. Bunda asosan, jismoniy mashqlarning xunar yoki kasbga
P
yakin bo’lgan turlaridan foydalaniladi. Kasbga yo’naltirilgan jismoniy tz.yyorgarlik vositalarining ko’llanishi mehnat harakat malakalarining shakllanishi jarayonini tezlashtiradi. Mehnat unumtsorligi oshiradi, organizmning, tashki muhit ta’sirning eararli faktorlariga karshilik ko’rsatishini yaxshilaydi,
Umumiy va kasb jismoniy tayyorgarligi deb ajratish ma’lum darajada shartli bo’lib, ikkala yo’nalish ham bir - birini to’ldiradi.
Sport tayyorgarligm - jmsmoniy tarbiyada maxsus yo’nalishni ifoda etadi. ;Vuning aaeifasi insonni tanlab olingan biror sport turida yuqori natijalarga erishishni ta’minlashdir.
Jismoniy tarbiyada sport tayyorgarligi organizmning funktsional
imkoniyatlarini takomillashtirish bilan borlik bo’lgan yuqori sport natijasiga ,
ega bo’lishlik, kishilarning jismoniy tayyorgarligini baholash kategoriyasi va
jishoniy tarbiyaga mo’ljal sifatida juda keng ko’lamda amalga oshiriiadi. *
Jismoniy tarbiya jarayoni yana bir aloxida maxsus yo’nalishda amalga oshyariladi. Bu davolash bo’lib, organiemning f)gnktsional holatinm tmklash maksadida jismoniy mashq bilan shugullantirish - fizkultura qildirishdir. Bunkkg vaeifasi mashqlar orkali organizmning yo’kotilgan, susaygan funktsiyalarini tiklash bo’lib, uning qonunmyatlarini o’rganish va o’kitish maxsus predmet sanalgan "Davolash fiz^lturasi" fani orkali amalga oshiriladi.
Jismoniy madaniyat - jamiyat a’eolarini jismoniy kamolotga erishish maksadga muvofmk ravishda amalga oshirish uchun maxsus vositalar, metodlar ea sharoitlarni yaratish hamda ulardan ratsional foydalanish bo’ymcha erishilgan yutuklarning majmuasidir.
Jmsmoniy madanmyat - umumiy madaniyatning bir qismi, unmng yuksalishi jamiyat rivojlanishining sotsmal, iktisodiy o’sishi darajasiga uzviy bog’liq bo’ladi,
Jismoniy madaniyat - muayyan tarixiy sharoitlar maxsulm. Har bir ijtimoiy - iktisodiy formatsiya jamiyat a’zolari jismining madaniyati harazsgerli bo’lib, bu jamiyat tarakkmyotining muayyan davridagi butun bir xalk’ boylmgi, mulkm bo’lib shaxsning har tomonlama barkamolligining mushtarak va 1U1ajbur1i:y sharti bo’lib kolaveradi .
Jismokiy tarbiya nazariyasining asosiy tushunchalari- ichida jismoniy madaniyat keng, jamlovchi tushuncha bo’lib, jismoniy tarbiya uni-"fiekultura" tushunchasining tarkibiy qismi sifatida uch xil yo’ialmshga ega bo’lgan pedagogik jarayonni o’z ichiga oladi(B.A. Ashmarin, 1979).
Maktab fizkulturasi - bolalar ni jismonan tayyordash uchun kishilik jammyati yaratgak va foydalanayotgan moddiy, ma’naviy boyliklari majmuidir.
Moddiy boyliklar xilma-xil sport inshoatlari, maxsus anjomlar, uskukalar, matlar, jamiyat a’zolarining jismoniy kamyuloti darajasi(sport kxtuklari) demaqdir,
Ma’yaaviy boylmk-esa tarbiya tieimi yaratgan, shakllantmrgan yuyaeiy, ilmiy, tashkiliy, amaliy va maxsus ilmiy yutuklar hisoblanadi. Jmsmoniy tarbiya orka^i har kandam inson o’ziga munosib jismoniy madaniyat mazm)shini o’zlagtstiradya, shu soha yutugiga z^ning shaxsiy mulkiga (boyligiga) aylanadi. Jismomiy madaniyat jamiyatning rivojlanishida ma’lum xizmatlarni bajaradi: