Mavzu: Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati faning mazmuni maqsadi va vazifalari yetakchi tushinchalari Reja

Mavzu:

• Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati faning mazmuni maqsadi va vazifalari yetakchi tushinchalari

Reja:

• 1. Fanni o’rganish va qo’llash
• 2. Jismoniy kamolot
• 3. Ayrim tafovutli va bir-biriga aloqador tushunchalar
• 4. Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyoti manbalari va
• rivojlanish bosqichlari
• 5. Fanning asosiy mazmuni va tuzilishi

• „Jismoniy madaniyat nazariyasi“ kursini o‘rganishda boshqa
• ilmiy o‘quv fanlari singari, birinchi navbatda lining imko-
• niyatlariga qarab, ushbu predmetga taalluqli dastlabki tushun-
• chalarni aniqlash zarur. Jismoniy madaniyat nazariyasi keng
• ma’noli tushunchalarga ega. Bu fan nisbatan yosh bolib,
• nazariy bilimlar sohasi to‘laligicha tashkil topmagan.
• Jismoniy madaniyatning asosiy tushunchasi sifatida nimani
• olish kerak? Uning qoidasini ifodalashdan avval, uning
• mohiyatini ochib berishga yordamlashadigan madaniyatga oid
• ayrim masalalarga to‘xtalib o‘tamiz. Umumiy „ madaniyat “
• tushunchasi ko‘pincha tabiatni, borliqni o‘zlashtirish va o'zgarti-
• rish tushunchasi bilan taqqoslanadi. Tabiat degan tushunchaga
• insonga bog‘liq bo‘!magan va uning ish faoliyatining natijasi
• hisoblanmagan, tabiiy qonuniyatlar bo‘yicha mavjud bo'lgan,
• inson tomonidan o‘zgartirilmagan dunyodagi barcha jonli va
• jonsiz mavjudotlar kiradi.

• Madaniyat hodisasi esa, inson faoliyatining tabiatni va
• jamiyatni o‘zgartiradigan usul va natijalari, ya’ni insonning
• talablarini qondiradigan, tabiatni o‘zgartirishga qaratilgan fao-
• liyatini tushunamiz.
• Madaniyat rivojlanishi jarayonida, shunday faoliyat turlari
• (shakllari, uslubiyatlar) paydo bo4adiki, ular insonning o‘z-
• o‘zini takomillashtirishiga, shaxsiy tabiatini ham o'zgartirishiga
• yo‘naltirilgandir. Mana shunday madaniyatning tarkibiy qismiga
• jismoniy madaniyat ham kiradi. Jismoniy madaniyat insonning
• hayotdagi sifatlariga, imkoniyatlariga yo‘naltirilgan holda ta'sir
• etadi. Bular tabiatdan buyuk ne’mat tariqasida olinib, nasldan-
• naslga uzatiladi. Jismoniy madaniyat rivojlanishning gcnctik
• asoslari sifatida, avlodlar hayoti davrida, hayot sharoiti,
• faoliyati va tarbiya ta’sirida rivojlanadi.

• Shuning uchun ham, jismoniy madaniyat, umumiy mada­
• niyatning katta va ajralmas qismi bo'lib qoladi. Umuman,
• jamiyat madaniyati singari, jismoniy madaniyatni ham har
• tomonlama va har xil soha bo‘yicha ko‘rib chiqish zarur.
• Nisbatan to'liq tavsif berish uchun uni, hech bo‘lmaganda,
• uch soha bo'yicha ko‘rib chiqish kerak:
• 1. Faoliyat sifatida (madaniyat — inson faoliyatini maq­
• sadga muvofiq tashkil etish jarayonidir).
• 2. Moddiy buyumlar — boylik sifatida (madaniyat —
• jamiyat va shaxs talabini qondirish uchun zarur ne’matlar
• hisoblanuvchi ,,boyliklar“ yig‘indisidir).
• 3. Natija sifatida (madaniyat — inson faoliyatining natijasi).

• Jismoniy madaniyatning faoliyat turi sifatida — insonning
• o‘ziga xos, maqsadga muvofiq harakat faolligini tashkil etadi.
• Boshqacha qilib aytganda, bu fanda inson harakat faoliyatining
• aniq shakllari ko‘rsatilgan. Jismoniy madaniyatga hamma
• shakldagi harakatlar kirib qolmasdan, balki inson foydali
• faoliyatining aniq mashqlari kiradiki, bular hayotda kerakli
• harakat ko‘nikma va malakalarni tashkil toptira oladigan, hayot
• uchun ahamiyatli bo‘lgan, jismoniy sifatlarning yo‘naltirilgan
• holda rivojlanishini ta’minlay oladigan, insonning sog‘lig‘i va ish
• qobiliyatini yuqori darajada ushlab tura oladigan boMsin. Bunday
• jismoniy madaniyat faoliyatining asosiy unsurlari, jismoniy
• mashqlar deb nom olgan.
• Jismoniy madaniyat — jamiyat tomonidan moddiy va
• ma’naviy boylikni, jismoniy madaniyat faoliyatini samarali
• ravishda ta’minlash natijasidir.

• Jismoniy kamolot — bu har tomonlama jismoniy tayyorgarlik
• ko'rgan va uyg'un rivojlangan, mehnat va boshqa sohalardagi
• talablarga javob bera oladigan insonning individual iste’dodining
• yuqori darajada rivojlanganligini ко ‘rsatadi, shaxsning har
• tomonlama rivojlanishi va uzoq yillar sog‘lig‘ining saqlanishi
• qonuni bilan aloqada bo‘ladi.
• Jismoniy kamolotning tarkibiy qismi, tarixiy xarakterga ega
• bo‘lib, muayyan jamiyatning aniq talablarini ifoda qilgan holda,
• hamma vaqt bir xilda qolmasdan, ijtimoiy rivojlanish bosqichiga
• qarab o‘zgaradi. Hozirgi davrda ,,Alpomish“ va ,,Barchinoy“
• maxsus test mezonlari respublika sport tasnifi mezonlari bilan
• qo'shilgan holda jismoniy kamolotning asosiy, tarkibiy qismi
• bo‘lib hisoblanadi.

• Jismoniy madaniyatdan jamiyatda yo‘naltirilgan holda
• foydalanish iqtisodiy o‘sishga va Vatanni himoya qilishga keng
• ravishda yordam beribgina qolmasdan, kishilarning ruhiy,
• ma’naviy talabini ham qoniqtirib, shaxsning har tomonlama
• uyg‘un rivojlanishiga, sog‘lom hayot tarzini tashkil etish vosi­
• tasi sifatida ham muhim ahamiyatga ega.
• Yuqorida aytilganlarning hammasi jismoniy madaniyat
• tushunchasini quyidagicha ta’riflashga imkon beradi.
• Jismoniy madaniyat — jamiyat va shaxs madaniyatining
• tarkibiy qismidir. Jamiyatda jismoniy madaniyat shaxsning har
• tomonlama — uyg‘un rivojlanishining samarali vositasi, har bir
• kishining jismoniy kamolotga erishuvida muhim omil bo‘lib
• qoladi.

• „Jismoniy madaniyat“ atamasi o‘zaro aloqador tushun­
• chalar: „jismoniy madaniyat harakati“, ,,sport“, „jismoniy
• tarbiya“, ,,badantarbiya“ni o‘z ichiga oladi. Bularni hech bo‘l-
• maganda qisqa ma’noda aniqlamasdan turib, jismoniy mada­
• niyat kursining mazmunini ko‘rib chiqishga o‘tib bo‘lmaydi.

• Jismoniy madaniyat amaliy-ijtimoiy yo'nalish bo‘lib, bu
• kishilarning birgalikda, jismoniy madaniyat boyliklarini ish-
• latish va ko‘paytirishga qaratilgan faoliyatidir.
• Jismoniy madaniyatning gullab-yashnashi aholining birga-
• likdagi faoliyati bilan uni rivojlantirishga intilish, kengaytirish
• bilan bog‘liqdir. Mana shunday birgalikdagi ishning shakli
• jismoniy madaniyat harakatidir. Hozirgi kunda dunyoda bu
• oqim, har qanday jamiyatda katta yo‘nalish bo'lib qoldi.

• Jismoniy tarbiya — tushunchasi keng ma’noda umumiy
• ,,tarbiya“ tushunchasining ichiga kiradi. Bu esa, jismoniy
• tarbiya, boshqa turdagi tarbiyalar singari, pedagogika jarayoni
• bo‘lib, umumiy ko‘rinishi bo‘yicha (pedagogning boshqaruvchi
• roli, pedagogik prinsiplar bo'yicha tarbiyachi va tarbiyalanuv-
• chilar faoliyatining mos kelishi va h.k.) hisoblanadi. Jismoniy
• tarbiyaning boshqa tarbiyalardan farqi shundaki, bu jarayonda
• shug‘ullanuvchilar harakat ko‘nikmasi va malakalarini hamda
• jismoniy sifatlarini rivojlantiradi, bularning birlashishi esa,
• jamiyatning jismoniy salohiyatini oshiradi. Shuning uchun
• jismoniy tarbiyada ikki maxsus tomoni farqlanadi: insonni
• sog‘liq uchun foydali harakatlarga o'rgatish (harakat faoliyati)
• va jismoniy sifatlarini tarbiyalash.

• Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyatining vujudga
• kelishi va rivojlanish manbalari quyidagilardan iborat:
• a) jamiyat hayotining amaliyoti;
• b) jismoniy tarbiyaning amaliyoti;
• d) shaxsni har tomonlama rivojlanishda har xil davr
• faylasuflari, pedagoglari va shifokorlarining ilg‘or g‘oyalari;
• e) mamlakatda jismoniy madaniyat va sportni rivojlan-
• tirishda hukumat qarorlari;
• f) jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi hamda
• boshqa fanlarning ilmiy-izlanish natijalari.
• Jismoniy madaniyat nazariyasi o‘zining rivojlanishida qator
• bosqichlarni bosib o‘tgan.

• Jismoniy madaniyat nazariyasi fanida jismoniy madaniyat
• bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlarni, bu fanning maqsadi,
• umumiy vazifasi va tamoyillarini o‘rganamiz. Jismoniy
• madaniyat nazariyasi va uslubiyatida asosiy o‘rinni didaktik
• masalalar oladi:
• a) jismoniy tarbiyaning manbalari;
• b) harakat, faoliyatlarga o‘rgatish tamoyillari va uslublari;
• d) harakat sifatlarini rivojlantirish;
• e) o‘rgatish jarayonining tuzilishi;
• 0 mashg‘ulotlarni tashkil qilish usullari;
• g) hisob-kitob va rejalashtirish;
• h) aholining har xil toifalarini sog‘lomlashtirish; jismoniy
• mashqlarning xususiyatlari.

• Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati o‘quv fani
• sifatida ikki qismdan iborat: birinchi qism, jismoniy tarbiya
• nazariyasi va jismoniy tarbiya uslubiyati deb atalsa, ikkinchi
• qismi, umumiy va kasb jismoniy tayyorgarlik uslubiyati va sport
• tayyorgarlik metodikasidir.
• Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyatining asosiy tushun-
• chalari — „Jismoniy madaniyat'1, ,,Sport“. Bu tushunchalar
• orasidagi farqni, o'zaro aloqasini osonroq tushunish uchun 1-
• chizmaga murojaat qilamiz.