Мавзу: Жисмоний тарбияда таълим жараёнининг тузилиши

Дарснинг умумий ва мотор (ҳаракатга солувчи) зичлиги 
Дарснинг 
самарадорлигининг 
кўрсаткичларидан 
бири 
унинг 
зичлигидир. Дарсни зичлигини бир бутун ёки уни қисмларининг ўзини 
алоҳида аниқлаш мумкин. Бу дарснинг тайёрлов, асосий, якунлов қисмларида 
ишни ташкил қилишнинг шароитини бир хил эмаслиги билан боғлиқ. дарс 
ёки унинг қисмлари учун сарфланган вақт 100% деб қабул қилинади. 
Умумий (педагогик) ва мотор (ҳаракатга солиш) зичлиги деб дарс 
зичлиги икки хилга ажратилади. 
Дарснинг умумий зичлиги — бу дарсни умумий давомийлиги учун 
педагогика нуқтаи назаридан рационал сарфланган вақтнинг нисбати деб 
қараш қабул килинган. бошқачасига айтганда дарсда фойдали иш учун 
сарфланган вақт тушунилади. Педагогика нуқтаи назаридан мақсадга 
мувофиқ деб ҳисобланган қуйидаги тадбирлар дарснинг умумий зичлигининг 
компонентлар ҳисобланади (В.Ф. Новосельский, 1989). 
1) ўқувчиларни уюштириш, уйга вазифани текшириш, дарсга вазифа 
кўйиш; 

---

19 
2) назарий маълумотни бериш ва мустаҳкамлаш; 
3) умумий ривожлантирувчи машқларни ўтказиш; 
4) инструктани ўтказиш, бошқариш, коррекциялаш (хатоларни 
тузатиш), ёрдам, ҳавфеизликни олдини олиш; 
5) жиҳозларни тайёрлаш ва йиғиштириш, ўқувчиларни дарсда лозим 
бўлган даражада урин алмаштириш; 
6) жисмоний машқларни техникасини ўзлаштириш, жисмоний 
сифатларни ривожлантириш; 
7) ўқувчиларни усулиятлар нуқтаи назарида тайёрлаш, мустақил 
шуғулланишни уддалашга ўргатиш, ташкилотчилик малакаларини бериш; 
8) ўкувчиларни далил келтириб қувватламоқ; 
9) машкларни кўрсатишда кўргазмали қуроллар, техник воситалар, 
машкларни кўрсатиб бериш; 
10) педагогик назорат; 
!1) дарсда тарбиявий иш; 
12) якун ясаш, мускулларни бўшаштирадиган машқларни бажариш, 
уйга вазифа тайинлаш. 
Дарснинг умумий зичлигини (УЗ) ёки унинг қисмларини зичлигини 
аниқлаш учун ўқувчиларнинг актив «фаол» ҳаракатларига (ФХ)га сарфланган 
вақти умумлаштирилади. Бунга 1фх жисмоний машкларни бажариш учун 
сарфланган вақт, эшитиш, кузатиш ва дарсни ташкиллаш, ўзини 
оқламайдиган кутишлар ва ўкувчиларни бекор колиши учун сарфланган 
вактдан бошқа ҳаммаси киради. Бу вақт 100%га кўпайтирилиб ва дарснинг 
«умумий» «вактига»га бўлинади.
 
Тф х 100 % 
Ту