Mavzu: Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida bank kapitali va uning samaradorligini oshirish yo’llari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1-bob.  Bank kapitalining iqtisodiy mohiyati va tarkibi. 

 

1.1.  2009-2012  yillarga  mo‘ljallangan  inqirozga  qarshi  choralar  dasturida 

belgilangan ustuvor vazifalarni amalga oshirishda bank tizimining tutgan o‘rni 

Barcha  sohalarda  bo‘lgani  kabi  moliya  bozorida,  shu  jumladan,  bank  sektorida 

o‘tkazilayotgan  islohotlar  natijasida  sezilarli  siljishlar  va  o‘zgarishlar  amalga 

oshirilmoqda.  Bu  o‘zgarishlar  mustaqillik  yillarida  jahon  andozalariga  mos  keladigan 

bank  tizimini  bosqichma-bosqich  barpo  etish  bilan  hamohang  tarzda  davom 

ettirilmoqda. 

Har  qanday  mamlakat  iqtisodiyotining  tayanadigan  asosiy  ustunlaridan  biri  bo‘lib 

moliyaviy  jihatdan  mustahkam  va  barqaror  faoliyat  ko‘rsatuvchi  bank  tizimi 

hisoblanadi.  Shuning  uchun  mustaqil  davlatning  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  darajasi 

va  kelajakdagi  taraqqiyoti  avvalo  mazkur  mamlakatda  barpo  etilgan  va  muntazam 

ravishda takomillashtirilib boriladigan bank tizimining faoliyatiga bog‘liqdir.

 

Banklarning  o‘ziga  xos  xususiyati  shundaki,  ular  o‘z  mablag‘lari  bilangina  emas, 

balki  omonatchilar  va  kreditorlar,  aksiyadorlar  hamda  mijozlar  ularga  ishonib 

topshirgan mablag‘lar bilan, ya’ni keng jamoatchilik bilan ish ko‘radi. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  bank  tizimi  eng  zarur  jamoatchilik  muassasalari 

tizimlaridan  biri  ekan,  har  qanday  bankning  muvaffaqiyatsizligi  butun  jamiyat 

miqyosida  pul  taklifi  qisqarishi,  to‘lov  tizimi  buzilishi  hamda  hukumat  yirik  va 

kutilmagan  majburiyatlarining  vujudga  kelishi  kabi  salbiy  makroiqtisodiy  oqibatlarga 

olib kelishi mumkin. 

O‘zbekiston  Respublikasining  ijtimoiy  yo‘naltirilgan  bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish 

jarayoni ko‘pgina muhim iqtisodiy islohotlarning tarkibiy qismi sifatida bank tizimida 

ham  chuqur  o‘zgarishlarni  amalga  oshirilishini  va  iqtisodiyotni  pul-kredit  vositalari 

orqali tartibga solishning bir butun mexanizmini yaratilishini taqozo etmoqda. 

Prezidentimiz tomonidan belgilab berilgan 2009 yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy 

rivojlantirishning  eng  muhim  ustuvor  vazifalarini  amalga  oshirish  yuzasidan  ko‘rilgan 

chora-tadbirlar natijasida iqtisodiyotni barqaror, muvozanatli va izchil rivojlantirishning 

belgilangan  prognozlariga  erishildi  hamda  makroiqtisodiy  ko‘rsatkichlarning 

mutanosibligi  ta’minlandi.  Markaziy  bank  tomonidan  amalga  oshirilgan  kat’iy  pul-

kredit siyosati makroiktisodiy barqarorlikni mustahkamlashga qaratildi.  

Jahonda  ro’y  berayotgan  global  moliyaviy-iqtisodiy  inqiroz  hali-hanuz  dunyo 

mamlakatlarining  iqtisodiyotiga  jiddiy  salbiy  ta’sir  ko’rsatib  kelmoqda.Shu  bois 

mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  oqilona  iqtisodiy  siyosatda  jahon  moliyaviy  iqtisodiy 

inqirozining salbiy oqibatlarini bartaraf etishga ,iqtisodiyot real sektori bazaviy tarmoqlarining 

barqaror ishlashini ta’minlashga a’lohida etibor qaratilgan. 

  Hususan  ,  mamlakatimizda  Prezidentimiz  rahbarligida  ishlab  chiqilgan  “2009-2012 

yillarga mo’ljallangan Inqirozga qarshi choralar dasturi” fikrimizning yaqqol dalilidir. 

  Muhtaram  Yurtboshimiz  ta’biri  bilan  aytganda,  hukumatimiz  tomonidan  2009-2012 

yillarga  mo’ljallab  qabul  qilingan  mazkur  dasturning  inqiroz  ta’sirini  yumshatish  va  bartaraf 

etishda bugungi kundagi roli va ahmiyati katta bo’lmoqda. 

  Zero,  Inqirozga  qarshi  choralar  dasturidagi  asosiy  yo’nalishalrdan  biri  ham  aynan 

iqtisodiyot  real  sektori  korxonalarining  barqaror  ishlashini  taminlash  va  ularning  eksport 

---

salohiyatini  mustahkamlashdan  iborat  bo’lib,  bunda  banklarning  investitsiyaviy  faolligini 

oshirishga alohida etibor qaratilgan. 

  Aytish kerakki, Inqirozga qarshi choralar dasturi ijrosi yuzasidan bank tizimi tomonidan 

reaj  sektorning  bazaviy  tarmoqlari  va  eksport  qiluvchi  korxonalarning  barqaror  ishlahsini 

taminlash yuzasidan bir qator ishlar amalga oshirildi. 

  Avvalambor,  bunda  tijorat  banklarini  barqaror  va  uzoq  muddatli  resurs  bazasi  bilan 

taminlash uchun ularning ustav kapitalini oshirishga asosiy etibor qaratildi. 

  Birgina  2009  yilning  o'zida  etakchi  banklarning  nizom  jamg'armalarini  oshirish 

uchun qo'shimcha ravishda 500 mlrd. so'mdan ortiq davlat mablag'lari ajratildi. 

Xususan,  O'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  tegishli  Farmon  va  qarorlariga 

asosan  Xalq  banki,  Asakabank,  “O'zsanoatqurilishbank”,  “Mikrokreditbank”, 

“Agrobank”,  “Qishloq  qurilish  bank”larning  ustav  kapitallarini  belgilangan 

parametrlarga etkazish borasidagi ishlar davom ettirilib: 

- Davlat tijorat Xalq bankining ustav kapitali 130 mlrd. so'mga; 

- “O'zsanoatqurilishbank”  aktsiyadorlik-tijorat  bankining  ustav  kapitali  110  mlrd. 

so'mga; 

- “Mikrokreditbank” aktsiyadorlik-tijorat bankining ustav kapitali              150 mlrd. 

so'mga; 

- “Agrobank” aktsiyadorlik-tijorat bankining ustav kapitali 100 mlrd. so'mga; 

- “Qishloq  qurilish  bank”  aktsiyadorlik-tijorat  bankining  ustav  kapitali  90  mlrd. 

so'mga; 

- “Asaka”  davlat  aktsiyadorlik-tijorat  bankining  ustav  kapitali  300  mlrd.  so'mga 

etkazildi. 

Shuningdek,  davlat-tijorat  Xalq  bankining  ustav  kapitalini  2009-2012  yillarda  200 

mlrd.  so'mga,  “Qishloq  qurilish  bank”  aktsiyadorlik-tijorat  bankining  ustav  kapitalini 

150 mlrd. so'mga etkazish borasida tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 

Banklar  ustav  kapitaliga  xususiy  kapitalni  jalb  qilishga  qaratilgan  chora-tadbirlar 

doirasida «Toshkent» RFBning listingiga kiritilgan banklar soni 18 taga etdi va 2009 yil 

davomida  ularning  17,4  mlrd.  so'mlik  aktsiyalari  bevosita  fond  birjasida  investorlarga 

sotildi. 

Amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida bugungi kunga kelib O'zbekiston bank 

tizimi  xalqaro  talablarga  javob  beradigan  barqaror  tizimlardan  biriga  aylanib,  ayni 

paytda  u  belgilangan  qator  normativlar  bo'yicha  mustahkam  pozitsiyaga  ega  bo'ldi

 

Bugungi  kunda  O’zbekiston  bank  tizimi  xalqaro  talablarga  to’liq  javob  beradigan  eng 

---

barqaror tizimlardan biridir va ayni paytda belgilangan qator ko’rsatkichlar bo’yicha mustahkam 

mavqeiga ega. 

  Jumladan, bugungi kunda respublikamiz tijorat banklari kapitalining yetrlilik darajasi 23 

foizdan  oshadi  va  bank  nazorati  bo’yicha  Bazel  qo’mitasi  tomonidan  belgilangan  xalqaro 

standartlardan qariyb 3 barobar ko’pdir. 

  Shuni  alohida  takidlash  lozimki,  jahonda  ro’y  berayotgan  inqiroz  davrida  boshqa 

davlatlarda bank tizimi keskin qiyinchiliklarga duch kelgan bir paytda, aktivlari mamlakatimiz 

bank  tizimining  90  foizini  tashkil  etdigan  barcha  yirik  tijorat  banklari  “Fitch  Reytings”  , 

”Mudis”,  “Standart  end  Purs”  kabi  yetakchi  xalqaro  reyting  kompaniyalarining  “barqaror” 

degan yuqori reyting bahosini olishga muaffaq bo’ldi. 

  Tijorar banklarining barqarorligi va ularning uzoq muddatli resurs bazasining kengayishi, 

o’z navbatida, banklar tomonidan iqtisodiyotning real sektori korxonalaring qo’llab quvvatlash 

bo’yicha,  birinchi  navbatda  ishlab  chiqarishni  modernizatsiya  qilish  hamda  mamlakatimizda 

ishlab  chiqarilgan  mahsulotlarga  ichki  talabni  rag’batlantirish  bo’yicha  imkoniyatlarni 

kuchaytirishga mustahkam zamin yaratdi. 

 

               Tijorat banklarining kapitallashuv darajasi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hukumat tomonidan 2009-2012 yillarga mo‘ljallab qabul qilingan Inqirozga qarshi 

kompleks  chora-tabdirlar  dasturi  respublika  bank-kredit  tizimida  inqiroz  ta’sirini 

yumshatish va bartaraf etishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.  

Jahonning  ko‘plab  mamlakatlarini 

qamrab 

olgan 

moliyaviy 

inqiroz 

ko‘lami 

kengayotganiga 

qaramay, 

O‘zbekiston  bank  tizimi  ishonchliligi 

va  barqaror  rivojlanayotgani,  xorijiy 

moliyalashtirish  manbalariga  qaram 

emasligi va  tashqi inqiroz  holatlarining 

Davom  etayotgan  jahon  moliyaviy-iqtisodiy 

inqirozini  va  uning  mamlakatimiz  iqtisodiyotiga 

ta’sirini 

e’tiborga  olgan  holda,  bank-moliya 

tizimining  barqarorligini  ta’minlash  muhim  ustuvor 

vazifa bo‘lib qolmoqda. Bu o‘rinda gap banklarning 

kapitallashuvi  va  investitsiyaviy  faolligini  yanada 

oshirish,  iqtisodiyotdagi  tarkibiy  o‘zgarishlarning 

ustuvor yo‘nalishlarini qayta tiklash va kengaytirish, 

ishlab  chiqarishni  modernizasiya  qilish,  texnik  va 

texnologik yangilashga qaratilgan kreditlash hajmini 

oshirish haqida bormoqda.