Mavzu: jahon mashinasozlik va metalni qayta ishlash sanoati

Eng yaxshi o'nta mamlakat

Avtomobil ishlab chiqarish	AQSH; Yaponiya; Germaniya; Frantsiya; R. Koreya; Birlashgan Qirollik; Ispaniya; Kanada; Italiya; Braziliya .
Metall kesuvchi dastgohlar ishlab chiqarish	Yaponiya, Germaniya, AQSh, Italiya, Xitoy, Shveytsariya, R. Koreya, Tayvan, Ispaniya, Frantsiya
Traktor ishlab chiqarish	Rossiya, Yaponiya, Hindiston, AQSh, Belorussiya , Ukraina , Buyuk Britaniya, Germaniya, Italiya, Braziliya.
Televizorlarini ishlab chiqarish	Xitoy, R. Koreya, AQSh, Braziliya, Malayziya , Yaponiya, Ispaniya, Singapur, Turkiya, Buyuk Britaniya.
Kemasozlik (ishga tushirish)	Koreya, Yaponiya, Germaniya, Braziliya, Tayvan, Daniya , Polsha , Xitoy, Yugoslaviya, Finlyandiya .

Umuman olganda umumiy muhandislik mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi yirik mamlakatlar: Germaniya, AQSh, Yaponiya va boshqalar. Rivojlangan mamlakatlar ham jahon bozoriga dastgohlar ishlab chiqaruvchilar va yetkazib beruvchilar hisoblanadi

(Yaponiya, Germaniya, AQSh, Italiya va Shveytsariya). Rivojlanayotgan mamlakatlarning umumiy mashinasozligi tarkibida qishloq xo'jaligi texnikasi va oddiy uskunalar ishlab chiqarish ustunlik qiladi.
Elektrotexnika va elektronika sohasida jahon yetakchilari - AQSh, Yaponiya, Rossiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Shveytsariya, Niderlandiya. Maishiy elektr jihozlari va maishiy elektronika mahsulotlarini ishlab chiqarish rivojlanayotgan mamlakatlarda, ayniqsa Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ham rivojlandi .
Transport muhandisligi tarmoqlari orasida avtomobilsozlik eng jadal rivojlanmoqda. Uning fazoviy tarqalish maydoni doimiy ravishda o'sib boradi. Yigirmanchi asrning birinchi yarmida avtomobilsozlik sanoatida bir mamlakat - AQSh to'liq hukmronlik qildi (83%), ammo keyinchalik polisentrik modelga o'tish boshlandi. 
Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida uchta markaz paydo bo'ldi: AQSh, G'arbiy Yevropa va Yaponiya. 90-yillarda avtomobilsozlik Osiyo (Koreya, Xitoy, Hindiston, Turkiya, Malayziya) va Lotin Amerikasi (Braziliya, Meksika, Argentina, Venesuela Ekvador , Chili , Peru, Urugvay ) ga tarqalishni boshladi.) Ammo, tashqi Yevropa mamlakatlari (Germaniya, Fransiya, Ispaniya va boshqalar), AQSh va Yaponiya yetakchi bo'lib qolmoqda va dunyodagi barcha avtomobillarning 70% dan ortig'ini ishlab chiqaradi. Bundan tashqari, rivojlanayotgan mamlakatlarda joylashgan avtoulov zavodlarining aksariyati ushbu mamlakatlarning yetakchi kompaniyalariga tegishli.
Avtomobillar ishlab chiqarish bo'yicha eng yaxshi o'nta mamlakat jadvalda keltirilgan. Qo'shimcha qilish mumkinki, Meksika, Rossiya va Belgiya yiliga 1 milliondan ortiq avtomobil ishlab chiqaradigan mamlakatlar qatoriga kiradi .
Avtomobilsozlikdan farqli o'laroq, samolyotsozlik, kema qurish va temir yo'llarning harakatlanuvchi tarkibini ishlab chiqarish to'xtab qolmoqda. Buning asosiy sababi ularning mahsulotlariga talabning yetishmasligi.
Kema qurish rivojlangan davlatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga o'tdi. Eng yirik kema ishlab chiqaruvchilari Janubiy Koreya ( Yaponiyadan oldinda va dunyoda birinchi o'rinda), Braziliya, Argentina, Meksika, Xitoy, Tayvan. Shu bilan birga, Amerika Qo'shma Shtatlari, G'arbiy Evropa davlatlari (Buyuk Britaniya, Germaniya va boshqalar) kema ishlab chiqarish hajmining qisqarishi natijasida dunyo kemasozligida muhim rol o'ynashni to'xtatdilar.
Aviatsiya sanoati yuqori darajadagi fan va ishchi kuchiga ega bo'lgan mamlakatlarda - AQSh, Rossiya, Fransiya , Buyuk Britaniya , Germaniya va Niderlandiyada to'plangan .
Shunday qilib, mashinasozlikning hududiy tarkibida to'rtta asosiy mashinasozlik mintaqalarini ajratish mumkin:

• 
  Shimoliy Amerika (AQSh, Kanada, Meksika);
  
• 
  Xorijiy Yevropa (Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya, Ispaniya);
  
• 
  Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo;
  
• 
  MDH .
  

Kuni Shimoliy Amerika (AQSh, Kanada) mashinasozlik ishlab chiqarish qiymati 1/3 haqida hisob. Ushbu mintaqada har qanday murakkablik darajasidagi deyarli barcha turdagi muhandislik mahsulotlari ishlab chiqariladi, ammo xalqaro mehnat taqsimoti, mintaqa, birinchi navbatda, juda murakkab mashinasozlik, og'ir mashinasozlik mahsulotlari va ilm-fanni talab qiladigan sanoatning eng yirik ishlab chiqaruvchisi va eksportchisi sifatida harakat qiladi. . Shunday qilib, mashinasozlik mahsulotlarining umumiy qiymati bo'yicha mintaqada va dunyoda yetakchi mavqega ega bo'lgan Qo'shma Shtatlarda kosmik muhandislik, harbiy-sanoat elektroniği, kompyuter ishlab chiqarish, atom energetikasi, harbiy kemasozlik va boshqalar. Qo'shma Shtatlar muhandislik mahsulotlari eksporti bo'yicha dunyoda uchinchi o'rinni, import bo'yicha esa birinchi o'rinni egallaydi.
Yevropa mamlakatlari (MDH bundan mustasno), shuningdek, dunyodagi mashinasozlik 1/3 haqida hisob. Mintaqa asosan ommaviy ravishda ishlab chiqariladigan mashinasozlik mahsulotlarini ishlab chiqaradi, ammo ba'zi yangi sanoat tarmoqlarida o'z pozitsiyalarini saqlab qoladi. Viloyati, ayniqsa, umumiy bilan ajralib turadi mashinasozlik (dastgoh sanoati, metallurgiya, to'qimachilik, qog'oz, hushyor va boshqa tarmoqlar uchun asbob-uskunalar ishlab chiqarish), elektrotexnika va elektronika, transport muhandislik (avtomobilsozlik, samolyotsozlik, kemasozlik ). Yevropa mashinasozlik Germaniyasining yetakchisi Germaniya mintaqadagi eng yirik eksportchi va dunyodagi ikkinchi yirik mashinasozlik mahsulotidir.
Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarini o'z ichiga olgan mintaqa dunyodagi mashinasozlikning to'rtdan bir qismiga to'g'ri keladi. Mintaqa mamlakatlarida mashinasozlik rivojlanishining asosiy rag'batlantiruvchi omili bu ishchi kuchining nisbatan arzonligi. Mintaqaning yetakchisi Yaponiya - dunyodagi ikkinchi muhandislik energetikasi, dunyodagi eng yirik mashinasozlik mahsulotlarini, ayniqsa, eng malakali sanoat mahsulotlarini (mikroelektronika, elektrotexnika, samolyotsozlik, robototexnika va boshqalar) eksport qiluvchisi. Boshqa mamlakatlar - Xitoy, Koreya Respublikasi, Tayvan, Tailand , Singapur, Malayziya, Indoneziyava boshqalar mehnatni talab qiladigan, ammo unchalik murakkab bo'lmagan mahsulotlarni (maishiy elektr jihozlari, avtomobillar, kemalar va boshqalarni ishlab chiqarish) ishlab chiqaradi va tashqi bozorda ishlashda juda faol ishtirok etadi. Shunday qilib, mintaqada ommaviy ishlab chiqariladigan mashinasozlik mahsulotlari va yuqori murakkablikdagi mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda.
MDH mamlakatlari dunyodagi mashinasozlikning alohida mintaqasini tashkil etadi . Ular muhandislik ishlab chiqarishining to'liq spektriga ega. Mintaqadagi aksariyat mamlakatlar uchun mashinasozlik xalqaro ixtisoslashuvning asosiy tarmoqlaridan biridir. Filiallari harbiy-sanoat kompleksi bo'lib, aviatsiya va raketa-kosmik sanoati, maishiy elektronika, umumiy mashinasozlik individual oddiy filiallari (ishlab chiqarish , qishloq xo'jaligi mashinalar, metallni iste'mol qiladigan dastgohlar, energiya uskunalari va boshqalar). Shu bilan birga, bir qator sanoat tarmoqlarida, ayniqsa, bilim talab qiladigan sohalarda jiddiy orqada qolish kuzatilmoqda. MDH rahbari - Rossiya, mashinasozlikni rivojlantirish uchun ulkan imkoniyatlarga qaramay (muhim ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, intellektual va resurs salohiyati, ichki muhandislik mahsuloti, turli xil muhandislik mahsulotlariga talab katta va boshqalar). Xalqaro mehnat taqsimotida faqat qurol ishlab chiqarish va so'nggi kosmik texnologiyalar bilan ajralib turadi va hatto ko'plab turdagi mashinalarni chet eldan olib kirishga majbur bo'ladi.
Asosiy mashinasozlik hududlaridan tashqarida ishlab chiqarish tuzilmasi ko'lami va murakkabligi jihatidan ancha katta bo'lgan mashinasozlik markazlari mavjud - Hindiston, Braziliya, Argentina. Ularning mashinasozligi asosan ichki bozorga mo'ljallangan. Ushbu mamlakatlar eksport qiluvchi avtomobillar, kemalar, velosipedlar, oddiy turdagi maishiy texnika (muzlatgichlar, kir yuvish mashinalari, konditsionerlar, changyutgichlar, kalkulyatorlar, soatlar va boshqalar)

Jahon mashinasozlik sanoatining dunyo xo’jaligida tutgan o’rni.

Mashinasozlik jahon sanoatining asosiy tarmog’i bo’lib, ushbu tarmoq ya’ni sanoat mahsulotining 35% ishlab chiqaradi. Sanoat tarmoqlari ichida mashinasozlik sanoati ko’p mehnat talab qiladi. Ayniqsa asbobsozlik, elektrotexnika, aerokosmik, atom mashinasozligi malakali ishchi kuchini talab qiladi. Shu sababli mashinasozlik sanoatining ushbu tarmoqlarini joylashtirishda malakali ishchi kuchining mavjudligi hisobga olinadi.

Jahon mashinasozlik sanoati rivojlangan mamlakatlar orasida AQSH yetakchilik qiladi. AQSH xissasiga jahon mashinasozlik sanoati mahsuloti qiymatining 30% tugri keladi. Bu ko’rsatkich Yaponiyada 15% ni, Germaniyada 10%ni tashkil qiladi. Mashinasozlik sanoati Frantsiya, Buyuk Britaniya, Italiya va Kanadada ham rivojlangan. Ushbu mamlakatlar hissasiga jahon mashinasozligi sanoati eksportining 80%i to’g’ri keladi. Ayniqsa aviakosmik, mikroelektronika, robot texnikasi, atom energetikasi, avtomobilsozlik mashinalarini ishlab chiqarishda ular yetakchilik qiladi.

Mashinasozlik sanoati Rossiya, Xitoy, Shveytsariya, Shvetsiya, Italiya, Niderlandiyada ham rivojlangan. Jumladan, Rossiya mashinasozlik sanoati mahsuloti qiymatining 6% ga, Xitoy 3% ga teng mahsulot ishlab chiqaradi.
Mashinasozlik sanoati tez rivojlanayotgan mamlakatlarda ham rivojlagan.

Ushbu mamlakatlarda mashinasozlik sanoatining rivoji eng avvalo arzon ishchi kuchining mavjudligi hisobiga amalga oshiriladi. Bundan tashqari rivojlanayotgan mamlakatlarda mashinasozlik sanoatining uncha murakkab bo’lmagan tarmoqlari rivojlangan. Mashinasozlik sanoati rivojlangan mamlakatlarga-Janubiy Koreya, Gonkong, Tayvan, Singapur, Hindiston, Turkiya, Braziliya, Argentina misol bo’ladi. Ushbu mamlakatlarda ko’proq uy-ro’zor elektrotexnika mashinalarini ishlab chiqarish, avtomobilsozlik va kemasozlik yaxshi rivojlangan.

Jahon mashinasozlik sanoati tarmoqlari.

Mashinasozlik sanoati stanoksozlik, og’ir mashinasozlik, qishloq xo’jaligi mashinasozligi, umumiy mashinasozlik, transport va elektrotexnika mashinasozligi kabi tarmoqlardan iborat.

Umumiy mashinasozlik sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarishda va eksport qilishda iqtisodiy rivojlangan mamlakatlardan-Germaniya, AQSH, Yaponiya kabi davlatlar yetakchilik qiladi.

Mashinasozlikning stanoksozlik tarmog’i iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarga –Yaponiya, Germaniya, AQSH, Italiya va Shveytsariya misol bo’ladi.

Elektrotexnika va elektronika mahsulotlarini ishlab chiqarishda AQSH, Yaponiya, Rossiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Shveytsariya, Niderlandiya, uy-ro’zg’or elektrotexnika buyumlarini ishlab chiqarishda Sharqiy va Janubiy-Sharqiy Osiyodagi rivojlanayotgan mamlakatlar yetakchilik qiladi.

Transport mashinasozligida eng kuchli taraqqiy qilgan tarmoq-avtomobilsozlik hisoblanadi. Avtomobilsozlik Yaponiya, AQSH, Kanada, Germaniya, Frantsiya, Italiya, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Ispaniya, Rossiya kabi mamlakatlarda rivojlangan. Shu bilan birgalikda mashinasozlik-Janubiy Koreya, Braziliya, Argentina, Xitoy, Turkiya, Hindiston, Malayziya, Polsha va O’zbekistonda ham rivojlangan.

5-rasm:Yaponiya (Toyota) avtomobil konserni

Transport mashinasozligida samolyotsozlik, kemasozlik, vagonsozlik ushbu sanoat mahsulotlariga jahonda talabning uncha katta emasligi tufayli ancha sust rivojlangan.

Keyingi yillarda kemasozlik rivojlanayotgan mamlakatlarda tez rivojlanmoqda. Masalan, Janubiy Koreya, kemasozlik bo’yicha Yaponiyani ortda qoldirib, jahonda birinchi o’ringa chiqib oldi. Kemasozlik Braziliya, Argentina, Meksika, Xitoy va Tayvanda ham rivojlanmoqda. Jahon bozorida ilgari kemasozlik yaxshi rivojlangan AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniyaning mavqei borgan sari pasaymoqda.

Samolyotsozlik malakali ishchi kuchiga ega bo’lgan AQSH, Rossiya, Frantsiya, Buyuk Britaniya, Germaniya va Niderlandiyada rivojlangan.

Jahonda mashinasozlik sanoati kuchli rivojlangan to’rt mintaqani ajratish mumkin. Bular Shimoliy Amerika, Yevropa, Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo hamda MDH davlatlari.

Shimoliy Amerika mintaqasi AQSH, Kanada, Meksika va Puerto-Riko davlatlarini o’z ichiga oladi. Ushbu mintaqaga jahon mashinasozlik sanoati yalpi mahsuloti qiymatining 1/3 qismi to’g’ri keladi. Xalqaro mehnat taqsimotida ushbu mintaqa murakkab mashinalar, og’ir mashinalar va ko’p mehnat talab qiluvchi mashinalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Ushbu mintaqada mashinasozlik sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarishda AQSH yetakchi o’rinni egallaydi.

Yevropa (MDH mamlaktlaridan tashqari) davlatlariga ham jahon mashinasozlik sanoati mahsulotining 1/3 qismi to’g’ri keladi. Yevropa mamlakatlarida mashinasozlikning-stanoksozlik, metallurgiya sanoati uchun kerakli asbob-uskunalar ishlab chiqarish, ayniqsa, to’qimachilik, qog’oz sanoati uchun kerakli mashinalar, soatsozlik va elektrotexnika va elektronika mashinasozligi, avtomobilsozlik, samolyotsozlik, kemasozlik sanoati tarmoqlari rivojlangan. Ushbu mintaqada mashinasozlik sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarish va ekport qilish bo’yicha Germaniya yetakchilik qiladi.

Sharqiy va Janubiy-Sharqiy Osiyo mintaqasi jahon mashinasozlik sanoati mahsulotlarining ¼ qismini yetkazib beradi. Mashinasozlik sanoatining kuchli rivojlanishiga bu yerda arzon ishchi kuchi mavjudligi rol o’ynaydi. Ushbu mintaqada mashinasozlik sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarishda Yaponiya yetakchilik qiladi. Yaponiya mashinasozlik sanaoti mahsulotlari ishlab chiqarish bo’yicha dunyodagi ikkinchi mamlakat hisoblanadi.
Yaponiya ayniqsa mashinasozlikning-mikroelektronika, elektrotexnika, samolyotsozlik, robot texnikasi kabi sohalari bo’yicha jahonda yetakchi o’rinda turadi. Ushbu mintaqadagi Xitoy, Koreya Respublikasi, Tayvan, Tailand, Singapur, Malayziya, Indoneziya davlatlarida ham mashinasozlik sanoati rivojlangan bo’lib, ular ko’proq ro’zg’or elektro asbob uskunalari, avtomobillar, dengiz kemalarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan va jahon bozorida o’z mahsulotlari bilan faol qatnashmoqda.

Jahon mashinasozlik sanoatining to’rtinchi mintaqasi MDH davlatlari mintaqasi hisoblanadi. Ushbu mintaqada mashinasozlik sanoatining barcha tarmoqlari rivojlangan. Ayniqsa ushbu mintaqada harbiy sanoat mashinasozligi, samolyotsozlik, kosmik raketa mashinasozligi, uy-ro’zg’or elektr asbob-uskunalari ishlab chiqarish, qishloq xo’jaligi mashinalari, metallni ko’p talab qiladigan stanoklar ishlab chiqarish, energetika mashinasozligi rivojlangan.

Ushbu mintaqada mashinasozlik mahsulotlarini ishlab chiqarishda Rossiya yetakchilik qiladi. Keyingi yillarda Hindiston, Braziliya, Argentina kabi mamlakatlarda ham mashinasozlik sanoati tez rivojlanmoqda. Ularda mashinasozlik sanoati hozircha o’z ehtiyojini qondirishga xizmat qilmoqda. Ular hozircha avtomobillar, kemalar, velosipedlar va uncha murakkab bo’lmagan uy-ro’zg’or texnikalari (muzlatgichlar, kir yuvish mashinalari, konditsionerlar, chang yutgichlar, kalkulyatorlar va soatlar) ishlab chiqaradilar.

Sharqiy va Janubiy-Sharqiy Osiyo mintaqasi jahon mashinasozlik sanoati mahsulotlarining ¼ qismini yetkazib beradi. Mashinasozlik sanoatining kuchli rivojlanishiga bu yerda arzon ishchi kuchi mavjudligi rol o’ynaydi. Ushbu mintaqada mashinasozlik sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarishda Yaponiya yetakchilik qiladi. Yaponiya mashinasozlik sanaoti mahsulotlari ishlab chiqarish bo’yicha dunyodagi ikkinchi mamlakat hisoblanadi.
Yaponiya ayniqsa mashinasozlikning-mikroelektronika, elektrotexnika, samolyotsozlik, robot texnikasi kabi sohalari bo’yicha jahonda yetakchi o’rinda turadi. Ushbu mintaqadagi Xitoy, Koreya Respublikasi, Tayvan, Tailand, Singapur, Malayziya, Indoneziya davlatlarida ham mashinasozlik sanoati rivojlangan bo’lib,


Jahon mashinasozlik sanoatining to’rtinchi mintaqasi MDH davlatlari mintaqasi hisoblanadi. Ushbu mintaqada mashinasozlik sanoatining barcha tarmoqlari rivojlangan. Ayniqsa ushbu mintaqada harbiy sanoat mashinasozligi, samolyotsozlik, kosmik raketa mashinasozligi, uy-ro’zg’or elektr asbob-uskunalari ishlab chiqarish, qishloq xo’jaligi mashinalari, metallni ko’p talab qiladigan stanoklar ishlab chiqarish, energetika mashinasozligi rivojlangan.