Мавзу: ив-группа бош группачасига умумий характеристика

Tayanch iboralar: marganit, prolizit, gausmanit, sikkativ, permaganat, pertexnat.

Marganets tabiatda ohirlig jihatdan 0.09% ni tashkil etadi. Uning birikmalaridan kirolyuzit MnO₂, braunit 3MnSiO₃, manganit Mn₂O₃∙H₂O, gausmalit Mn₃O₄, marganetsli shpat MnCO₃lardir. Rudalari Xindiston, Kanada, Janubiy Afrikada uchraydi. Marganetsni 1774 yilda Shelli va Ganu hosil qilgan.

Olinishi: Metallurgiyada qora metallarga qo’shish uchun ferromargenits olinadi; u marganetsning tabiiy oksidlarini uglerod bilan nirometallurgiya usulida qaytarish orqali olinadi:

MnO₂+2C2CO+Mn

Marganets oksidlarini alpominotermiya yo’li bilan olinadi.

3Mn₃O₄+8Al9Mn+4Al₂O₃

Promuddan Mn₃O₄ hosil qilish uchun uni avval cho’g’lantiriladi.

3MnO_2Mn₃O₄+O₂

Toza marganey olish uchun 2 valentli marganets tuzlarining suvdagi eritmasi elektroliz qilinadi.

Laboratoriyada esa MnCl₂ning kontsentrlangan eritmasiga natriy amalgamasi ta’sir ettiriladi. So’ngra 400⁰gacha qizdirib marganetsning simobdan tozalanadi.

Marganets – qizg’ish kul rang tusli og’ir metall, u 4 ta kristall tuzilishli modifikatsiyaga ega. Marganets 1244⁰da eriydi va 2120⁰da qaynaydi. Margeniyni sirti oksid parda bilan qoplanganligi sababli yaxlit holdagi margenits havoda oksidlanmaydi. Alyuminiy, surma, mis va xokozo metallar. Marganets bilan ferromagnit qotishmalar hoisl qiladi. Marganets NH₄Cl qo’shilganda suvda yaxshi eriydi.

Mn+2H₂O+2NH₄ClMnCl₂+2NH₄OH+H₂

Marganets oksidlanish xossalarni namoyon qilmaydigan kislotalarda erisa vodorod ajralib chiqadi.

Mn+2HClMnCl₂+H₂

Kond. H₂SO₄ bilan quyidagicha reaktsiya boradi.

Mn+2H₂SO_4MnSO₄+SO₂+2H₂O

Mn+4HNO_3Mn(NO₃)₂+2NO₂+2H₂O

Suyultirilgan nitrat kislota marganeyga ta’sir etganda

3Mn+8HNO_33Mn(NO₃)₂+2NO+4H₂O

Marganets yuqori temperaturada S, P, C, N, Si va galogenlar bilan bevosita birikadi.

Mn+Cl_2MnCl₂ o’z birikmalarida: +2, +3, +4

3Mn+N_2Mn₃N₂ +5, +6, +7 valenlik bo’ladi.

Marganetsning 5 ta oksidi ma’lum, ular ekzotermik birikmalar hisoblanadi.

1. 
   MnO – suvda eriydigan tusli yashil tusli kukun.
   
2. 
   Mn₂O₃ – qo’ng’ir tusli qattiq modda.
   
3. 
   MnO₂ – kul rang-qora tusli qattiq modda.
   
4. 
   Mn₃O₄ – qora tusli qattiq modda.
   
5. 
   Mn₂O₇ - yashil qo’ng’irtusli maysimon suyuqlik.
   

U kuchli oksidlovchi. Qizdirilganda portlash bilan parchalanadi. Bosh valentli marganets birmalari. Manganatlar (V) kontsentrlangan ishqoriy muxitda natriy permanganatni sulfidlar yoki yodidlar bilan qaytarish orqali ko’k tusli Na₃MnO₄∙10H₂O olishga muvaffaq bo’lingan.

MnO₂ni Na₂O va nitritlar bilan qo’shib qizdirilganda ham 6 valentli marganets birikmalari, marganat kislota tuzlari Me₂MnO₄ holida mavjud bo’ladi, uning kislotasi erkin holda olinmagan. Marganatlar, marganets oksidlovchi ishtirokida qizdirish natijasida hosil bo’ladi.

4MnO₂+4KOH+3O_22K₂MnO₄+2H₂O

Neytral va kislotali muxitda dispronftsiyaga uchraydi.

3K₂MnO₄+2H₂O2MnO₄+2MnO₂+4KOH

Kaliy marganat 500⁰gacha qizdirilganda kislorod chiqarib parchalanadi. 2K₂MnO_42K₂MnO₃+O₂

Manganatlar oksidlovchilar ta’sirida permanganatlarga o’tadi: K₂MnO₄+Cl_2KMnO₄+2KCl

Pirmanganat kislota HMnO₄ning angdridi Mn₂O₇ kaliy permanganatga kontsentlangan H₂SO₄ ta’sir ettirish yo’li bilan hosil qiladi.

2KMnO₄+H₂SO_4Mn₂O₇+K₂SO₄+H₂O

Pirmanganat kislota va uning tuzlari: Mn₂O₇ suvda eriganda permanganat kislota HMnO₄ hosil bo’ladi.

2Mn(NO₃)₂+6HNO₃+5PbO_25Pb(NO₃)₂+2HMnO₄+2H₂O

KMnO₄ 200⁰da parchalanadi. 2KMnO_4K₂MnO₄+MnO₂+O

Marganetsni ikki sulfidi bor: 1) Marganets disulfid MnS₂ jigarrang tusli qattiq modda, bu modda FeS₂ kabi kristallanadi. Quyidagicha olinadi: MnO₂+2H₂SMnS₂+2H₂O

2) Marganets sulfid – MnS qovoq rang qattiq jism, osh tuzi kabi kristallanadi. U marganets tuzlariga NH₄OH ishtirokida H₂S yuborish yo’li bilan olinadi.

Marganetsni 6 ta barqaror, 2 ta beqaror gologenidlari ma’lum. MnCl₂, MnBr₂, MnJ₂, MnF₂, MnF₃, MnF₄,

Beqarori: MnCl₄, MnCl₃.