- 14 -
3. IS-LM modelida byudjet-soliq siyosati tahlili
IS
egrichizig`iva
LM
egrichiziginingkesishgannuqtasimilliydaromaddarajasinibelgilaydi.
Agar
biregrichiziqdasiljishro`ybersa,
qisqadavrichidaiqtisodiyotmuvozanatio`zgarishivamilliydaromadtebranishivujudgak
eladi.
Bu
bo`limda
biz
buegrichiziqlarningkesishishlariqandaysiyosiyo`zgarishlarvaiqtisodiyshokholatigaol
ibkelishiniko`ribchiqamiz. Qandaytarzda fiscal siyosat IS
egrishizig`inisiljitadivaqisqa
davrdamuvozanatnio`zgartiradi?
Avvalambor, biz fiscal siyosat o`zgarishlari (davlat xaridlari va soliqlar)qanday qilib
qisqa muddat ichida iqtisodiyot muvozanatini o`zgartirishi mumkinligini
o`rganishni boshlaymiz.Fiscal siyosat o`zgarishi rejalashtirilgan xarajatlarga ta`sir
etishi mumkinligini va shu bilan birga IS egri shizig`iningsilishigqa olib kelishini
eslatib o`tamiz.Qanday qilib IS egrichizig`iningdaromad va foiz stavkasiga ta`sir
qilishini IS-LM modeli ko`rsatib o`tadi.
Davlat xaridlari sohasidagi o`zgarishlar.Davlat xaridlarini o`sish su`ratini ∆G korib
chiqamiz. Keyns chizmasida bizga davlat haridlarihilma-hilligini, ∆G o’sishi
daromad o`sish darajasini ∆Y ko`rsatib o`tadi. Shuning uchun 1- rasmda IS egri
chizig`io`ng tarafga siljiishi ko`rsatilgan.
1-rasm IS egri chizig'i
- 15 -
muvozanat A nuqtadan B nuqta tomon harakat qiladi.1-rasmda nima sodir
bo`layotganini tushunish uchun, oldingi bobdagi IS –LM modeli - Keyns xochi va
likvidlilikafzalliknazariyasiko’ribo’tamiz.
Davlat tovar xaridi va xizmatlari ortganda, rejalashtirilgan xarajatlar ham
oshadi.Rejalashtirilgan xarajatlar tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishini
rag`batlantiradi
va
umumiy
daromad
Y
o`sadi.
Bu
ta`sirKeynsxochidanbizgatanishbo`lishikerak.
Likvidlikningafzalliknazariyasidatasvirlanganidek, endipulbozoriniko`ribchiqamiz.
Iqtisodiyotdapulgatalabdaromadgabog`liqbo`lganiuchun,
umumiydaromado`sishipulmiqdoriniharbirfoizstavkasidao`sadi. Pulgayuqoritalab,
muvozanatfoizstavkasinio`sishigaolibkeladi,
ammo
pulgataklifo`zgarmaydi.
Pulbozoridafoizstavkasiqanchayuqoribo`lsa,
buo`znavbatidaishlabchiqarishharajatlariningoshishishiga,
buesatovarlarnarhiningqimmatlashishigaolibkeladi.
Foizstavkalarinigyuqoriligifirmalarninginvestitsionfaolliliginisusayishigaolibkeladi
.
Bu
investitsionfaollikningsusayishiqismandavlattomonidanharidlarnioshirilishibilanqo
`llabquvvatlanadi.
Gorizontal
IS
egrichizig`iningogishi,
Keynsxochidagidaromado`sishimuvozanatibilantengbo`ladi.
IS-LM
modelidagimuvozanatmodeliningo`sishimiqdoridaanchako`proqhisoblanadi.
Investitsiyalarningsiqibchiqarilishifoizstavkalariningoshishibilanfarqlanadi.
IS-LM
modelida davlat
xaridlari o’sishi.
Davlat xaridlari
o’sishi IS egri
chizig’ini o’ng
tarafga siljitadi.
Muvozanat
A
nuqtadan
B
nuqtaga
ko'chadi
- 16 -
Soliqdagio`zgarishlar.IS-LM
modelidagisoliqningo`zgarishi,
soliqdagio`zgarishlariqtisodiyotgao`zta`siriniko`rsatganidek,
davlatharidlariningo`zgarishi,
istisnotarzidasoliqlarvaiste`molharajatlarigata`siretadi.
Misoluchun,
ko`ribturganimizdek,
∆T
soliqlarningkamayishiiste`molchilarniko`proqiste`molqilishlariuchunzaminyaratadi
varejalashtirilganxarajatlarningoshishigasababbo`ladi.
Keynsxochidagisoliqkoeffitsientishuniko`rsatadiki,
ushbuo`zgarishlardaromaddarajasinifoizstavkasini
∆T
X
MPC/(1-MPC)
siyosatinio`zgartiradi.
Shuninguchun
11-2
rasmdako`rsatilganidek,
IS
egrichizig`io`ngtomongakengayibog`ibtushgan.
Iqtisodiyotdamuvozanat
A
nuqtadan
B
nuqtagasiljishikuzatiladi.
Soliqlarningpasayishifoizstavkalarivadaromadningo`sishigaolibkeladi.
Yanifoizstavkalarinigosishisababliinvestitsiyalarchiqibketishimumkin,
Keynsxochigako`ra, IS-LM modelidadaromadlarkam.
Xulosa
Pul va tovar bozorlari doimiyo’zaro aloqada bo'ladi. Bitta bozordagi
o'zgarishlar boshqasida aks etadi. Ushbu bozorlarning o'zaro ta'siri jarayoni
IS-LM modeli bilan namoyish etiladi, unda tovar va pul bozorlari yagona
makroiqtisodiy tizimning qismlari sifatida namoyish etiladi. IS-LM modeli
fiskal va pul-kredit siyosatining iqtisodiyotiga ta'sirini baholashga imkon
beradi. Fiskal xarajatlarning ko'payishining oqibatlaridan biri foiz
stavkalarining ko'tarilishi bo'lib, bu investitsiyalar va xususiy iste'molning
kamayishiga olib keladi. Bandlikning ko'payishi bilan davlat
xarajatlarining ko'payishi ishlab chiqarishni ko'payishiga va shu bilan birga
narxlar darajasining oshishiga yordam beradi. To'liq bandlik holatida faol
fiskal siyosat narxlar darajasining oshishiga olib keladi va talab
inflyatsiyasini keltirib chiqaradi.
Pul-kredit siyosati, pul taklifining ko'payishi milliy daromadning oshishiga
va foiz stavkalarining pasayishiga olib kelganda eng samarali hisoblanadi.
Likvidlik tuzog'ida pul-kredit siyosati qabul qilinishi mumkin emas,
- 17 -
chunki u inflyatsiyaga olib keladi. O'tish davri iqtisodiyoti sharoitida,
iqtisodiy tartibga solishning bozor mexanizmlari, qoida tariqasida,
yetarlicha ishlab chiqilmaganligi va bank tizimida ishlamasligi sababli,
pul-kredit siyosati vositalarini tanlash va amalga oshirish yo'nalishlari,
muammolari juda qiyin. muhim moliyaviy, tashkiliy va texnologik
salohiyatga ega. ... Bundan tashqari, ijtimoiy-siyosiy vaziyatning o'ziga
xos xususiyatlari va ishbilarmonlik madaniyati asosan ijtimoiy-iqtisodiy
siyosat uchun ham, xususan pul-kredit siyosati uchun ham mumkin bo'lgan
alternativalar doirasini, tashkilotning ayrim shakllari va tartibga solish
vositalarining samaradorligi (samarasizligi) nibelgilaydi.
O’zbekiston Respublikasining pul-kredit siyosati va soliq-byudjet siyosati
ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning umumiy kontekstida amalga oshiriladi va har
xil shok hodisalarining oldini olish (yoki minimallashtirish) bilan birga
milliy iqtisodiyotni isloh qilish uchun qulay sharoitlar yaratishga
qaratilgan. Mamlakatda makroiqtisodiy muvozanatga ta'sir o'tkazish
uchun ushbu vositalardan foydalanish hali ham mukammalligidan uzoq
bo'lsa-da, so'nggi yillarda ularning samaradorligini oshirish uchun
islohotlar amalga oshirilmoqda. Umid qilamizki, O’zbekiston
Respublikasi Hukumati va O’zbekiston Respublikasi Milliy bankining
malakali va izchil siyosati mamlakat iqtisodiyoti uchun jiddiy yo'qotishsiz
global iqtisodiy inqiroz oqibatlarini engishga imkon beradi
Do'stlaringiz bilan baham: |