Mavzu: is-lm modelida byudjet-soliq siyosating tahlili

 
 
 
 
 
 

---

- 14 - 
 
3. IS-LM modelida byudjet-soliq siyosati tahlili 
IS 
egrichizig`iva 
LM 
egrichiziginingkesishgannuqtasimilliydaromaddarajasinibelgilaydi. 
Agar 
biregrichiziqdasiljishro`ybersa, 
qisqadavrichidaiqtisodiyotmuvozanatio`zgarishivamilliydaromadtebranishivujudgak
eladi. 
Bu 
bo`limda 
biz 
buegrichiziqlarningkesishishlariqandaysiyosiyo`zgarishlarvaiqtisodiyshokholatigaol
ibkelishiniko`ribchiqamiz. Qandaytarzda fiscal siyosat IS 
egrishizig`inisiljitadivaqisqa 
davrdamuvozanatnio`zgartiradi?
 
Avvalambor, biz fiscal siyosat o`zgarishlari (davlat xaridlari va soliqlar)qanday qilib 
qisqa muddat ichida iqtisodiyot muvozanatini o`zgartirishi mumkinligini 
o`rganishni boshlaymiz.Fiscal siyosat o`zgarishi rejalashtirilgan xarajatlarga ta`sir 
etishi mumkinligini va shu bilan birga IS egri shizig`iningsilishigqa olib kelishini 
eslatib o`tamiz.Qanday qilib IS egrichizig`iningdaromad va foiz stavkasiga ta`sir 
qilishini IS-LM modeli ko`rsatib o`tadi. 
Davlat xaridlari sohasidagi o`zgarishlar.Davlat xaridlarini o`sish su`ratini ∆G korib 
chiqamiz. Keyns chizmasida bizga davlat haridlarihilma-hilligini, ∆G o’sishi 
daromad o`sish darajasini ∆Y ko`rsatib o`tadi. Shuning uchun 1- rasmda IS egri 
chizig`io`ng tarafga siljiishi ko`rsatilgan.
 
 
1-rasm IS egri chizig'i 
 

---

- 15 - 
 
 
muvozanat A nuqtadan B nuqta tomon harakat qiladi.1-rasmda nima sodir 
bo`layotganini tushunish uchun, oldingi bobdagi IS –LM modeli - Keyns xochi va 
likvidlilikafzalliknazariyasiko’ribo’tamiz. 
Davlat tovar xaridi va xizmatlari ortganda, rejalashtirilgan xarajatlar ham 
oshadi.Rejalashtirilgan xarajatlar tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishini 
rag`batlantiradi 
va 
umumiy 
daromad 
Y 
o`sadi. 
Bu 
ta`sirKeynsxochidanbizgatanishbo`lishikerak.
Likvidlikningafzalliknazariyasidatasvirlanganidek, endipulbozoriniko`ribchiqamiz. 
Iqtisodiyotdapulgatalabdaromadgabog`liqbo`lganiuchun, 
umumiydaromado`sishipulmiqdoriniharbirfoizstavkasidao`sadi. Pulgayuqoritalab, 
muvozanatfoizstavkasinio`sishigaolibkeladi, 
ammo 
pulgataklifo`zgarmaydi. 
Pulbozoridafoizstavkasiqanchayuqoribo`lsa, 
buo`znavbatidaishlabchiqarishharajatlariningoshishishiga, 
buesatovarlarnarhiningqimmatlashishigaolibkeladi. 
Foizstavkalarinigyuqoriligifirmalarninginvestitsionfaolliliginisusayishigaolibkeladi
. 
Bu 
investitsionfaollikningsusayishiqismandavlattomonidanharidlarnioshirilishibilanqo
`llabquvvatlanadi. 
Gorizontal 
IS 
egrichizig`iningogishi, 
Keynsxochidagidaromado`sishimuvozanatibilantengbo`ladi. 
IS-LM 
modelidagimuvozanatmodeliningo`sishimiqdoridaanchako`proqhisoblanadi. 
Investitsiyalarningsiqibchiqarilishifoizstavkalariningoshishibilanfarqlanadi. 
IS-LM 
modelida davlat 
xaridlari o’sishi.
Davlat xaridlari 
o’sishi IS egri 
chizig’ini o’ng 
tarafga siljitadi. 
Muvozanat 
A 
nuqtadan 
B 
nuqtaga 
ko'chadi 

---

- 16 - 
Soliqdagio`zgarishlar.IS-LM 
modelidagisoliqningo`zgarishi, 
soliqdagio`zgarishlariqtisodiyotgao`zta`siriniko`rsatganidek, 
davlatharidlariningo`zgarishi, 
istisnotarzidasoliqlarvaiste`molharajatlarigata`siretadi. 
Misoluchun, 
ko`ribturganimizdek, 
∆T 
soliqlarningkamayishiiste`molchilarniko`proqiste`molqilishlariuchunzaminyaratadi
varejalashtirilganxarajatlarningoshishigasababbo`ladi. 
Keynsxochidagisoliqkoeffitsientishuniko`rsatadiki, 
ushbuo`zgarishlardaromaddarajasinifoizstavkasini 
∆T 
X 
MPC/(1-MPC) 
siyosatinio`zgartiradi. 
Shuninguchun 
11-2 
rasmdako`rsatilganidek, 
IS 
egrichizig`io`ngtomongakengayibog`ibtushgan. 
Iqtisodiyotdamuvozanat 
A 
nuqtadan 
B 
nuqtagasiljishikuzatiladi. 
Soliqlarningpasayishifoizstavkalarivadaromadningo`sishigaolibkeladi. 
Yanifoizstavkalarinigosishisababliinvestitsiyalarchiqibketishimumkin, 
Keynsxochigako`ra, IS-LM modelidadaromadlarkam. 
Xulosa 
Pul va tovar bozorlari doimiyo’zaro aloqada bo'ladi. Bitta bozordagi 
o'zgarishlar boshqasida aks etadi. Ushbu bozorlarning o'zaro ta'siri jarayoni 
IS-LM modeli bilan namoyish etiladi, unda tovar va pul bozorlari yagona 
makroiqtisodiy tizimning qismlari sifatida namoyish etiladi. IS-LM modeli 
fiskal va pul-kredit siyosatining iqtisodiyotiga ta'sirini baholashga imkon 
beradi. Fiskal xarajatlarning ko'payishining oqibatlaridan biri foiz 
stavkalarining ko'tarilishi bo'lib, bu investitsiyalar va xususiy iste'molning 
kamayishiga olib keladi. Bandlikning ko'payishi bilan davlat 
xarajatlarining ko'payishi ishlab chiqarishni ko'payishiga va shu bilan birga 
narxlar darajasining oshishiga yordam beradi. To'liq bandlik holatida faol 
fiskal siyosat narxlar darajasining oshishiga olib keladi va talab 
inflyatsiyasini keltirib chiqaradi. 
Pul-kredit siyosati, pul taklifining ko'payishi milliy daromadning oshishiga 
va foiz stavkalarining pasayishiga olib kelganda eng samarali hisoblanadi.
Likvidlik tuzog'ida pul-kredit siyosati qabul qilinishi mumkin emas, 

---

- 17 - 
chunki u inflyatsiyaga olib keladi. O'tish davri iqtisodiyoti sharoitida, 
iqtisodiy tartibga solishning bozor mexanizmlari, qoida tariqasida, 
yetarlicha ishlab chiqilmaganligi va bank tizimida ishlamasligi sababli, 
pul-kredit siyosati vositalarini tanlash va amalga oshirish yo'nalishlari, 
muammolari juda qiyin. muhim moliyaviy, tashkiliy va texnologik 
salohiyatga ega. ... Bundan tashqari, ijtimoiy-siyosiy vaziyatning o'ziga 
xos xususiyatlari va ishbilarmonlik madaniyati asosan ijtimoiy-iqtisodiy 
siyosat uchun ham, xususan pul-kredit siyosati uchun ham mumkin bo'lgan 
alternativalar doirasini, tashkilotning ayrim shakllari va tartibga solish 
vositalarining samaradorligi (samarasizligi) nibelgilaydi. 
O’zbekiston Respublikasining pul-kredit siyosati va soliq-byudjet siyosati 
ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning umumiy kontekstida amalga oshiriladi va har 
xil shok hodisalarining oldini olish (yoki minimallashtirish) bilan birga 
milliy iqtisodiyotni isloh qilish uchun qulay sharoitlar yaratishga 
qaratilgan. Mamlakatda makroiqtisodiy muvozanatga ta'sir o'tkazish 
uchun ushbu vositalardan foydalanish hali ham mukammalligidan uzoq 
bo'lsa-da, so'nggi yillarda ularning samaradorligini oshirish uchun 
islohotlar amalga oshirilmoqda. Umid qilamizki, O’zbekiston 
Respublikasi Hukumati va O’zbekiston Respublikasi Milliy bankining 
malakali va izchil siyosati mamlakat iqtisodiyoti uchun jiddiy yo'qotishsiz 
global iqtisodiy inqiroz oqibatlarini engishga imkon beradi