Mavzu: is-lm modelida byudjet-soliq siyosating tahlili

1.IS-LM modeli va uning qo'llanilishi 
Tovar 
vapulbozoridaumumiymuvozanatgaerishishshartlarivamakroiqtisodiysiyosattadbirl
ariningbuikkibozorgata’siriniumumlashtiribtadqiqqilish IS - LM 
modeliyordamidabajariladi.
IS-LM modelibirinchimarta 1937 
yildaJ.Xikstomonidankeynsningmakroiqtisodiykontseptsiyasiniizohlash 
uchuntaklifetildihamda 1949 yilda A. Xansenning “Monetar n6azariya va fiskal 
siyosat” nomli kitobi nashr qilinganidan so’ng keng yoyildi. Shu sababli bu model 
Xiks modeli yoki Xiks-Xansen modeli deb ham yuritiladi.I S - LM modeli qisqa 
muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida birgalikda muvozanat o’rnatilishi 
mexanizmini xarakterlaydi. Bundatovarlarbozorideganda ham iste’mol ham 
investitsiontovarlarbozoritushuniladi. 
Garchandiste’molvainvestitsiontovarlargatalabturliomillarbilanbelgilansada IS - 
LM modelidaularbirbutun deb qaraladi. 
Pulbozoridegandaxazinaveksellarivatijoratqog’ozlariko’rinishidagiqisqamuddatlikr
editvositalarinioldisotdimexanizmitushuniladi. Bu 
bozorniobligatsiyalarbozoridanfarqlashzarur. 
Pulningobligatsiyalardaifodalangannisbiybahosiobligatsiyalarbo’yichafoizstavkasi
dir. 
IS - LM modeli (investitsiyalar-jamg’armalar, likvidlilikni afzal ko’rish – 
pul) – yalpi talab funksiyasini belgilovchi iqtisodiy omillarni aniqlash imkonini 
beruvchi tovar-pul muvozanati modeli”
*
. AD-AS 
modelidatovarvapulbozorlariningaloqasie’tiborgaolinganedi. 
Ya’nitovarlarvaxizmatlarbaholariningko’tarilishipulgabo’lgantalabnioshirishibuesao
’znavbatidafoizstavkasiningko’tarilishigaolibkelishi, 
oqibatdainvestitsiyaxarajatlarivaumumanyalpixarajatlarkamayishi AD-AS 

---

- 5 - 
modelidako’zdatutilganedi. IS-LM modeli AD-AS 
modeliniqisqamuddatlidavrgaaniqlashtiradivabumodeldaharikkalabozoryagonamakr
oiqtisodiytizimningsektorlarisifatidanamoyonbo’ladi. Model 
busektorlardatarkibtopgansharoitlargabog’liqtarzdafoizstavkasi R 
bilandaromaddarajasi Y ningmuvozanatlidarajasinibelgilaydi.
Makroiqtisodiyotda AD-AS modeli ishlab chiqarish hajmlari va narxlar 
darajalarining tebranishlarini hamda ular o’zgarishining oqibatlarini o’rganish 
uchun asosiy model bo’lib hisoblanadi va boshqa bir qancha modellar AD-
ASmodeliningxususiy holi hisoblanadi. AD-AS modeli yordamida davlat iqtisodiy 
siyosatining turli variantlari tasvirlab berilishi mumkin.Keynsningmakroiqtisodiy 
muvozanat modeli yalpi talab- yalpi taklifmodelini qisqa muddatli makroiqtisodiy 
siyosat maqsadlarida aniqlashtirgan bo’lib, uning xususiy holi hisoblanadi. Yalpi 
talab va yalpi taklif modelidan farqli o’laroq bu modelda narxlar darajasi va ish 
haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko’ra tovar moddiy 
zaxiralarining o’sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy muvozanatga erishishni 
belgilovchi omil bo’ladi.
Ishlab chiqarishning kamayishi natijasida mumkin bo’lgan yo’qotishlarning 
oldini olish uchun jami talabni tartibga solib turadigan faol davlat siyosati zarur. 
Shuning uchun ham Keynsning iqtisodiy nazariyasini ko’p hollarda jami talab 
nazariyasi deb yuritiladi. Jami talab komponentlari, ayniqsa investitsiyalarning 
o’zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan biridir. 
Narxlarning muvozanatli darajasi deganda shunday narx darajasi 
tushuniladiki, unda yalpi talab va taklif hajmi bir-biriga mos kelishi yoki teng 
bo’lishi kerak.
IS egri chizig`i bozordagi tovar va xizmatlar muvozanatini aks ettiradi, LM 
esa bozorda real pul qoldiqlar muvozanatini aks ettiradi, buning natijasida, qachonki 
narx darajasi belgilangandagina IS-LM birgalikda foiz stavkasi va milliy daromad 
qisqa vaqt ichida ishga tushirilishini aniqlaydi. O`znavbatida IS-LM modelining 2 
muhimmasalalarinitahlilqilishzarur. 

---

- 6 - 
Birinchidan, 
milliydaromadningpotentsialo`zgarishlarsababiniko`ribchiqmoqlozim. Biz 
milliydaromado`zgarishisalohiyatisabablarininazadatutganholda IS-LM 
modeliningqandayekzogeno`zgaruvchanholatlari (davlatxaridi, 
soliqlarvapulta`minoti) berilgandanarxdarajasining endogen o`zgaruvchan 
(foizstavkasivamilliydaromad) ta`siriniko`rishimizmumkin. Shuningdek, 
tovarlarbozorida (IS egrichizig`i) vapulbozori (LM egrichizig`i) 
bo`yichaturliqisqamuddatlikfoizstavkasinivamilliydaromadgaqandayta`sirqilishiniko
`ribchiqishkerak. 
Ikkinchidan, IS-LM 
modeliningjamitalabvajamitaklifmodelibilanmoslashishiniko`ribchiqishzarur. Shu 
jumladan, biz IS-LM 
modeliningjamitalabyig`indisinivao`rninitushuntirishnazariyasinita`minlabberamiz. 
Bu yerda biz o`ztahminlarimiznisusaytirishimizvabelgilangannarhlardarajasiniva IS-
LM 
modelidaginarxlaridarajasinivamilliydaromado`rtasidagisalbiymunosabatninazardat
utganholdako`rsatishimizkerak. Model 
bizgayanajamitalabningqandayyonalishdakengayishiniaytibberishimumkin.