Mavzu: iroda mezonlari

2.1 Shaxsning irodaviy fazilatlari

Iroda `irodaviy fazilatlar"deb nomlangan xarakter tarkibiga kiradigan ma’lum shaxsiy fazilatlarni shakllantiradi.

Ta’rif. Shaxsning ixtiyoriy fazilatlari-bu hayotiy tajribani olish jarayonida shakllangan, irodani amalga oshirish va hayot yo‘lidagi to‘siqlarni engib o‘tish bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsiy xususiyatlar.
Xarakter psixologiyasida shaxsning ko‘plab ixtiyoriy fazilatlari ajralib turadi. Xulq-atvor harakatlarining aksariyatini belgilaydigan shaxsning asosiy, asosiy ixtiyoriy fazilatlariga qat’iyatlilik, tashabbuskorlik, qat’iyatlilik, qat’iyatlilik, chidamlilik, intizom kiradi.
Bu fazilatlarning barchasi irodaviy harakatni amalga oshirish bosqichlari bilan bog‘liq.
1. Maqsadlilik, tashabbuskorlik, mustaqillik, chidamlilik kabi fazilatlar ixtiyoriy harakatning birinchi bosqichi bilan bog‘liq bo‘lib, ular o‘z navbatida irodani o‘z-o‘zini belgilashning namoyonidir.
Maqsadlilik - bu shaxsning faoliyatning ma’lum bir natijasiga ongli va faol yo‘naltirilganligi. Maqsadlilik-bu boshqa ixtiyoriy fazilatlarning mazmuni va rivojlanish darajasini belgilaydigan shaxsning umumlashtirilgan motivatsion-ixtiyoriy xususiyati. Strategik va taktik maqsadga muvofiqlikni ajrating. Strategik qat’iyatlilik-bu shaxsning butun hayotida ma’lum qadriyatlar, e'tiqodlar va ideallarga rahbarlik qilish qobiliyati. Taktik maqsadga muvofiqlik shaxsning individual harakatlar uchun aniq maqsadlarni belgilash va ijro jarayonida ulardan chalg‘itmaslik qobiliyati bilan bog‘liq.
Tashabbus-bu shaxsning harakatni amalga oshirishga faol yo‘nalishi. Ixtiyoriy harakat tashabbus bilan boshlanadi. Tashabbusning namoyon bo‘lishi nafaqat o‘z inertligini engishga, balki o‘zini o‘zi tasdiqlashga, irodaviy harakatga ma’lum bir yo‘nalish berishga qaratilgan ixtiyoriy harakatni anglatadi. Tashabbus mustaqillik bilan bog‘liq.

Mustaqillik-bu shaxsning turli omillar ta’siriga tushmaslik, boshqalarning maslahatlari va takliflarini tanqidiy baholash, ularning qarashlari va e'tiqodlari asosida harakat qilishning ongli va faol munosabati. Mustaqillik faqat ma’lum bir chidamlilik mavjud bo‘lganda o‘zini namoyon qilishi mumkin.

Chidamlilik-bu o‘z-o‘zini boshqarish va o‘zini nazorat qilishda namoyon bo‘ladigan maqsadni amalga oshirishga to‘sqinlik qiladigan omillarga qarshi turish uchun shaxsning ongli va faol munosabati. Chidamlilik-bu irodaning inhibitiv funktsiyasining namoyon bo‘lishi. Bu sizga rejalashtirilgan harakatni amalga oshirishga xalaqit beradigan harakatlar, his-tuyg‘ular, fikrlarni" sekinlashtirish " imkonini beradi. Rivojlangan ta’sir qilish sifatiga ega bo‘lgan kishi (cheklangan odam) har doim sharoitlarga mos keladigan va muayyan holatlar bilan oqlangan faoliyatning maqbul darajasini tanlay oladi.
2. Barcha bosqichlarda, ayniqsa ixtiyoriy harakatning ikkinchi va uchinchi bosqichlarida qat’iyat va jasorat kabi fazilatlar shakllanadi.
Qat’iylik-bu tezkor, asosli va qat’iy qarorlarni qabul qilish va amalga oshirish qobiliyatida namoyon bo‘ladigan shaxsning mulki. U harakat maqsadini belgilashda tashabbusni qo‘llab-quvvatlaydi. U dominant motivni va to‘g‘ri harakatni tanlashda va maqsadga erishish uchun etarli vositalarni tanlashda faol amalga oshiriladi. Tashqi tomondan, qat’iyatlilik tebranishlar yo‘qligida namoyon bo‘ladi. Qat’iylik harakatlarning maqsadi, unga erishish yo‘llari, murakkab ichki kurashni boshdan kechirish, motivlarning to‘qnashuvi haqida har tomonlama va chuqur o‘ylashni istisno etmaydi. Qaror qabul qilingan qarorni amalga oshirishda ham namoyon bo‘ladi. Hal qiluvchi odamlar vositalarni tanlashdan harakatning o‘zi bajarilishiga tez o‘tish bilan ajralib turadi.
Jasorat-bu qo‘rquvga qarshi turish va maqsadingizga erishish uchun asosli tavakkal qilish qobiliyatidir. Jasorat qat’iyatni shakllantirish uchun zarur shartdir.

Qat’iylikka qarama-qarshi bo‘lgan fazilatlar, ixtiyoriy tartibga solish nuqtai nazaridan, bir tomondan, impulsivlik, qarorlarni qabul qilish va amalga oshirishda shoshqaloqlik sifatida tushuniladi, bu erda odam oqibatlari haqida o‘ylamasdan, bir lahzali impulslar ta’siri ostida harakat qiladi, qo‘lga tushgan birinchi vosita yoki maqsadni tanlaydi. Boshqa tomondan, qat’iyatlilikka shubhalarda ham, qaror qabul qilishdan oldin uzoq tebranishlarda ham, ularni amalga oshirishda nomuvofiqlikda ham namoyon bo‘ladigan qat’iyatsizlik qarshi turadi.

3. Ijro bosqichida eng muhim ixtiyoriy fazilatlar - energiya va qat’iyatlilik, shuningdek tashkilotchilik, intizom va o‘zini o‘zi boshqarish shakllanadi
Energiya-bu maqsadga erishish uchun uning barcha kuchlarining kontsentratsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning sifati. Biroq, natijaga erishish uchun faqat energiya etarli emas. U qat’iyat bilan bog‘lanishga muhtoj.
Qat’iylik-bu o‘z oldiga qo‘yilgan maqsadlarni ko‘zlab, qiyinchiliklarga qarshi doimiy va uzoq muddatli kurashish uchun o‘z kuchlarini safarbar qilish qobiliyatida namoyon bo‘ladigan shaxsiyat sifati. Qat’iylik o‘jarlikda namoyon bo‘ladigan yomon boshqariladigan irodaga aylanishi mumkin. O‘jarlik-bu maqsadga erishish hisobiga ixtiyoriy harakatlardan asossiz foydalanish bilan ifodalangan shaxs sifati.
Tashkilot-bu butun faoliyatining borishini oqilona rejalashtirish va tartibga solish qobiliyatida namoyon bo‘ladigan shaxs sifati.
Intizom-bu shaxsning xulq-atvorini ongli ravishda umumiy qabul qilingan me'yorlarga, belgilangan tartibga, ish yuritish talablariga bo‘ysunishda namoyon bo‘ladigan sifatidir.
O‘z-o‘zini nazorat qilish-bu o‘z harakatlarini boshqarish, xatti-harakatlarini ongli ravishda qo‘yilgan vazifalarni hal qilishga bo‘ysundirish qobiliyatida ifodalangan shaxsning sifati. Muammolarni hal qilish jarayonida o‘z-o‘zini boshqarish yuqori motivlar, ishning umumiy tamoyillari asosida faoliyatni tartibga solishni ta’minlaydi va yuzaga keladigan lahzali impulslarga qarshi turadi.
U yoki bu ixtiyoriy harakatni amalga oshirib, shaxs ongli ravishda harakat qiladi va uning barcha oqibatlari uchun javobgardir.