Mavzu: “Iqtisodiy o`sish va uning samaradorligi muommolari” Bajardi: Nurulloev I. Tekshirdi: Ma’morov B. Toshkent – 2018 reja

Yalpi ichki mahsulot (YaIM)	95,9	96,4	101,4	94,7	106,4	110,0	105,1	104,7	107,3	107,2	106,4	106,7	108,1
105,6
Sanoat maxsulotlari	95	92	101	95	109	109	103	103	109	108	104	104	106,3	102,1
Qishloq xo`jaligi maxsulotalari	92	95	102	87	104	108	108	102	101	103	102	103	103,3	110,8
Asosiy kapitaldagi invistitsiyalar	90	82	95	88	105	117	110	103	112,5	112	111	114	121,1	109,1
Yuk tashish	88	77	86	87	104	106	102	98	104	104	109	107	102,7	99,5
Chakana savdo aylanmasi^1)	94	100,3	105	97	94	109	111	109	109	113	113	114	115,2	113,0
Sanoat maxsulotini ishlab chiqaruvchilar indeksi^2)	275	126	107	119	171	132	108	118	113	129	113	110	125,1	121,7
Iste’mol narxlari indeksi	231^2)	122^2)	111^2)	184^2)	137^2)	120^2)	122	116	114	111	113	110	109,0	114,1
Hamdo`stlik mamlakatlariga eksport	103	109	105	82	78	129	106	107	130	144	111	130	124,3	132,66
Boshqa mamlakatlarga eksportlar	129	109	99	84	108	144	96	107	124	134	137	124	115,8	133,06
Hamdo`stlik mamlakatlaridan import	133	106	98	79	74	139	97	91	129	135	107	118	133,4	122,52
Boshqa mamlakatlardan import	117	95	123	83	68	102	138	117	123	131	138	145	147,2	135,58

¹⁾ Iste’mol aylanmasini hisobga olmagan holda.

1. 
   Dekabrdan dekabrgacha
   

Jadval 2.1.1.2.

Makroiqtisodiy ko`rsatkichlar⁴

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
YaMM (mlrd US$ da)	259,7	306,6	345,5	431,5	591,7	764,5	986,9	1067	1127
YaMMning o`sishi (%, o`tgan yilga nisbatan)	10	5	5	7	7	6	7	8	5.6
Aholi soni (mln kishi)	146,3	145,9	145,3	144,6	143,8	143,1	142,5	142,6	142.3
YaMMning kishi boshiga ulushi (US$/kishi)	1775	2100	2377	2984	4110	5340	6925	7481	7920

2.1.1.1 jadvalda Rossiya federatsiyasining makroiqtisodiy ko`rsatkichlari to`lalaigicha havola qilingan. YaMMning Sobiq SSR davlati parchalanib ketganidan so`ng o`tgan yillardagi rivojlanish bosqichlaridan shuni ko`rishimiz mumkinki:

1. 
   1990-1999 yillarda YaMM holati beqaror bo`lgan: 1995-1996 yillar YaMM ko`rsatkichi tushgan bo`lsa, 1997-yil yana1,4 % gagina ko`tarilgan;
   
2. 
   1999-2008 yillarda ahvol ancha yaxshilangan, bir so`z bilan aytganda shu yillarda Rossiya Federatsiyasi o`z rivojlanish yo`lini topib olgan.
   

b) holatda iqtisodiy rivojlanish yildan-yilga ko`tarilib bormoqda, YaMMning o`sish surati turli darajada o`sib bormoqda, 2000-yilda YaIM o`sish darajasi eng yuqori 10 % bo`lgan bo`lsa, 2001-2002 yillarda bu ko`rsatgich bir qadar tushdi, 2003-2004 yillarda esa o`sishning 7,2-7,3 % ko`tarilganligining asosiy sababi bu shu davrda sanoat maxsulotlari ishlab chiqarish o`rtacha 9 % ga oshib, eksport hajmi ham boshqa yillarga qaraganda keskin o`sgani deyishimiz mumkin. 2007-yildagi YaIM o`sish darajasi XXI asr boshidan beri eng yuqori bo`lgani Rossiyaning asosiy eksport maxsulotlaridan bo`lmish neftning narxi oshib ketgani deyishimiz mumkin. Baxtga qarshi, Iqtisodiy inqiroz natijasida va neft narxining tushib ketishi oqibatida o`tgan yilgi o`sish ko`rsatgichi u qadar baland bo`lmadi.
Sanoat maxsulotlarining YaMMdagi ulushi ortib bormoqda, qishloq xo`jaligining ulushi sezilar-sezilmas pasayayotganini jadvalimizdan ko`rib olishimiz mumkin. Sanoat maxsulotlarini ishlab chiqarish 1997-yildan ancha izga tushdi, chunki shu yilda e’tiboran sanoat maxsulotlari ishlab chiqarish o`sib kelmoqda, o`tgan yili sanoat maxsulotlarining o`sishi 6,3 %ni tashkil qilgan.
Federatsiyaning eksport tarkibi ham o`tgan yillar davomida o`zgarib turdi, asosiy eksport maxsulotlari neft, gaz va boshqa tabiiy boyliklar hisoblanadi. Misol tariqasida aytishimiz mumkinki, 2006-2008 yillarda eksport-import hajmi keskin oshib ketdi: birgina 2007-yilda Rossiyaning hamdo`stlik mamlakatlariga eksporti 24,3 % ga, boshqa chet mamlakatlarga 15,8 %ga ko`tarilib ketgan bo`lsa, import borasida hamdo`stlik mamlakatlaridan qilinadigan import o`tgan yilga nisbatan 33,4 %ga, boshqa mamlakatlarining o`sish surati 47,2% ni tashkil qildi. O`tgan yili xuddi shu ko`rsatgichlar yuqoridagi aytib o`tilgan sabablarga ko`ra biroz pasaydi.
2.1.1.2 jadvalda ham YaMM ning 2000-2008 yillardagi AQSh $ dagi ifodasi, YaMMning o`tgan yilga nisbatan necha protsentga o`sganligi, aholi soni, YaMMning kishi boshiga to`g`ri keladigan ulushi batafsil yoritib berilgan. Unga ko`ra Rossiyaning YaMM miqdori 2007-yili 1,0668 trillion AQSh $ini tashkil qilgan, 2008-yili esa 1.127 trillion AQSh $ga teng bo`lgan, aholi jon boshiga to`g`ri keladigan mablag` ham mos ravishda 7480 va 7920 AQSh$ dan oshib ketgan. Shu ko`rsatkichning o`ziyoq Rossiya iqtisodiy siyosatining qanchalik to`g`ri amalga oshirilayotganidan dalolat.

2.1.2 Malayziya davlati iqtisodiyoti tahlili.

Malayziya – iqtisodiy rivojlanayotgan mamlakatlardan bo`lib, u Yangi Industriyallashgan Davlatlar (YID) ichida ancha rivojlangani hisoblanadi. Malayziyada qishloq xo`jaligi butun YaMMning 7-8%ni, sanoat 33-34%ni, qolgan 60% ulushni esa xizmat ko`rsatish bo`limi qamrab oladi. Aholining turli sohalarda bandigi ko`rsatgichi quyidagicha: sanoat – 27%, q/x+o`rmonchilik+baliqchilik – 16%, turizm va mahalliy savdoda- 17%, xizmat ko`rsatish sohasida – 15%, hukumatda (harbiylar ham) – 10%, qurilishda – 9% (bu ma’lumot keyingi sahifalarda ko`proq yoritiladi). Bu ma’lumotlarni tushuntiramiz. Birinchidan, Malayziya – agrar mamlakat. Issiq-nam iqlim turli qishloq xo`jaligi maxsulotlarini yetishtirishga qo`l keladi: kauchuk o`simligi, palma (yog` olish uchun), mevalar. Ikkinchidan, Malayziyada baliqchilik va dengiz maxsulotlari rivoji uchun dengizga chiqish imkoni bor. Uchinchidan, yomg`irli tropik o`rmonlar davlat iqtisodiyotini o`rmon resurslari bilan ta’minlab turadi. Bundan tashqari, Malayziya neft, gaz va turli rudalar kabi yerosti boyliklariga ham boy, fikrimiz isboti sifatida butun dunyoga mashhur bo`lgan Petronas kompaniyasining osmono`par egizak binolarini keltirishimiz mumkin. Malayziyaning yana bir ulkan foyda keltiradigan omili – sanoat. Bu sohada, ayniqsa, yengil sanoat va elektrotexnika maxsulotlarini yig`ish asosiy o`rinni egallaydi. Ishchi kuchi arzon va sifatliligi mahsulotlarni arzon narxlarda ishlab chiqarish imkonini beradi va shuning uchun Malayziyani “texnika yig`uvchi sex” deb atash mumkin (Yaponiyaning mashhur brendlarining maxsulotlari asosan shu yerda yig`iladi). So`nggi paytlarda turizm sohasi ham jadallik bilan rivojlanmoqda. Ko`pchilik go`zal va musaffo Kuala-Lumpurni hamda tabiat aromgohlaridan bahramand bo`lishni xohlaydi. Savdo hamkorlari AQSH, Yaponiya, Xitoy davlatlari hisoblanadi. Asosiy iqtisodiy ko`rsatgichlarni tahlil qilish uchun quyidagi diagrammani ko`rib chiqaylik :

Jadval 2.1.2.1.



Bu jadvaldan ko`rinib turibdiki, 2001-yildagi iqtisodiy o`sish darajasi juda past ko`rsatgichda bo`lgan bo`lsa (hattoki shu yilning 3-chorakda iqtisodiy tushish, 4-choragida o`sish darajasi 0 ga teng), 2002-yildan iqtisodiy o`sish darajasi oshib borgan : 1-chorakda 2.5%, 2-chorakda 55 bo`lgan bo`lsa, 3 va 4-choraklarda 7.5% atrofida o`sish kuzatilgan. Keyingi yillarda ham o`sish ko`rsatgichi 5-7% orasida davom etgan, eng yuqori nuqta 2004-yilning 1-choragi bo`ldi (8 %). Lekin 2008-yilning 4-choragida jahon iqtisodiy inqirozi tufayli o`sish darajasi 0.1 ga teng bo`ldi.