Mavzu: Ionlovchi nurlanish moddalariga ta'siri Ionlashtiruvchi nurlanishni o'rganish tarixi

Ionlashtiruvchi nurlanish 

Radiatsiya-to'lqinlar  yoki  zarralarning  tarqalishi  orqali  energiyani  uzatish. 

Ionlashtiruvchi  nurlanish  elektromagnit  nurlanish  va  zarrachalar  (elektronlar, 

pozitronlar, protonlar, deutonlar, alfa zarralari, neytronlar va boshqalar) oqimlarini 

o'z ichiga oladi, bu modda bilan o'zaro ta'sirlashganda atomlarini va molekulalarini 

ionlashtiradi. 

Korpuskulyar  (alfa,  beta,  neytron  va  boshqalar)  radiatsiya  zarrachalar  oqimi-

elementar zarralar va ionlar, shu jumladan atom yadrolarining zarralari. 

Elektromagnit nurlanish ionlashtiruvchi bo'ladi, qachon kvant nurlanish energiyasi 

13  electronwolt  (ev)  oshadi  — vodorod  atomini  ionlashtirish uchun  zarur bo'lgan 

juda  ko'p.  Ultrabinafsha  nurlanishining  kvant  energiyasi  moddaning  chuqur 

qatlamlarini  jiddiy  ionlash  uchun  etarli  emas,  shuning  uchun  rentgen  fotonlari  va 

gamma kvantlari ionlashtiruvchi nurlanishni o'z ichiga oladi. 

X-nurlari tormozlanadi. Ular elektronlarning keskin inhibisyonu yoki bir orbitadan 

ikkinchisiga  o'tish  natijasida  paydo  bo'lgan  elektromagnit  to'lqinlardir.  X-nurlari 

kvantlarining  energiyasi  keng  diapazonga  ega  —  taxminan  120  ev  dan  0,1  MeV 

gacha.  Gamma  nurlari  elektromagnit  to'lqinlar  spektrining  yuqori  qismidir.  Bu 

yadro  reaktsiyalarida,  radioaktiv  parchalanishlarda  paydo  bo'ladi.  Bunday 

---

kvantlarning energiyasi 0,1 MeV dan oshib ketdi. Ular bir vaqtning o'zida o'nlab, 

yuzlab  atomlarga  chuqur  kirib,  ta'sir  o'tkazadigan  moddani  ionlashtirishlari 

mumkin. 

Ionlashtiruvchi nurlanish manbalari 

Radioaktiv  elementlarni  o'z  ichiga  olgan  ob'ektlar,  masalan,  uran  va  texnik 

qurilmalar,  masalan,  rentgen  nurlari.  Shuning  uchun  ionlashtiruvchi  nurlanish 

manbalari tabiiy yoki sun'iy bo'lishi mumkin. 

Tabiiy  radiatsiya  elektromagnit  nurlanishning  zarralari  yoki  kvantlari  oqimi  bilan 

ifodalanadi.  Ular  bizga  Quyoshdan  (quyosh  shamolidan),  bizning  va  boshqa 

galaktikalardan (galaktik shamol) kelishi mumkin. Masalan, uran  — 238 va uran-

235, torium-232, kaliy-40-yer o'zi ham paydo bo'ldi va shu kungacha kosmik bilan 

bog'liq  bo'lmagan  radiatsiya  fonini  yaratadigan  radioaktiv  izotoplar  mavjud. 

Havoda er jinslaridan gamma nurlanishiga qo'shimcha ravishda torium va uranning 

parchalanishi mahsulotlari va oziq — ovqatimizda kaliy bo'lishi mumkin. 

Texnogen kelib chiqadigan ionlashtiruvchi nurlanish manbalari, birinchi navbatda, 

tibbiyot  va  sanoatda  qo'llaniladigan  radiatsiya,  atom  elektr  stantsiyalarining 

chiqindilari bilan  birga  atrof  muhitga  kiruvchi  radioaktiv  chiqindilar, shuningdek, 

yadro qurolidan foydalangandan keyin yog'ingarchilik.