Mavzu: Ionlovchi nurlanish moddalariga ta'siri Ionlashtiruvchi nurlanishni o'rganish tarixi

Ionlashtiruvchi nurlanishdan foydalanish istiqbollari 

Radiatsiya  bilan  biz  125  yildan  ko'proq  tanishmiz.  Bu  vaqt  mobaynida  biz  juda 

ko'p  narsalarni  bilib  oldik,  ko'plab  qiziqarli  modellarni  qurdik.  Biz  moddaning 

nima ekanligini, qanday shakllantirilganligini va nima uchun radioaktiv ekanligini 

tushunamiz. Taxminan bir necha milliard yil ichida nima bo'lishini bilamiz. Lekin 

hali  tushunmaydigan  narsa  bor.  Hozirgi  vaqtda  nazariy  fizikada  o'zlashtirilgan 

chegaralar  qorong'u  materiya  va  qorong'u  energiyadir.  Ularning  o'rganishida 

ionlashtiruvchi nurlanishdan foydalanish bizga yordam beradi. 

Bugungi  kunda  bizda  yadro  tibbiyoti  va  yadro  energiyasi  mavjud.  Bizda  turli  xil 

randevular  rentgen  apparatlari  mavjud:  tibbiy,  bojxona  skanerlari  va  boshqalar. 

Boshqa  tomondan,  yadro  energiyasini  qo'llashning  har  bir  yo'nalishi  bo'yicha  biz 

hali  ham  yaxshilanish  uchun  juda  ko'p  imkoniyatlarga  egamiz:  qanday  qilib  uni 

yanada samarali, yanada samarali qilish kerak. 

Yaqin  kelajakda  yadroviy  energiya  manbalari  bizga  oy  va  Marsni  rivojlantirishga 

turtki beradi. Bugungi kunda u hayoliy bo'lsa ham, yillar davomida 50-100 orqali 

bu haqiqat bo'lishi mumkin. 

---

Zamonaviy yadro energiyasi cheklangan xom ashyo bazasiga ega va keng miqyosli 

bo'lishi  mumkin  emas.  Qayta  tiklanadigan  energiya  insoniyatning  energetikaga 

bo'lgan  barcha  ehtiyojlarini  qondira  olmaydi.  Bu  reaktorlarning  yangi  turlariga 

o'tishda  atom  energiyasini  ishlab  chiqaradi.  Bugungi  kunda  Frantsiyada  ITER 

(xalqaro  eksperimental  termoyadroviy  reaktor)  quriladi  —  vodorod  izotoplariga 

termoyadroviy  reaktsiya  uchun  qurilma.  Birinchidan,  D-D-reaktsiyasi  (deuterium 

yadrolari  orasida)  va  kelajakda  D  —  t-reaktsiyasiga  (deuterium-tritiy)  o'tish 

rejalashtirilgan.  Yerdagi  deuterium  juda  ko'p,  bu  o'n  minglab  yillar  davomida 

insoniyat uchun etarli. 

ITER  katta  miqyosda  kichik  hajmdagi  tokamaklarda  tasdiqlangan  ayrim  jismoniy 

printsiplar sinovdan o'tkaziladi. Ammo, ulardan farqli o'laroq, neytron energiyasini 

issiqlik  energiyasiga  aylantirish  uchun  zarur  bo'lgan  blanquet  zonasi  ITERga 

kiritiladi,  bu  esa  kelajakda,  masalan,  turbinaga  kiritilishi  mumkin.  Biroq,  ITER 

turbini  o'zi  ta'minlamaydi:  hozirgi  vaqtda  tokamaki  faqat  tadqiqot  maqsadlari 

uchun  ishlatiladi.  Biroq,  agar  loyiha  barcha  vazifalarni  hal  qilsa,  keyingi  qadam 

faqat  termoyadroviy  elektr  stantsiyalarini  (ularning  prototipi  —  DEMO, 

DEMOnstration  Power  Plant)  qurishdir.  Ammo  ITER  barqaror  rivojlanishi  bo'lsa 

ham, ular joriy asrning oxiridan oldin paydo bo'ladi. 

Yadro  energetikasi  istiqbollari  uchun  boshqa  yondashuvlar  mavjud.  Misol  uchun, 

lazer  termoyadroviy  sintezi  —  sovuq  yadroviy  sintez  bilan  bog'liq  spekulyativ 

yo'nalishda.  Bu  erda  biz  plazma  —  Z-pinche  —  va  termoyadroviy  reaktorning 

boshqa  dizayni  —  stellaratorni  ushlab  turish  uchun  boshqa  qurilma  haqida 

gapiramiz.  Bundan  tashqari,  bugungi  kunda  radioaktiv  parchalanish  energiyasini 

elektr  energiyasiga  to'g'ridan-to'g'ri  aylantirish  manbalari  va  usullari  izlanmoqda. 

Ushbu  sohada  RITEG  —  radioizotop  termoelektrik  generatorlar  kabi  loyihalar 

mavjud.  Afsuski,  ular  uchun  juda  qimmat  materiallar  ishlatiladi  va  ularning 

samaradorligi  juda  katta  emas.  Shunday  qilib,  bugungi  kunda  yadro 

energetikasining umumiy rivojlanish liniyasi tez neytronlarda va ikki komponentli 

yadro energetikasida

 reaktorlardir.