mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

Lizing to‘lovlari summasini aniqlash

Lizing to‘lovlari xajmini hisoblash lizingning turi, to‘lov usuli va to‘lov shakllari kabi omillarga qarab turli usullarda amalga oshirilishi mumkin. Maxsus adabiyotlarda lizing to‘lovlarini hisoblashning bir qator usullari takdim etilgan⁵. MDH mamlakatlari moliyaviy soha mutaxassislari o‘rtasida ma’lum bo‘lgan lizing to‘lovlarini hisoblashning keng tarqalgan usullari bo‘yicha Ye.N. Chekmareva va
L.N. Prilutskiylar takliflari diqqatga sazovordir. Xususan, Sh.U. Xaydarov, X.A. Ortikov va X.A. Tuxsanov hammuallifliklarida chop etilgan “Lizing: tan olish, baholash va uning hisobi” kitobida Ye. Chekmareva o‘zining “Lizing biznesi” nomli asarida sobiq ittifoq tugatilgandan keyingi bozor munosabatlari sharoitida lizing to‘lovlarini hisoblash uslubiyatini birinchilardan bo‘lib 1993 yilda chop etgan. Ushbu uslubiyat lizing to‘lovlarining umumiy so‘mmasini hisoblashni amalga oshirish va ular to‘lovi jadvalini tuzish uchun mo‘ljallangan. Risolada, shuningdek, lizing to‘lovlari amortizatsiya ajratmalari, foydalaniladigan zaxiralar uchun to‘lov,

⁴ Рынок лизинга по итогам 2018 года: новый рекорд. Аналитические материалы. Москва. 20 март 2019 год.
⁵ Шабашев В.А.. и др. Лизинг: основы теории и практики: учебное пособие. – 3-е изд., перераб. И доп. – М.: КНОРУС, 2007. – 191с., Джуха В.М. Лизинг. Серия «Учебники, учебные пособия». Рсотов н/Д: «Феникс», 1999.
– 320с.
komission to‘lovlar va lizingga beruvchining qo‘shimcha xizmatlari uchun to‘lovlardan iborat bo‘ladi⁶, deb ta’kidlangan.
E. Chekmaryova tomonidan taklif etilgan ushbu uslubiyatni moliyaviy lizing bilan birgalikda tezkor lizing uchun ham qo‘llash mumkin deb hisoblangan. Lizing muddati tugagandan keyin lizing mol-mulki qoldiq qiymati va moliyaviy lizing bitimi muddatdan oldin yopilishini hisoblashning o‘ziga xos varianti keltirilgan. Moliyaviy lizing bitimi muddatdan oldin yopilishi so‘mmasiga qo‘yidagi 3 ta tarkibiy qism kiritilgan:

1. 
   lizing kelishuvi bo‘yicha lizing to‘lovlarining barcha to‘lanmagan so‘mmasi;
   
2. 
   lizing muddati tugaydigan paytdagi mol-mulkning qoldik qiymati;
   
3. 
   lizing kelishuvining amal qilishi tugagandan paytdan boshlab to mol-mulk to‘liq amortizatsiyalanguncha qadar davr bo‘yicha mol-mulkning o‘rtacha yillik qiymati tarzida hisoblangan neustoykaning foizlarda ifodalangan kredit zaxiralaridan foydalanganligi uchun stavka so‘mmasiga va komission haqi stavka so‘mmasiga ko‘paytirilganligi.
   

So‘nggi yildagi Ye.Chekmarevaning uslubiyati o‘z dolzarbligini birmuncha yo‘qotganligining sababi u ijaraga oluvchi va lizing kompaniyasi o‘rtasidagi o‘zaro bozor munosabatlarini aks ettirmaydi. Boshqacha aytganda, Ye. Chekmareva uslubiyatida ijaraga oluvchining manfaatlari inobatga olinmaydi. Uslubiyat faqatgina lizingni tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha lizing kompaniyasining harajatlarini jamlash va uning ustama haqi (marja)ni nazarda tutadi. Lizing to‘lovlari tarkibiga lizing beruvchi tomonidan lizing shartnomasi shartlariga muvofiq, lizing ob’ektini sug‘urtalashga to‘langan sug‘urta to‘lovlari ham kiritilishi yoki uni quyidagi formula bilan izohlash mumkin: