|
Ilmiy manbalarda iqtisodiѐtni innovatsion rivojlanish salohiyatini baholashga turlicha
ѐndashuvlar mavjudligini kо‘rishimiz mumkin. Bunday ѐndashuvlar innovatsion jaraѐnlarning
asosiy maqsadini kо‘rsatish bilan birga, uning natijaviyligiga baho beradi. Shuningdek,
mamlakatning innovatsion salohiyatini aniqlashda tadqiqotlar о‘tkazish, fan yutuqlarini ishlab
chiqarishga joriy qilish (yangi bilim, g‘oya, texnologiya, tovar, ish, xizmat, boshqarish metodlari,
jaraѐnlar, ijtimoiy-madaniy namunalar va x.k.) imkoniyatlarini kengligi tushuniladi. Masalan,
A.A.Makarov ilmiy-texnikaviy faoliyatni natijasini aks ettiruvchi quyidagi kо‘rsatkichlarni qayd
etadi47.
patent statistikasi;
texnologik tо‘lov balansi;
yuqori ishlab chiqarish texnologiyalarining bozori.
Shuningdek, V.F.Sharov esa innovatsiya tizimini baholash uchun innovatsiya indikatorlariga
quyidagilarni qо‘shgan48.
mamlakatdagi oliy ma’lumotli aholining ulushi;
ilmiy tadqiqotlarda xususiy kapitalning ulushi;
yangi sanoat namunalari;
patentlar soni va x.k.
Rossiya Federatsiyasining ilmiy-texnikaviy va innovatsiyalarni rivojlantirish bо‘yicha qabul
qilgan ―2020 yilga qadar innovatsion rivojlanish strategiyasida‖ innovatsiya indikatorlarini
quyidagi uch guruxga bо‘lgan. YA’ni:
ilmiy-texnika majmuasining rivojlanish indikatori (tadqiqotchilarning soni va о‘rtacha ѐshi,
mamlakatning xalqaro kashfiѐtlar va ilmiy ishlanmalar bazasidagi ulushi (soni), ilmiy-texnikaviy
markazlarning soni va x.k);
innovatsion faollik indikator (ishlab chiqarishga joriy etilgan texnologyalarning soni, 10 ming
aholi soniga nisbatan patentlar soni, realizatsiya qilingan innovatsion tovarlarning ulushi,
texnologik innovatsiyalar bilan shug‘ullanuvchi korxonalar soni va x.k.);
biznesni yuqori texnologiyalarga asoslangan rivojlantirish indikatori (YAIMda iqtisodiѐtning
innovatsion sektori ulushi, xalqaro savdo aylanmasida yuqori texnologiyali tovar, ish,
xizmatlarning ulushi va x.k.)
Ushbu indikatorlar tizimi davlat tomonidan tasdiqlangan statistik hisobotlarda yuritiladi va
mamlakatning ta’lim, ilm-fan, ilmiy-texnikaviy ishlanmalar, ularning eksporti kabi
ma’lumotlardan iborat 45 ta kо‘rsatkichni о‘z ichiga oladi.
Iqtisodiy manbalarda davlatning innovatsiya faoliyatini baholash indikatorlari quyidagi
kо‘rsatkichlardan kam bо‘lmasligi tavsiya etiladi.
ITTKIlarni joriy etish intensivligi indikatori;
inson kapitali indikatori;
ishlab chiqarish texnologiyasini rivojlanish indikatori;
tо‘lov balans indikatori;
yillik ilmiy tadqiqotlar;
ilmiy tadqiqotlarning ishlab chiqarishga joriy etish;
patentlar soni;
yangi bilimlar oqimi va modellari;
sо‘rovlar va intervyular;
murakkab va doimiy loyihalarni baholash
Bizning nazarimizda, korxonalarning innovatsion faoliyati samaradorligi ѐki davlatning
innovatsiya salohiyatiga baho berishda qо‘llaniladigan indikatorlar tizimini faqatgina statistik
ma’lumotlardan tashkil etilishi innovatsiya jaraѐnlarining sifati tо‘g‘risida yetarli darajada
ma’lumot bermaydi. Shuning uchun innovatsiya tizimi elementlari samaradorligini baholashda
miqdoriy statistik kо‘rsatkichlar bilan birga, sifatni baholovchi kо‘rsatkichlar asosida kompleks
indikatorlar tizimini joriy etish lozim. Albatta, bunday jaraѐnlar tashkil etish va sifatli bajarilishida
davlatning ishtiroki zarur. Tadqiqotlar va о‘rganishlar natijasiga tayanib ta’kidlash joizki, milliy
iqtisodiѐtning barqaror о‘sishini ta’minlashda innovatsiya salohiyatini yanada oshirish va uning
samaradorligini baholashda quyidagi indikatorlarni e’tiborga olish maqsadga muvofiq.
1.Innovatsiya faoliyatini tashkil etish, yuritish
va rivojlantirish bо‘yicha me’ѐriy-xuquqiy asoslar bilan ta’minlanganlik darajasi: ushbu iqtisodiy
faoliyat qonunlar bilan tartibga solinishi, sohani rivojlanishini davlat va xususiy sektor о‘rtasida
innovatsion aloqalarni mustahkamlaydi. Ushbu indikator samaradorligi quyidagi mezonlar asosida
baholanishi tavsiya etiladi.
- mamlaktda innovatsion rivojlanishni qо‘llashda davlatning soliq siѐsatining qо‘llanilishi va
samaradorligi darajasi orqali (soliq imtiѐzlari va moliyaviy qо‘llab-quvvatlash yо‘nalishlari,
korxonlarning tadqiqotlar olib borish uchun labaratoriya tashkil etish majburiyatlari va boshqalar);
- biznes va ilm-fan о‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlash bо‘yicha xuquqiy asoslar darajasi
(me’ѐriy-xuquqiy xujjatlarning soni va sifati tahlili. Masalan, institut, universitetlar tadqiqot bilan
shug‘ullanish majburiyatlari ѐki innovatsiya korxonalari tashkil etish, ishtirok etish xuquqlarini
qonun bilan mustahkamlanligi, mualliflik xuquqi bо‘yicha ixtirolarni buyurtmachilarga berish
mexanizmlarining mavjudligivaboshqalar);
2.Innovatsiyalarni yaratishda xususiy sektorning ishtiroki darajasi: rivojlangan
mamlakatlarda xususiy sektor asosiy iste’molchi sifatida innovatsiya faoliyatini xarakatga
keltiruvchi muhim kuch hisoblanadi. О‘z navbatida, ish joylarini yaratish va byudjet tushumlarida
ham ushbu yо‘nalishning ulushi yuqori hisoblanadi. Ushbu kо‘rsatkichni baholash davlat va
xususiy sektor tomonidan ilmiy-tadqiqot ishlariga sarflanaѐtgan xarajatlar miqdoriga nisbatan
amalga oshiriladi. 3.Innovatsiyalarni yaratishda ilmiy-tadqiqot sektorning ishtiroki darajasi: ilmiy-
tadqiqotlarni amalga oshruvchilar sektori milliy innovatsiya tizimining ajralmas qismi bо‘lib,
amaliy va fundamental tadqiqotlarning rivojlanishi, mamlakat ѐki korxonalar miqѐsida ilmiy
ishlanmalarning samarasi bevosita ushbu sektorga bog‘liq. Bu indikatorni baholashda ilmiy
tadqiqotlarda band bо‘lgan mutaxassislar, ularning natijaviyligi kabi mezonlar qо‘llaniladi.
Shunday qilib keltirilgan indikatorlar tizimi davlat, korxona, tashkilotni innovatsiya faoliyati
samaradorligiga kompleks baho berishga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
