Mavzu: Ingliz va O’zbek tillaridagi frazeologizmlarda polisemiya

 

36 

bo’lishi  mumkin.  Ammo  ular  o’zining  mavhumligicha  va  tushunchalarni 

to’g’ridan-to’g’ri  ifoda  etmay,  unga  ishora  qilayotganligi  yoki  uni 

ko’rsatayotganligi xususiyati bilan olmosh turkumiga xos bo’lib qolaveradi.  

  Ko’rinib turibdiki, fe’l va olmosh turkunidagi barcha polisemantik so’zlar sodda 

polisemantik so’zlardir. 

   Murakkab  polisemantik  so’zlar  sifat,  son  va  ot  turkumiga  oid  so’zlarda 

kuzatiladi.  Sifat  va  ravish  turkumiga  oid  polisemantik  so’zlar  ichida  sodda 

polisemantik  so’zlar  deyarli  uchramaydi.  Chunki  bu  ikki  turkumga  oid  so’zlar 

deyarli holda bir belgi bildirib, ular o’z vazifalarini o’zaro almashib keladi.  

  Son  turkumiga  oid  so’zlar  nutqda  deyarli  sifat  turkumiga  xos  vazifa  bajarib 

keladi.  Hosila  ma’nolari  ham  deyarli  sifat  turkumiga  xos  bo’ladi.  Ular 

polisemantik so’zlar bo’lar ekan, faqat polifunksional holatda kuzatiladi. 

  Ot  turkumiga  oid  so’zlar  ichida  sodda  polisemantik  so’zlar  ham,  murakkab 

polisemantik so’zlar ham birday uchraydi. Bu albatta, yasama  otlarning yasovchi 

affikslari  xarakteri bilan bog’liq.  Masalan,  -(i)m,  -(i)ch,  iston  kabi affikslar  bilan 

yasalgan  otlar  boshqa  turkum  vazifasida  qo’llanmaydi.  Ular  hamma  vaqt  sodda 

polisemantik so’z bo’lib qolaveradi. Ot turkumi uchun sodda polisemantik so’zlar 

qanday holatda bo’lsa, murakkab polisemantik so’zlar ham shunday holatga ega.  

    Ingliz  tilida  ham  polisemiya  hodisasi  keng  qamrovli  hodisa  bo’lib,  unga  ikki 

jihatdan yondashiladi: diaxron va sinxron.  

   So’zning semantik tarkibidagi o’zgarish diaxron jihatdan o’rganilishini talab 

etadi. Diaxron jihatdan polisemiya so’z o’zining boshlang’ich ma’nosini saqlab 

qolishi va bir vaqtning o’zida bir yoki boshqa yangi ma’nolarga ega bo’lishiga 

ishora qiladi.  

  Ingliz  tilidagi  polisemantik  xususiyatga  ega  bo’lgan  “table”  so’zini  diaxron 

semantik  jihatdan  tahlil  qilinganda  uning  boshlang’ich  ma’nosi  (  a  flat  slab  of 

stone  or  wood)  qadimgi  ingliz  tilidagi  ma’nosiga  teng  ekanligi  ma’lum  bo’ldi, 

qolgan    ma’nolari  esa  hosila  ma’nolar  bo’lib,  ular  boshlang’ich  ma’nodan  kelib 

chiqqan.  

---