2. Kuchaytirgichlarning asosiy texnik ko’rsatkichlari va xarakteristikalari Kuchaytirgichlar kuchaytirish, energetik, ekspluatatsion va boshqa xossalarini baholash mumkin bo‗lgan qator ko‗rsatkichlar orqali xarakterlanadi. Elektron kuchaytirgichlarning asosiy texnik ko‗rsatkichlariga quyidagilar kiradi: - kuchaytirish koeffitsientlari; - chiziqli va nochiziqli buzilishlar; - iste‘mol quvvati va foydali ish koeffitsienti; - kirish va chiqish parametrlari; - ishchi chastotalar diapazoni; - dinamik diapazon; - sezgirlik; - shovqin sathi; - barqarorlik; - ishonchlilik; - stabillik; - vazn, hajm va boshqa ekspluatatsion parametrlar.
Elektron kuchaytirgichlarning asosiy parametri K kuchaytirish koeffitsienti hisoblanadi. Quvvatni (tok, kuchlanishni) kuchaytirish koeffitsienti chiqish signali quvvatining (toki, kuchlanishning) o’zgarishini uning o’zgarishini keltirib chiqargan kirish signalining quvvatiga (toki, kuchlanishiga) nisbati orqali aniqlanadi va sxemaning kuchaytirish xosslarini xarakterlaydi:
Chiqish va kirish signallari o’sha bir miqdoriy birliklarda ifodalanishi kerak, shuning uchun kuchaytirish koeffitsienti o’lchamsiz kattalik hisoblanadi.
Sxemada reaktiv elementlar bo’lmaganda, shuningdek ularning ta‘siri bo’lmaydigan ma‘lum ishlash rejimlarida kuchaytirish koeffitsienti chastotaga bog‗liq bo‗lmaydigan haqiqiy qiymat hisoblanadi. Bu holda chiqish signali kirish signalning shaklini takrorlaydi va undan faqat amplitudasi bilan K martaga farqlanadi.
Signalning chastotaviy buzilishlarini kuchlanish bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti modulining chastotaga bog’liqligini ifodalaydigan amplitudaviy-chastotaviy xarakteristika (AChX) yordamida baholash mumkin. Kuchaytirgichning AChXi umumiy ko’rinishda rasmda tasvirlangan.
Kuchaytirgich AChXning umumiy ko’rinishi
So’nggi yillarda D sinfdagi kuchaytirgichlar keng qo’llanilmoqda. Ular yana impulsli kuchaytirgichlar deyiladi. Bunday kuchaytirgichda ovoz signali keng impulsli modulyatsiyalash (KIM) natijasida turli kengliklardagi impulslar ketma-ketligiga o’zgartiriladi. Impulslarning takrorlanish chastotasi odatda 300-500 kGts chegaralarda olinadi, bu butun audio diapazon uchun optimal hisoblanadi. Agar kuchaytirgich sabvufer kuchaytirgichi va faqat 100-200 Gts gacha diapazonni kuchaytirishi kerak bo’lsa, u holda qayta ulanish chastotasini 50-100 kGts gacha kamaytirish mumkin. Ilgari impulsli kuchaytirgichlar faqat o’zining yuqori foydali ish koeffitsienti (odatda 90% dan yuqori) tufayli qiziqtirgan va faqat quvvatli elektr dvigatellarni boshqarish uchun qo’llangan. Bu yuqori chastotalarda ishlay oladigan yuqori chastotali quvvatli qayta ulash elementlarining yo’qligiga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’lgan, buning natijasida yuqori nochiziqli buzilishlarni oldini olib bo’lmagan. Lekin hozirda ko‗plab elektron komponentlar ishlab chiqaruvchi kompaniyalarda 1 MGts va undan yuqori chastotalarda ishlay oladigan D sinfdagi kuchaytirgichlarni qurish uchun maxsuslashtirilgan elementlar chiqarilmoqda. Impulsli kuchaytirgichlar impulsli signallarni kuchaytirish uchun mo’ljallangan. Impulsli signallar radiolokatsion stansiyalarda ishlatiladigan radioimpulslar va videoapparaturada qo’llanadigan videoimpulslaga bo’linadi. Impulsli kuchaytirgichlarning asosiy xarakteristikasi 4.1- rasmda keltirilgan o’tish xarakteristikasi hisoblanadi. O’tish xarakteristika bu kirishiga birlik impuls ta‘sir qilganda kuchaytirgichning reaksiyasi hisoblanadi. Impulsli kuchaytirgichlarga kuchaytiriladigan signalnig buzilishi bo’yicha qat‘iy talablar qo‘yiladi. Impulsli kuchaytirgichlarda kuchaytiriladigan signalning buzilishi ‘xarakteristikasining miqdoriy ko’rsatkichlari, aynan to‘r o’rnatilishi vaqti va Δtush tekis balandlikning tushishi orqali aniqlanadi.
3.Implusli kuchaytirgichlar va ularning xarakteristikalari
3.1- rasm. Impulsli kuchaytirgichlarning o’tish xarakteristikasi
Yuqori fyu chegaraviy chastota qanchalik katta bo’lsa, to‘r old frontning buzilishi shunchalik kam bo’ladi. Pastki fp chegaraviy chastota qanchalik kichik bo’lsa, impulsning Δtush tekis balandligi sohasida kuchaytirilgan signalning buzilishi shunchalik kam bo’ladi. Demak, signallarni buzilishlarsiz kuchaytirish uchun impulsli kuchaytirgichlar bir Gtsdan o’nlab MGtslargacha keng o’tkazish polosasiga ega bo’lishi kerak.
Impulsli kuchaytirgichlar uchta turga bo’linadi: 1) Tashqi arrasimon kuchlanish generatorili kuchaytirgich (4.3-rasm); 2) Avtogeneratsiyali kuchaytirgich (4.4- rasm). 3) Teskari aloqa signali chiqish filtridan keyin olinadigan kuchaytirgich (4.5- rasm).
3.2- rasm. Impulsli kuchaytirgich
3.3- rasm. Tashqi arrasimon kuchlanish generatorili kuchaytirgich
3.4- rasm. Avtogeneratsiyali kuchaytirgich
3.5- rasm. Teskari aloqa signali chiqish filtridan keyin olinadigan kuchaytirgich
E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR
