Mavzu. Immunostimulyatorlar va fermentlar farmakokinetikasi. Darsning maqsadi

FERMENTLAR

Fermentlar [lot. fermentum – achitqi], enzimlar – hayvon, oʻsimlik va bakterilarning tirik hujayralaridagi oqsilli katalizatorlar. Fermentlar maxsus xususiyatlari va kimyoviy reaksiyalarni tezlashtirishi bilan odatdagi katalizatorlardan farqlanadi. Ular kataliztorlar kabi kimyoviy reaksiyalarning faollanish energiyasini pasaytiradi.
1914-y. rus kimyogari K. G. S. Kirxgof udirilgan arpa donidan olingan ekstrakt taʼsirida kraxmalni qandgacha parchaladi. 1933 – y. da fransuz kimyogarlari A. Payen va J. Peso birinchi marta arpa donidan amilaza fementini ajratib oldilar. 19-a. oʻrtalarida mikrobiologiyaning asoschisi L. Paster achish jarayonini tirik Mikroorganizmlar (achitqlar) koʻzgʻatadi va bu jarayon ularning hayoti bilan bogʻlik deb koʻrsatdi. 1897-y. da nemis kimyogari E. Buxner achitqidan spirtli achish jarayonini chakiruvchi fermentni ajratib oldi.
20-a. boshlariga kelib nemis kimyogari R. Vilshtetter xodimlari bilan fermentlarni ajratish va tozalashda adsorbsiya usulidan keng foydaladi. 20-30-y. larda J. Samor, birinchi kritallik ferment (ureaza), soʻngra pepsin va boshqa(lar) bir qator proteologik fermentlarni kristall shaklida ajratib oldi.
20-a. ning oʻrtalariga kelib, fizik-kimyoviy tahlil (asosan, xromotografiya) va oqsil kimyosi usullarining rivojlanishi natijasida qator fermentlarning birlamchi strukturasi aniqlandi. Masalan, qoramol oshqozon osti bezining ribonukleaza fermentlari toʻrtta disulfid bogʻi bilan bogʻlangan 124 aminokislota qoldigʻidan iboratligi koʻrsatib berildi. Shundan keyin rentgen struktura tahlili yordamida bir qancha fermentlarning ikkilamchi va uchlamchi strukturalari aniqlandi. Koʻp fermentlar toʻrtlamchi strukturaga ega ekanligi, yaʼni molekulalari tarkibi va strukturasi jihatidan turlicha boʻlgan bir qancha oqsil subbirliklar (biopolimerlar)dan iboratligi koʻrsatildi.
Fermentlar barcha oqsillar kabi oddiy va murakkab boʻladi. Murakkab fermentlarning molekulalari ikki komponentdan: oqsil (apoferment) va oqsil boʻlmagan – prostetik guruh komponentidan iborat. Prostetik guruh apofermentdan oson ajraladigan hollarda kofaktor yoki kofement deb ataladi. Uglevodlar, nukleotidlar, turli metallarning ionlari va boshqa(lar) birikmalar, vitaminlar hamda ularning hosilalari (vitminlari kofermentlardan iborat 150 dan ortiq fermentlar maʼlum) kofermentlar boʻlishi mumkin. Avitaminoz va gipovitaminozlarda koʻpgina ferment tizimining funksiyasi izdan chiqadi, bu butun organizm normal hayot faoliyatining buzilishiga sabab boʻladi.