|
II Bob: Imiy tadqiqot xususiyatlari.
1. Ilmiy tadqiqot ishlarining tuzilmaviy xususiyatlari
Ilmiy ishning tuzilmaviy xususiyatlari fikrning mantig‘i
bilan belgilanadi va matnning tuzilmaviy unsurlari, kompozitsiya
va rubrikasiyasini belgilab beradi. Ilmiy tadqiqot, izlanish
jarayonini quyidagi tartibda borishini ko‘rsatib o‘tish mumkin:
Talqiqot mavzusi va sarlavhasini aniqlash;
Tadqiqotning dolzarbligi, yangiligi, ob'ekti, predmeti;
va uslubini asoslab berish;
Tadqiqot jarayonini tasvirlash;
Xulosalar chiqarish va umumlashtirish;
Bularning barchasi ilmiy ishlarning kompozitsiya va
rubrikasini belgilab beradi. Biroq ular fan sohasi, janriga va
muallif uslubiga ko‘ra o‘zgarishi mumkin.
Kompozitsiya – asarning tuzilmasi, qismlarining
mutanosibligi va o‘zaro joylashuvi bo‘lib, u ikki o‘zaro bog‘liq
qismdan, ya'ni tasviriy - obzor qismi va asosiy - tadqiqot
qismlaridan iborat. kompozitsiyani tanlash, uni detallashtirish,
avvalo, hal qilinayotgan ilmiy vazifaning turi, tanlangan uslub,
fan sohasi, janr va muallifning individual uslubiga bog‘liq.
Rubrikasiya – kompozitsion tuzilmaning tashqi ifodasi
bo‘lib, ilmiy tadqiqotning mantiqiy qismini tashkil etadi.
rubrikatsiya matnni tarkibiy qismlarga bo‘lish, bitta qismni
boshqasidan grafik tarzda ajratish hamda nomlar, raqamlarni
qo‘llash jihatlariga ega.
Har qanday ilmiy-ijodiy ishda (ilmiy maqola, ilmiy
ma'ruza, bmi, dissertatsiyalar) tadqiq manbai va predmeti
aniqlanib, tadkikot, uning asosiy boskich va xatgo, xulosalari
olim miyasida pishib etilgach, ilmiy ishga sarlavha tanlanadi. Sarlavha ishda nima va qanday o‘rganilayotgani haqida aniq ma'lumot berishi lozim. Shu nuqtai nazardan bir necha ilmiy ish sarlavhasini ko‘rib o‘tamiz.
1- guruh:
a) Ingliz tilidagi frazeologik birliklarning lisoniy
xususiyatlari
b) Ingliz xalk topishmoklarining leksik-semantik
xususiyatlari
v) Ingliz tili xarbiy terminalogiyasining sinxronik
tadqiqi
2- guruh:
a) ingliz tilida "do‘stlik" konseptining leksek-semantik
maydoni
b) Ingliz tilida artikllarning semantik xususiyatlari
sarlavhalardan ko‘rinib turibdiki, bu ilmiy
Tadqiqotlarning barchasida bosh tadqiq manbai "til", aniqrog‘i,
"ingliz tili"dir. Sarlavhalardagi "frazelogik birliklar",
"xalk topishmokdari" , "harbiy terminalogiya" , "do‘stlik"
konsepti , "noanik artikl" kabi izoxlar umumiy tadkik
manbayining aloxida birliklarini ifodalab, uni toraytiradi,
muayyanlashtiradi. Sarlavhadagi "lisoniy xususiyatlar",
"leksik-semantik xususiyatlar", "sinxronik tadqiq",
"leksek-semantik maydoni", "semantik xususiyatlari", tadqiqot
predmetiga, tadqiq usuliga ishora qilib turadi.
1-guruh sarlavhalaridan ko‘rinib turibdiki, ular tildagi
bir narsani (tilimizning ma'lum bir bo‘lakchasini) tavsiflashga
bagishlangan.
2-guruh mavzulari eea til tizimida (yoki uning ma'lum bir
bo‘g‘inida) biror hodisa-qonuniyatning voqelanishi tavsifiga
bagishlangan. Sarlavxa qanchalik qisqa, ixcham va sermazmun bo‘lsa,
shuncha yaxshi. Aksincha, uzundan- uzoq va o‘ta keng miqyosli sarlavha
noqulay va ishning zo‘rligi nishonalaridan biridir. Sarlavhada
ortikcha so‘zlar bo‘lmasligi kerak. Chunonchi, "ingliz tili
mashg‘ulotlarida bolalarni savol-javobga o‘rgatishning
nazariy-metodik asoslari (ta'lim-tarbiya o’zbek tilida olib
boriladigan bolalar bog‘chalari misolida)". Bu nomzodlik
dissertatsiyasining mavzusi 19 ta so‘z bilan ifodalangan. Vaholanki
shu mazmunni "o‘zbekzabon bog‘chalarda bolalarni ingliz tilida
savol-javobga o‘rgatish" sifatida atigi 8 ta so‘z bilan ifodalash
mumkin. Shuning uchun xar bir ilmiy tadqiqot mavzusi ilmiy
jamoatchilik orasida (dastlab, tadqiqotchi va uning ilmiy rahbari
orasida, so‘ngra kafedra, laboratoriya yig‘ilishida, muassasa ilmiy
kengashida, dissertatsiya mavzulari esa yana mintaqa va respublika muvofiqlashtiruvchi kengashlarida) muhokama etilib,
ma'qullanishi talab etiladi. Ilmiy ishlar, odatda, kirish, asosiy qism va
xulosa qismlaridan iborat bo‘ladi.
Kirish - mazkur ishda o'rganilayotgan muammolar bo'yicha ilmiy
adabiyotning obzoridir, kitobxon masalaning qaysi tomonlari tadqiq
etilganligi, qay jabhalari o'rganilganligi, nima o'rganilmay qolganligini
va bu o'rganilmagandan mazkur tadqiqotchi nimani o'rganmoqchi
bo'lganligi va nima sababdan aynan shu savollarni hozirda o'rganishga
qaror qilib, zarur deb topganini aniqlay oladigan tarzda tuziladi. Bu
savollarga javoblar mavzuni tanlashni asoslab beradi va shu bilan bir
qatorda uning dolzarbligini ham isbotlaydi. Kirishda tadqiqotning maqsad
va vazifalari aniqlanadi, material tahlilda tadqiq etilgan uslubni ko'rsatish
ham maqsadga muvofiq. Bundan tashqari til materialining umumiy
xarakteri - uning manbalari, tanlash tamoyillari, o'rganilganlik darajasini
ko'rsatish ham maqsadga muvofiq bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
