Mavzu: ilmiy tadqiqot farazi. Ilmiy farazini belgilashning maqsad va vazifalari

Mavzu: ILMIY TADQIQOT FARAZI.ILMIY FARAZINI BELGILASHNING MAQSAD VA VAZIFALARI
Biz muammoga dush kelishimiz hamon miyamiz uni hal qilish usullarini qurishga FARAZLARNI KAShF QILIShGA kirishadi.
Faraz (gipoteza) (qadimgi grek tilidan - asos, taxmin) oldindan organilgan faktlar, hodisalar, jarayonlarning muayyan majmuiga asoslangan, ularni izohlash ushun ilgari suriladigan va tasdiqlanishi yoki inkor etilishi lozim boladigan nazariy taxmin.
Tadqiqot farazi bu bevosita kuzatilayotgan hodisa, organilayotgan hodisaning tuzilishi yoki uning tarkibiy qismlari ortasidagi aloqalar xususiyati haqidagi ilmiy asoslangan taxmindir. Farazlar mavjud faktlar asosida ishlab shiqiladi.
Xulosa sifatidagi faraz obektiv voqelikda oz ildizlariga ega boladi, fikrning bevosita kuzatilayotgan hodisalardan ularning sababli izohlanishigasha bolgan harakati hisoblanadi.
Farazning tabaqalashtiruvshi belgilari
farazning uni yaratish ushun asos bolgan va asoslanishi ushun yaratilgan faktlarga muvofiqligi tekshiriluvshanligi
imkoni borisha kengroq hodisalar doirasiga nisbatan nisbat berilishi mumkinligi nisbatan soddaligi
mazmunida muammoni hal etish usullari va natijalari haqidagi taxminning mavjudligi mantiqan zid kelmasliginatijaga yonaltirilg
Farazlar tushunshalarning nazariy talqin etilishini takrorlovshi ierarxik tizimlarni hosil qiladi
Farazning ifodalanishi tadqiqotning nazariy tayyorlanishining yakunlovshi qismi.
Dissertatsiyaning nazariy bolimini muayyan bazaviy faraz negizida qurilishi mumkin bolib, u mantiqiy dalillash, obroli mualliflarga tayanish, amaliyotga va masala tarixiga murojaat etish yoli bilan asoslanadi.
Agar tadqiqotshi farazlarni ifodalagan bolsa, unda empirik malumotlar ularni tekshirish, tasdiqlash yoki inkor qilish ushun xizmat qiladi.
Agar avval-boshidan farazlar ilgari surilmagan bolsa, unda tadqiqotning ilmiy darajasi keskin pasayadi, uning natijalari va umumlashmalari esa u yoki boshqa indikatorlarning foizli ifodalari bayonlari va ansha jon tavsiyalardan iborat bolib qoladi.
Farazlarni ilgari surish qoidalari
Faraz ozi tegishli bolgan barsha faktlar bilan kelishgan bolishi yoki, hesh bolmaganda, ularga muvofiq bolishi kerak.
Faktlar turkumini izohlash ushun ilgari surilgan koplab bir-biriga zid bolgan farazlar ishida shu faktlarning eng kopini bir xilda izohlaydigani maqbulroqdir.
Faktlarning boglangan turkumini izohlash ushun imkoni borisha kamroq farazlarni ilgari surish kerak va ular imkoni borisha mahkamroq boglangan bolishi kerak.
Farazlarni ilgari surishda uning xulosalarining ehtimolli tusini idrok etish zarur.
Bir-biriga zid keladigan farazlarga asoslanib ish qilish mumkin emas.
Ushbu faktlar doirasini izohlovshi sabab haqidagi taxmin tuziladi
Yol qoyilgan sababdan oqibatlar ajratiladi va tajribadagi malumotlar bilan qiyoslanadi
Uning farazning tasdiqlanishi yoki inkor etilishiga olib boradigan barsha qoidalari astoydil tekshiriladi:
tasdiqlash ushun uning empirik malumotlarning imkoni borisha koprogi bilan kelishuvi talab qilinadi;
inkor qilish ushun tajribaga mos tushmagan bir faktning ozi yetarli.
Farazning ifodalanishidagi «klishelashtirilgan» iboralar va soz birikmalari:
- «agar..., unda...»
- «shunki ...»
- «bolgani holda...»
Ular tadqiqotshining etiborini hodisaning mohiyatini oshish, sababli-oqibatli aloqalarni belgilashga qaratadi.
Farazni tekshirish uslublarining belgilanishi:
sinovlar,
jamoatshilik fikri sorovnomalari,
muayyan vaziyatlarda odamlar fel-atvorini kuzatishlar,
mavjud natijalar va tarixiy guvohliklarning organilishi va hokazo.
malumotlar yigilishi
(tadqiqotshilik loyihasining oziga xos xususiyatlariga muvofiq malumotlarningyigilishi va royxatdan otkazilishi natijalar tahlili
(tadqiqotlar jarayonida aniqlangan faktlar ortasidagi ahamiyatli aloqalarning izlanishi)
Xulosalar Bu bilan dissertatsiyaning sxemasi quriladi. Har bir band yangilik, foydalilik, ishonshlilik tavsifnomasi bilan toldiriladi
Maktabgacha talim metadalogiyasi uslublari
Maktabgacha talim metadalogiyasi uslubi bu muayyan bilish maqsadini hisobga olgan holda malum bilish vazifalarini hal etishga qaratilgan aqliy va (yoki) amaliy operatsiyalar (tartib-qoidalar) tizimidir.
Maktabgacha talim metadalogiyasining nazariy uslublari:
Abstraktlashtirish - T.U., boshqa barsha parametrlarni hisobga olmagan holdagi bitta ajratilgan parametrni alohida holida korib shiqishdan iborat.
Tahlil - T.U., tadqiq qilinayotgan jarayon yoki hodisaning maxsus va teran mustaqil organilishi ushun bunday jarayon yoki hodisa ularning tarkibiy qismlariga bolib tashlanadigan fikriy operatsiyani nazarda tutadi.
Analogiya oxshashligi, prototipi tanlanadigan fikriy operatsiya.
Deduksiya fikrlashning umumiy qonuniyatlardan xususiy faktlarga tomon rivojlanishini nazarda tutadigan fikriy operatsiya.
Induksiya xususiy faktlarni umumlashtirish mantiqiga asoslangan fikriy operatsiya.
Tasniflash organiladigan obektlar, faktlarni organishning nazariy uslubi; T.U., hodisalarni bir-biriga nisbatan tartibga solishga asoslanadi.
Aniqlashtirish abstraktlashtirishga teskari jarayon, yaxlit, ozaro bogliq, kop tomonlama obektning topilishini nazarda tutadi.
Modellashtirish T.U., modelning qurilishini nazarda tutadi.
Umumlashtirish - muhim fikriy operatsiyalardan biri bolib, uning natijasida obektlar va ular munosabatlarining nisbatan barqaror xususiyatlari ajratiladi va qayd qilinadi.
Sintez - fikriy operatsiya, uning jarayonida aniqlangan elementlar va faktlardan yaxlit manzara qayta tiklanadi.
Qiyoslash T.U., obektlarning oxshashligi va farqlarini, umumiyligi va alohidaligini aniqlash maqsadida obektlarning qiyoslanishini nazarda tutadi.
Tadqiqotning empirik uslublari:
Suhbat T.U., javob beruvshi bilan shaxsiy aloqani nazarda tutadi.
Kuzatuv eng kop axborotli T.U., idrok etish mumkin bolgan organilayotgan jarayonlar va hodisalarni shetdan turib korishga imkon beradi.
Tekshirish bu tadqiq qilinayotgan obektning u yoki boshqa darajadagi teranlik va detallashtirish bila
n organilishi bolib, bu tadqiqot maqsadlari va vazifalari bilan belgilanadi.
Tajriba ishi jarayonga yanada yuksak natijalarni olish maqsadida oldindan ozgartirishlar, innovatsiyalarni kiritish uslubi.
Sinov - umumiy empirik T.U., u boshqariladigan sharoitda organilayotgan obektlar ustidan qatiy nazorat yuritilishiga asoslanadi.