Мавзу: Илк ўзбек алифбосининг вужудга келиши

CHO‘ZG‘ILAR TO‘G‘RISIDA
Cho‘zg‘ilar to‘g‘risida gapni cho‘zib o‘tirishning hojati ham yo‘q, bu masala – boshqa masalalar singari avval ko‘rilmagan, muzokara qilinmagan masala emas. Dovushimizga tamg‘alar belgilanayotqon vaqtdayoq, ilmiy kishilar o‘rtasida muzokara qilingan ham Yangi alifbe markazqo‘mning bo‘lib o‘tgan yoppa yig‘ilishlarida ham to‘qqiz cho‘zg‘ining har biri ustida ancha so‘zlashib o‘tilgan.
Bundan boshqa mana bu tomoni ham bor: sof o‘z­bek tilida singarmunizm borligini hech kim inkor qila olmaydi. Hol shunday bo‘lgandan keyin, cho‘zg‘ining (og‘ir, yengillar bilan) to‘qqizta qilinishi shu singarmunizmga asoslangan. Ya'ni: singarmunizm bilan cho‘zg‘ining to‘qqiztalig‘i bir-biriga qattiq bog‘langan. Hol shunday bo‘lgandan keyin, cho‘zg‘ining (og‘ir, yengillar bilan to‘qqizta qilinishi – shu singarmunizmga asoslangan, ya'ni: singarmunizm bilan, cho‘zg‘ining to‘qqiztalig‘i bir-biriga qattiq bog‘langan. Shuning uchun imlomiz singarmunizm asosida bo‘lib, bo‘lmaslig‘i to‘g‘risida og‘iz ochmasdan (bu bo‘lsin-bo‘lmasin degandak sukut qilib) cho‘zg‘ining to‘qquztalig‘i va uni qisqartish kerakligi to‘g‘risida so‘z ochishliq mantiqsizlik va to‘qqizta bo‘lishining asosini tushunmaslikdir.
Agar singarmunizm o‘zbak tilida hyech yo‘q va bo‘lmasun ham deb, cho‘zg‘ining kamaytirilishini da'vo qilib chiqquchi bo‘lsa, u – boshqa gap.
Endi cho‘zg‘uning 9 dan ortiq (13, 14) bo‘lishini olding‘a surguchilar ham yo‘q emas. Lekin ular da'volarini isbot qilmoq uchun hali kuchlirak dalil topa olg‘onlari yo‘q. Ularning: «Mana shu yerda shundoq cho‘zg‘i bo‘lishi kerak» deganlariga hozirg‘i cho‘zg‘ilar javob bera yotibdur.
Biz hozir tilimizni tekshirish davridamiz. Tilimizni tekshira borsaq, eshitilmagan so‘zlar, bilinmag‘on dovushlar, ehtimol, chiqib qolar. Bu vaqt tamg‘alarimiz ortdirilar yoki kamaytirilar.
Chunonchi, bir necha yuz yillik tajribalar orqasida o‘ruslar alifbesidan ba'zi harflarni chiqarib tashladilar. Bu bilan fo‘netika jahatidan tilga hyech bir zarar ham yetgani yo‘q. Balki osonroq bo‘ldi. Bizda ham qondoq bo‘lishini keyingi tajribalar ko‘rsatadur.
Demak, hozirgi 9 cho‘zg‘i shu topdag‘i ilmiy asosqa qurilg‘on, uni ortdirmaymiz ham, kamaytirmaymiz ham.