Мавзу: Илк ўзбек алифбосининг вужудга келиши

Fonetik tamoyil. Shevalar ayrim shaxslarning nutqidagi xilma- xillikni hisobga olmaganda ham og‘zaki nutq tovushlarining bir-biriga ta’sir qilishi natijasida so‘z tarkibida turli xarakterdagi juda ko‘p o‘zgarish sodir bo‘ladi. Bu xilma-xillik hammasi ham orfografiyada o‘z aksini topaverganda, yozuvda bir xillikni ta’minlab bo‘lmas edi, natijada yozuvda bir xillik o‘rnini turli xarakterdagi xilma-xillik, hatto, chalkashlik egallagan bo‘laredi.
Fonetik tamoyilda, asosan, so‘zlar nutq jarayonida fonetik jihatdan qanday talaffuz qilinsa va eshitilsa, xuddi shunday qilib yoziladi. Ma’lumki, fonemalar mustaqil ma’noni anglatuvchi so‘zlarni vujudga keltirishdamuhim vazifani bajaradi.
Shunday qilib, so‘z tarkibidagi nutq tovushlarining yozuvda maxsus grafik shakl orqali aytilishi eshitilishiga qarab, tizimga solib berilishi fonetiktamoyil deb yuritiladi. Masalan: go‘dakka, qishloqqa.
Morfologik tamoyil. So‘z o‘zagiga qo‘shiluvchi morfemalarning yozuvda to‘liq yoki qisman bir tizim asosida aks etirilishi yoki ularning variantlaridan birining tanlab olib yozilishi asosida bir xillikka erishish morfologik tamoyil deyiladi. Hozirgi orfografiya talabi bo‘yicha
¹⁰ Shoabdurahmonov Sh., Asqarova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. –T.: О‘qituvchi, 1980. 93–
94-betlar.
affikslarning deyarli hammasi morfologik tamoyil asosida yoziladi. Masalan: egalik affikslari: -m (-im), -ng (-ing), -miz (-imiz) -ngiz (-ingiz), kelishik affikslari, kesimlik affikslari; shaxs va zamonni ko‘rsatuvchi hamda so‘z yasovchi affikslar og‘zaki nutqda qanday aytilishidan qat’i nazar, imloda o‘zining bir xil morfologik shaklini saqlagan holda yoziladi.
Tarixiy-an’anaviy tamoyil. О‘zbek xalqining yozuvi tarixida ko‘pgina so‘z va iboralar borki, og‘zaki nutqda qay tarzda talaffuz etilishidan qat’i nazar, ularning yozilishida ma’lum an’anaga amal qilinadi. So‘zlarning hozirgi talaffuz me’yorlariga mos kelmaydigan, qadimdan o‘zlashib qolgan shaklda yozilishi orfografiyaning tarixiy- an’anaviy tamoyilga asosan so‘zlar hozirgi holatiga ko‘ra emas, balki an’anatusiga kirib qolgan qoidagako‘rayoziladi. Masalan: