|
2. Guvrash davri. Bu davrga 2,5 — 3 oylikdan 5 — 6 oylikkacha bo‘lgan payt kiradi. Bu oylarda bolacharda sezish qobiliyatini yanada o‘stirish va idrok eta bilishni tarkib toptirish uchun zarur bo‘lgyn sharoitlarni yaratish lozim. Bola bu davrda ba’zi bir buyumlarni (shisha va shiqildoq) farq qila boshlaydi, o‘zita yaqin kishilarni begonalardan ajrata boshlaydi, onasini va o‘ziga yaqin kishilarni ko‘rgan zahoti taniydi.
Bolada tovushlarni diqqat bilan tinglash va bir-biridan farq-lash qobiliyati o‘sa boshlaydi, tanish tovush diqqatini darrov o‘ziga jalb qiladi, tinchlantiradi va quvontiradi.
Bola 4 oylik bo‘lganida shiqildoqtovushiga yoki ko‘rinmasdan chaqirayotgan kishi ovoziga boshini buradi va uni topib oladi.
Bu oyda bola diqqatini musiqaviy tovushlarga jalb etish kerak. Ko‘shiqlar, musiqaviy o‘yinchokdarning ohangdor jaranglashi bolada quvnoq kayfiyat qo‘zg‘aydi, uning dikkdtini kattalarning musiqa sadosiga uyg‘un suratda bayroqcha, ro‘molcha bilan ijro eti-ladigan harakatlarga jalb etadi.
Bola to‘rt oylik bo‘lganida qiqirlab kuladi, u o‘zi bilan har kuni muomalada bo‘ladigan kishilarga juda ham o‘rganib qoladi. Shuning uchun bolaga tez-tez so‘z qotib turish kerak. Kattalar §ola-lar bilan muomala qilish jarayonida bolada tovushga javoban tovush chiqarish qobiliyatini paydo qilish va o‘stirish kerak. Bola 3 — 4 oylik bo‘lganda uning «gugu» lashiga (g-g, bu-u), 4, 5 oylik bo‘lgan-da esa: «ma-ma», «da-da», «buv-buv», «baba», «aya», «yya», «a-na» kabi unli tovushlar ko‘proq bo‘lgan bo‘g‘inlarni takrorlashiga ahamiyat berish kerak. Bolada «gugu» lash qobiliyatini o‘stirishga harakat qilish uning tili chiqishiga yordam beradigan artikulyatsiya apparatining o‘sishiga va tovushga quloq sola bilish faoliyatini rivoj-lantirishga imkon yaratadi. Bu davrda bolalar bilan nutqni rivojlantirish bo‘yicha maxsus mashg‘ulotlar o‘tkazish tavsiya etiladi. Bu mashg‘ulotlarning asosiy maqsadi: 1. Bolalardagi quvnoq kayfiyatni quvvatlash. 2. Javob tovushlarini vujudga keltirish. 3. U bilan kuv-noq gaplashayotgan kishini qidirib topishga o‘rgatish. Shunday qilib, mashg‘ulotda ham, bolalar bilan bo‘ladigan munosabatlarda ham bola-larda ijobiy-emotsional holatlarni vujudga keltirish, eshituv id-rokini va tovushlarga takdid qilish malakasini rivojlantirishga katta e’tibor berilishi lozim.
Rejim daqiqalarida ham va mashg‘ulotlarda ham bir xil maqsad va vazifalar qo‘yilishiga qaramasdan, bir qancha ahamiyatli farq-lar ham bor.
Mashg‘ulotlarni kunning ikkinchi yarmida — bolani chiniqti-rishdan 40 — 60 daqiqa o‘tgach o‘tkazish taklif etiladi. Nutqni rivoj-lantirishda oldindan qaysi bolaning qaysi tomoniga ahamiyat berish kerakligi belgilab olinadi. Mashg‘ulot har kuni 4 marta 3 — 6 daqiqadan o‘tkaziladi. Har bir mashg‘ulotda bir necha ta’sir etish usullaridan navbat bilan foydalanish ko‘zda tutilishi va ular o‘rta-sidagi pauza (dam olish) 30 soniyadan iborat bo‘lishi kerak. Bu pauzada bolaga tovushni talaffuz etish imkoni beriladi. Avval bola bilan quvnoq «gaplashiladi» («ma-ma-ma»), so‘ngra uning tepasida bir necha daqiqa jim turiladi, keyin o‘yinchoq shaqillatiladi va bola bilan yana bir marta kuvnoq «gaplashiladi».
Agar bola katta kishi tomonidan talaffuz etilgan («ma-ma-ma-ma») bo‘g‘inni takrorlasa, unga kulib boqib (tasdiq ma’nosida), silab qo‘yish va yana bir marta quvnoq ohangda mashqni takrorlash kerak. Mashg‘ulotning oxirida ota yoki ona (tarbiyachi-hamshira) bolaning harakatini yana bir marta tasdiklaydi. Tasdiqdash vaqtida so‘zlarni to‘liq aytish kerak.
3. Til chikarish davri. Bola 5 — 6 oylik bo‘lganda kattalar, bolalar, hayvonlar, atrofdagi o‘yinchoqlar, buyumlar bilan ko‘proq qiziqa boshlaydi. Bola bularning hammasini bir-biridan yaxshigi-na farqlay oladi: notYanish odamlarni ko‘rganida ulardan yuz o‘girib olib, hatto yig‘lab yuborishi mumkin. Kattalar og‘zidan chiqayotgan tovushga quloq soladi, tovush talaffuzini va ba’zi bir so‘zlarni farqlaydi, kattalarning ovoz ohangiga ongli tarzda javob beradi, uni nutqning mazmuni bilan bog‘lay oladi. Endi nutq bilishning elementar funksiyasini bajara boshlaydi.
Masalan, ota yoki ona qo‘g‘irchoqni ko‘rsatib, uni qanday raqsga tushishini quvnoq ohangda aytib ko‘rsatadi. Yoki qo‘g‘irchoq stol usti-dan tushib ketganda, ular ovozga achinish ohangini berib, shu vaziyat-ga moye so‘zlarni aytadi. Bu bilan kattalar harakat va ovoz ohangiga ma’no, mazmun beradilar, ya’ni ular, qo‘g‘irchoq yiqilib tushdi, uning oyog‘i og‘riyapti, u yig‘layapti, unga mexribonlik qilish kerak (uni silab qo‘yish kerak) kabi gaplar bilan bolani ovutadilar.
Nutqni o‘stirish, kattalar nutqini tushunish, faol nutqqa tayyorlash bu yoshdagi bolalar tarbiyasining muhim vazifasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
