Mavzu: Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport

---

Mavzu: Ikkinchi jahon urushidan 
keyingi davrlarda jismoniy tarbiya 
va sport
Nabijonov Shaxzod 202 gurux

---

Reja
1.
G‘arb mamlakatlari hayotida jismoniy tarbiya 
va sport.
2.Taraqqiyot yoiidagi davlatlar.
3.XX asr oxirida jahon mamlakatlarida jismoniy 
tarbiya va sport.

---

G‘arb mamlakatlari hayotida jismoniy tarbiya va sport
Ikkinchi jahon urushi fashistlar Germaniyasi va mili- taristik Yaponiyaning batamom 
tor-mor etilishi bilan ya- kunlandi. Bunda sobiq sovet (SSSR) Ittifoqining o'mi beqi-
yos katta bo‘ldi. Urushlar jarayoni va undan keyingi yillarda jahonda iqtisodiyot, 
siyosiy va madaniy rivojlanishning yangi davri boshlandi. Bu esa mamlakatlaming 
iqtisodiy, siyosiy va madaniy ahvoliga qarab jismoniy tarbiya va sportning ham 
rivojlanishini ta’min etdi.
Urushdan keyingi yillarda G‘arb mamlakatlarida ijti
- moiy-madaniy hayotning 
yaxshilanishi tufayli jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga katta e’tiibor berila 
boshlandi. Mamlakatlar iqtisodiy, siyosiy hamda monopolistik sharoitlar asosida 
jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda avvalo o'z manfaatlarini oldingi qatorga 
qo'yishdi.

---

Bu davrdagi jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti katta qarama-qarshiliklarga duch keldi, chunki 
sotsialistik va kapitalistik tizimlar orasidagi ziddiyatlar, raqobat shuni taqozo etar edi. Ular ikki 
tomondan jismoniy tarbiya va sportning ijtimoiy nazariyasini, davlat va jamoat tashkilotlaridagi 
mohi- yatini o'zlaricha targ'ib qilishdi. Ko'pgina sotsiolog va tarix- chilaming asarlarida jismoniy 
tarbiya va sport aholini o‘z mamlakati hokimiyatiga hurmat, siyosiy betaraflik, irqchilik va 
millatchilikka nafrat ruhida tarbiyalashi, sogiom turmush tarzini targ'ib etishi kerak, degan g'oyalar 
olg'a surildi.
O'quv yurtlarida jismoniy tarbiya va sport. Maktablar va boshqa turdagi o'quv yurtlarida jismoniy 
tarbiya va sportga alohida e’tibor kuchaydi. Bu, o'z navbatida, jismoniy tarbiya va sportning yanada 
tez, shiddat bilan rivojlanishiga sabab
boidi. Shuningdek, o‘quvchi yoshlami harbiy tayyorgarlikka o‘rgatish, o‘sib kelayotgan avlodning 
salomatligini tobora yaxshilash oqibatlari ko‘zda tutildi. Chunki harbiy tayyoigarlik xarajatlari sovuq 
urush xavfl mavjud boigan davrlarda o‘zga mamlakatlaming hududlarida haibiy istehkomlar (ba
-
zalar) qurish avj olganligi sababli aholidan soliq undirish, ishsizlaming ko'payishi aholining, ayniqsa, 
yoshlaming sogiigiga salbiy ta’sir ko‘rsata boshladi.

---

Germaniya Federativ Respublikasi, Angliya, Fransiya, ItaUya, Skandinaviya mamlakatlarida ham 
jismoniy tarbiya va sport jamiyat taraqqiyoti xizmatida bo'ldi. Bu mamlakat- dagi maktablarda 
jismoniy taibiya tizimi davlat tomonidan, ya’ni sport vazirligi, maorif va harbiy vazirliklar 
rahbarligida boshqarilgan. Boshlang'ich va o'rta maktablarda jismoniy tarbiya majburiy dars sifatida 
o'qitildi. Darslar haftada 2 soatdan 4 soatgacha o'tkazilar edi. Bunda asosan sport-o'yini usullari 
qoilanilardi. Shvetsiya va Norvegiya maktablarida gimnastika mashg'ulotlariga umumiy darslaming 
50% ajra-
tildi. Ba’zi bir mamlakatlarda haftaning bir kuni o'yin va sa
- yohatlar uchun ajratib 
berilgan.
Skandinaviya mamlakatlarida gimnastika darslaridan tashqari sport ixtisosligi (bjror sport turi) keng 
qo'llanilgan. Shvetsiyada sport uyushmalari hamkorligida havaskor guruh- lar tashkil etilgan. Ular 
darsdan tashqari paytlarda o'quv-
chilar bilan chang'i, konkida uchish sporti, suzish, yengil atletika, futbol, eshkak eshish va boshqa 
sport turlar bo'yicha turli tadbirlar olib borilgan. Maktab sporti uyushmalari (Skone) Skandinaviya 
mamlakatlari va Fin-lyandiya maktab- larining o'quvchi-sportchilarini o'ziga birlashtirardi. Bu 
o'quvchi-sportchilar yoshi, jinsi va musobaqa talablari asosida turli darajalarga (toifa) ajratilgan.

---

Olimpiya sporti urushdan keyingi G'arb mamlakatlarida keng miqyosda rivojlanib ketdi. Bunga, asosan, 
bu mamlakatlarda ikki yozgi va qishki Olimpiya o'yinlarining o't- kazilishi sabab boidi. Shu asosda 
gimnastika, dzyu-do hamda qishki sport turlari Yaponiyada; konkida uchish va chang'i sport turlari, 
xokkey Kanada, Skandinaviya mamlakatlari va Finlyandiyada; konkida figurali uchish, tog' chang'i sporti 
Fransiya, GFR va Avstraliyada; futbol
—
Bra- ziliya, Angliya,' GFR, Gollandiya, Italiya, Argentina va 
boshqa mamlakatlarda rivoj topdi.
Umuman olganda, jahonda jismoniy tarbiya va sport rivoji bir xilda boimadi. G'arbda sport bilan 
shug'ulla- nuvchilaming ijtimoiy gumhlari ko'p qirralidir.

---

Milliy mustaqillik uchun xalqlaming kurashi Ikkinchi jahon urushidan 
keyin, ayniqsa, kuchaydi. Bunda Fashistlar Germaniyasining yakson 
qilinishi, Yaponiya militarizmining yo‘q qilinishi, Afrika, Osiyo va Lotin 
Amerikasidagi xalqlaming milliy ozodlik harakatlari asosiy sabab boiib 
hisob- landi. Natijada, imperializmning mustamlakachilik tizimi 
tushkunlikka uchradi. Taraqqiy etib kelayotgan davlatlar milliy 
mustaqillikni qoiga kiritdi. Shu bilan o'zlarining siyosiy, iqtisodiy, 
ijtimoiy va madaniy taraqqiyoti uchun kurash olib borishdi. Taraqqiy 
etib kelayotgan mamlakatlarda milliy-
demokratik kuchlaming o‘sishi 
ta’sirida jismoniy tarbiya va sportda jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi va u 
davom etmoqda. Jismoniy tarbiya va sport milliy madaniyatning 
uyg'onishi hamda rivojlanishning ajralmas qismi boiib qoldi.

---

Bunday mamlakatlarda jismoniy taibiya va sportni rivojlantirishdagi munosabatlar, asosan, 
mustamlakachilik tizimidagi asoratlardari qutulish, milliy kamsitishlaiga to'la barham berish, milliy 
jismoniy tarbiya tizimini yaratishga qaratilmoqda. Jismoniy madaniyat sohasida erishilgan yutuq- lar 
milliy g'urur va mamlakat iftixori sifatida baholanmoqda. Ulami xalqaro miqyosda mustahkamlash 
yo'lida harakat qilinmoqda.
Afrika mintaqasi. Jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishi Afrika mamlakatlarida namoyon 
bo'lmoqda. Afrika mintaqasining xalqlari bir necha asrlar mobaynida o'zining milliy madaniyati va 
uning tarkibiy qismi sifatida jismoniy madaniyatni ham yuzaga keltirdi. Lekin mustamlakachilik tizimi 
bu yurtlarda iqtisodiy va madaniy rivojlanishni ancha orqada qoldirdi. Jismoniy madaniyat 
taraqqiyotining to'xtab qolish sababi, asosan, aholini yo'qchilik, qashshoqlik holati bilan bogiiq edi. -
Jismoniy tarbiya va sport o'yinlari bilan shug'ullanish mustamlaka egalari hamda mahalliy boylar-
gagina nasib etgan edi, layoqatli va eng yaxshi sportchilar faqat metropoliylar, ya’ni 
mustamlakachilar (Fransiya, Angliya, Italiya va boshqa davlatlar) terma jamoalari tar- kibidagina 
musobaqalarda qatnashganlar.

---

Mustaqillikni qo'lga kiritgan davlatlar yangi hayot qurish, jismoniy madaniyatni 
keng omma orasiga yo‘llashga kirishdi. Ko'pgina davlatlarda jismoniy taibiya va 
sport bo'yicha rah- bariik davlat doirasida olib borildi. Jismoniy taibiya maktab va 
boshqa o'quv yuitlarining dasturlariga kiritildi. Yoshlami tar-
biyalashda an’anaviy 
milliy o'yinlar, jismoniy mashq turlari keng qo'llanildi. Bu jarayonlar arab 
mamlakatlari: Aljir, Liviya, Tunis, Marokko, shuningdek, Gana, Mali, Gvineya va 
boshqalarda namunali hisoblandi. Afrika mintaqasidagi davlatlarda xalqlar turmushi 
orasidagi farqlami kamaytirishda jis- t moniy tarbiya va sport muhim vosita sifatida 
xizmat qildi, ijtimoiy taraqqiyotga katta hissa qo'shdi. Jismoniy tarbiya ta-
raqqiyotini muvofiqlashtirish va rahbarlikni amalga oshirishyo'lida yagona tartibni 
ishlab chiqish amalga oshirildi. 1965- yilda Afrika Oliy sport Ittifoqi (Kengashi) 
tashkil etildi. Bu Afrika sportchilarini birlashtirish va yagona Afrika birligini 
ta’minlashga xizmat qilib keldi, mustamlakachilik va irqchi
- likka qarshi kurash olib 
bordi. Bu Kengash sportda milliy kamsitish va irqchilikka qarshi faoliyatlami yuritdi. 
Shu asosda mintaqadagi musobaqalar va o‘yinlarga sportchilami tayyorlash amalga 
oshirilmoqda

---

---

90-yillarda yirik mamlakatlarda sportni moliyalashtirish 
bilan birgalikda sport inshoatlarini qurish, ularni o’z 
ixtiyorida saqlash, sog’lomlashtirish markazlari, sport 
klublar, yuqori darajadagi sportchilarni tayyorlash, ularni 
muhofaza qilish, kadrlar tayyorlash, ilmiy-tadqiqot, 
axborot, sportni mavjud qonunlar asosida ta’minlash 
kabi muhim masalalarni o’z ixtiyoriga olgan.
Sport to’g’risida Shveysariya (1972), Gresiya (1975), 
AQSh (1978), Finlyandiya (1980), Fransiya (1975, 1984, 
1992), Italiya (1984), Ispaniya (1988, 1990), O’zbekiston 
(1992, 2000) mamlakatlarida maxsus qonunlar qabul 
qilingan, hamda ko’p mamlakatlarda sport mavzui 
konstituttsiyalarga kiritilgan.

---

XX asr oxirida jahon mamlakatlaridajismoniy tarbiya va sport
So’nggi 10 yilliklar davrida jahondagi 
yirik mamlakatlarda davlatning milliy sport harakati bilan uzviy ravishda hamkorlik qilish faoliyatlari 
ko’zga tashlanmoqda. Buning negizida, asosan aholining salomatligini yaxshilash jamoatchilik tartibi 
hamda milliy xususiyatlarni himoya qilish maqsadlari mujassamlashmoqda. Shu asosda ko’pgina 
mamlakatlarning hukumat doiralari sport harakati faoliyatlarini qo’llab
-quvvatlash bilan birgalikda 
sportning eng yuqori natijalariga erishish tizimini
ham ma’qullamoqda.Ko’p davlatlarda sport vazirligi 
faoliyat ko’rsatmoqda. Birgina Yevropa mamlakatlarida bunday vazirliklar 14 taga yetib bordi. Ba’zi 
davlatlarda bu vazifalar vazirlikka o’xshash sport bo’yicha Oliy Kengash zimmasida, Ispaniya, Buyuk 
Britaniya, Belgiya, Gresiya, Portugaliya, Finlyandiya, Estoniya kabi mamlakatlarda esa ta’lim, 
madaniyat vazirligi nazoratidadir. Ularda mavjud maxsus bo’limlar hukumat vazifasini bajaradi.

---

Umum rivojlantiruvchi mashqlar nixoyatda turli tuman bolishiga qaramay, vaqt 
sinovidan otgan va mazkur komplekslar uchun asos bola oladigan mashqlar 
quyidagilar: 
1. Tekislanib kerishish. 
2. Qol bilan aylanma va siltash xarakatlarini bajarish. 
3. Otirib turishlar.
4. Gavdani oldinga, orqaga, yon tomonlarga engashtirib va aylanma xarakatlar. 
5. Boshqa engashtirishlar va aylanma xarakatlar.
6. Yotib qollarga tayangan xolda ularni bukib- yozish. 
7. Otirgan yoki yotgan xolda oyoqlarni kotarish (yoki oyoqlarni maxkamlab gavdani 
kotarish). 
8. Oyoqlarni oldinga, orqaga yon tomonlarga siltash. 
9. Sakrashlar (sapchishlar) 
10. Joyda turib yurish yoki yugurish.

---