Mavzu: Ichki sekretsiya bezlarining funksional anatomiyasi

Mavzu: Ichki sekretsiya bezlari Ichki sekretsiya bezlarining funksional anatomiyasi

Organizmdagi har xil a’zolarining unumli kelishib ishlashida asosiy o ‘rin tutadigan xususiyati - bu a ’zolaming bir-biri bilan kimyoviy bog‘liqligidir. Bu bog‘liqlik butun hayvonot olam iga taalluqli bo‘lib, organizmning m a’lum bir qism larida ishlab chiqarilgan kimyoviy moddalaming qon tomirlari orqali qonga o‘tib, a ’zolaming bir m e’yorda ishlashini ta ’m inlab turilishi, albatta, nerv sistemasining ta’siri ostida boradi. 0 ‘z ta’sirotlari orqali a ’zolam ing ish faoliyatini bir m e’yorda boshqarilishini ta’minlab turuvchi asosiy kimyoviy qurol, ya’ni odam va hayvon organizmidagi maxsus bezlarda ishlab chiqariladigan modda «gormonlar» deb ataladi. «Gormon» grekcha so‘zdan olingan bo‘lib, «honnao», ya’ni harakatga keltiraman. Gormonlar maxsus, hajm jihatdan uncha katta bo‘lmagan a ’zolarda, y a’ni ichki sekretsiya (endokrin, inkretor) bezlarda ishlab chiqariladi. Ular to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qon tomir va lim fa kapillarlari orqali qonga o ‘tib, organizmda sodir bo`ladigan bir qancha jarayonlarda ishtirok etadi.

Ichki sekretsiya bezlarining umumiy anatomo-fiziologik xususiyatlari 1. Bezlaming nayi boMmaydi. Ishlab chiqariladigan gorm onlar qon tomiri va lim fa kapillarlari orqali qonga o‘tadi. 2. Bezlar juda ko‘p sinusoid tipidagi qon tomir kapillarlariga boy boMadi va bezdagi qon tomirlarida boshqa a’zolardagiga nisbatan qon oqimi tezligi kam boMadi. 3. Endokrin bezlar hajm jihatdan unchalik katta boMmaydi. H am m a bezlar yigMlsa, ular tananing 0,1-0,3 % vaznini tashkil etadi. 4. Endokrin bezlar organizmi ish faoliyatining to‘la-to‘kisligini ta’minlab turadi. 5. Endokrin bezlaming har birida ishlab chiqariladigan gorm onlar orasida butun umr davom ida mutanosiblik saqlanadi va bu gormonal fon deyiladi.

Gormonlarning maxsus xususiyatlari 1. Gormonlar har bir a ’zoning funksiyasiga alohida ta’sir qiladi va, shu bilan birga, butun organizmda boMadigan jarayonlarda ishtirok etadi. 2. Gormonlar yuqori biologik faolligi bilan ajralib turadi. M asalan, 1 gr insulin 125000 ta quyon qonidagi qand moddasini pasaytiradi yoki 1 gr adrenalin 1000 ta baqa organizm iga kiritilsa, ulam ing yurak ish faoliyatini tezlatadi. 3. Gormonlar masofadan ta’sir etadi, ya’ni qon orqali borib, a ’zolam ing ishlash jarayonini faollashtiradi yoki susaytiradi. 4. Gormonlar juda kichik molekular tuzilishga ega boMib, to‘qimalardan oson va tez o ‘tish xususiyatiga ega. 5. Gormonlar doimiy ishlab chiqariladi, chunki ular hujayralarda tez parchalanib, tez ta’sir etish xususiyatiga ega. 6. Gormonlar tur tanlamaydi, shuning uchun ham ular hayvonlar organizm idan olinib, kasalliklami davolashda ishlatiladi.

Gormonlarning umumiy xususiyatlari 1. Gormonlar organizmning o‘sishini faollashtiradi va uning belgilariga ta’sir qiladi. 2. Organizmdagi barcha modda almashinuvlarida ishtirok etadi. 3. Nerv sistemasining qo‘zg‘aluvchanligiga ta’sir etib, uning faoliyatini oshiradi. 4. G onnonlar hujayralarda sodir boMadigan jarayonlar va uning tizim iga ta’sir etadi. 5. Gormonlar ishlab chiqarilishi organizmning ichki holatiga va tashqi muhitdagi o ‘zgarishlarga bogMiq boMadi. Gormon ishlab chiqarilishi nerv oxirlari, bo‘rtiq osti yadrolar ta’siri ostida murakkab nerv-gumoral yoM bilan boshqariladi. Ulam ing ta’siri ostida gipofiz qo‘zg‘aladi va undan ishlab chiqariladigan gormonlar qolgan bezlaming ish faoliyatini doimiy ravishda nazorat qilib turadi. Demak, bezlarda gormonlar ishlab chiqarilishi o‘z holicha boshqarilmasdan, nerv tizimi bilan uzviy bogMiq holda, ya’ni nerv-gumoral yo`l bilan boshqarilar ekan.

Ichki sekretsiya bezlarining klassifikatsiyasi Ektodermal - ncvrogcn Mezodermal - interrenal Entoderm al - braxiogen Entodermal - ichak epiteliysidan rivojlangan Epifiz G ipofiz Buyrak osti bezining mag`iz qism i X rom afin X rom afinsiz Paragangliyalar B u y ra k u sti bezining p o ‘stloq qismi M oyak va tuxum donning oraliq qism lari Q alqonsim on bez Q alqonsim on orqa bezi A yrisim on bez M e’da osti bezining endokrin qismi Jigar, taloq, oshqozon va ichak shilliq qavatidagi endokrin bezlar

Qalqonsimon bez - glandula thyroidea

Qalqonsim on bez ikkita: o ‘ng va chap boM aklar- lobus dexter et sinister dan iborat bo‘lib, ular o ‘zaro istmus glandulae thyroidea vositasida birlashib turadi. Ko‘pchilik holatlarda bo‘yin qismidan yuqoriga qarab yana bir piram idasimon boMak o ‘sib chiqqan boMib, u lobus piramidalis deyiladi. Q alqonsim on bezda oldingi hamda orqa yuzalari - facies anterior et posterior va yon bo‘laklarining yuqori va pastki qutblari - polus superior et inferior lar tafovut qilinadi. Bezning vazni katta yoshli odam larda 30-50 gr uzunligi 6-8 sm va eniga 2-2,5 sm bo‘ladi. Q alqonsim on bez yupqa, mustahkam biriktiruvchi to ‘qimali xususiy fibroz parda - capsula fibrosa bilan o ‘ralgan boMib, bu parda bez to‘qimasi ichiga kirib borib, to‘siqlar hosil qiladi va uni m ayda boMakchalar - lobuli gl. thyroideae ga boMadi. Q alqonsim on bez traxeya va qalqonsimon tog‘ay sohasida joylashgan boMib, bez boMaklarining pastki uchlari traxeyaning V yoki VI tog‘ay halqalarigacha davom etadi. Yuqori uchlari qalqonsimon tog‘ayning o ‘rta qismigacha davom etadi. Bo‘yin qismi - isthmus esa III—IV traxeya halqalari sohasida joylashgan. Piramida boMagi ayrim hollarda til osti suyagigacha yetib borishi mumkin. Qalqonsimon bez o ‘zining xususiy pardasi bilan o ‘ralgan va shu parda to‘qimalari orqali atrofdagi a ’zolar bilan birlashib turadi. Ishlab chiqarilgan gorm onlar (tiroksin, triyodtiroksin) to‘qim alarning kislorodga boMgan talabchanligini oshiradi. G orm onlar oqsillar sintezini tezlashtirib, organizm ning o ‘sish jarayonini kuchaytiradi. Tirioid gorm onlar hom ila taraqqiyotini nazorat qiladi, uning to‘qim a va hujayralarining shakllanishiga yordam beradi (shu jum ladan, suyaklar sistemasining ham). Terioid gormonlar nerv tizim ining funksional holatiga ta ’sir qilish bilan bir qatorda teri, yurak, qon tom irlar tizimi, buyrak, jigar, oshqozon va ichak traktida sodir bo`ladigan modda almashinuvi jarayonlariga ham o ‘z ta ’sirini ko ‘rsatadi. Q alqonsim on bez ish faoliyatining buzilishi natijasida har xil kasalliklar kelib chiqadi. Kasalliklam ing paydo boMishi gorm onlam ing ko‘p (gipertirioz, tireotoksikoz) yoki kam (gipoterioz) ishlab chiqariljshiga bogMiq. Tiretoksikoz kasalligida: ozib ketish, tomir urishining tezlashishi, tana haroratining ko‘tarilishi, asabning taranglashishi, terlash, ekzooftalm (ko‘z soqqasining ko‘z kosasidan oldinga chiqishi) kuzatiladi. Q alqonsim on bez hom ila taraqqiyotining 3 chi haftasida birlamchi ichak bosh qismining ventral devorida, ja g ‘ va til osti jabra ravoqlari orasida, toq til kurtagining orqasida halqum epiteliysidan taraqqiy qiladi. Rivojlanishning boshlangMch davrida bezning har ikkala boMagi ichida bo‘shliq boMib, kutubxonasibu bo‘shliqning yo‘li qalqonsimon til - ductus thyreoglossus nayi bilan halqum bo‘shlig‘iga ochilgan boMadi. Rivojlanishning keyingi davrlarida bez epiteliysining shoxlanib ketishi natijasida, bez ichidagi bo‘shliq mayda pufakchalarga boMinib ketadi va o ‘zida pufakchalar saqlagan bez boMakchalari shakllanadi. Shu bilan bir qatorda, embrion rivojlanishining 4-haftasidayoq ductus thyreoglossus berkilib ketadi. Qalqonsimon bezning tildan uzoqlashib, kaudal tomonga o ‘sishi natijasida va shu asosda yoMining berkilib ketishidan tilning tanasi va ildizi sohasida qolgan qoldiq tilning k o ‘r teshigi - foramen cecum ning hosil bo`lishiga olib keladi.

Qalqonsimon orqa bezi - glandula parathyroidea Qalqonsimon orqa bezlari 4 tadan 8 tagacha boMib, qalqonsimon bez boMaklari orqa yuzasining yuqori va pastki qismlarida zich yopishgan holda joylashadi. Shakl jihatdan yumaloq yoki uzunchoq boMib, og‘irligi - 0,05 gr. Hajmi: uzunasiga 4-8 mm, eniga Ъ-A mm, qalinligi 2 mm boMadi. Tashqi tomondan silliq, yarqirab turadi. Ayrim hollarda bu bezlar qalqonsimon bezdan pastroqda, traxeyaga yaqin yog‘ qavati orasida joylashadi. Ba’zi bir hollarda, bu bezlar qalqonsimon bez yuzasiga botib kirib yoki bez to‘qimasi ichida joylashgan boMadi. Qalqonsimon orqa bezlari yupqa biriktiruvchi to‘qimali parda bilan o ‘ralgan. Parda o ‘sim talari bez ichiga kirib borib, juda ko‘p to‘siqlar hosil qiladi. Yosh o ‘tishi bilan bezdagi to‘qim alam ing miqdori oshib boradi. Hujayra tutamlari oraligMda kichik-kichik pufakchalarga o ‘xshash bo ‘shliqlar uchrab, ular kolloid va yog4 suyuqligi bilan toMib turadi. Bez pufakchalari juda ko‘p qon tom ir kapillarlariga boy boMib, ishlab chiqariladigan gormon shu kapillarlam ing venoz qism ida so‘rilib, qonga o ‘tadi. Bezlardan ishlab chiqariladigan paraterioid gormoni qonda va to‘qimalarda kalsiy va fosfor birikmalarining hamkorlikda ish olib borishini boshqarib turadi. Qalqonsimon orqa bezlari olib tashlansa, organizmdagi kalsiy miqdori kamayadi va suyaklam ing o ‘sishi buziladi. Markaziy nerv tizimining qo4zg‘aluvchanligi oshadi, mushaklar titrashi va ulam ing tortilishi kuzatiladi. Glandula parathyroidea homila rivojlanishining 3-4-haftasida III va i y halqum cho‘ntaklari epiteliysidan thymus kurtagining orqasida rivojlanadi. Keyinchalik, bez epiteliyalari rivojlangan sohasidan qo‘zg‘alib, qalqonsimon bez bo‘laklarining orqasiga yopishgan holda kaudal tomonga qarab tushadi.

Ayrisimon bez - thymus Ayrisim on bez ko‘ks oraligMning oldingi yuqori qism ida joylashgan. Shaklan kalta va qalin yoki ingichka va uzun boMishi mumkin. Ayrisimon bez oldindan orqaga qarab yassilangan boMib, ikkita: o‘n g - lobus dexter, chap - lobus sinister boMaklardan, yuqori uchi - apex va asos - basis gl. thymi lardan iborat. Bezda ko ‘krak va bo‘yin qismlari tafovut qilinadi. Bez oldi tomondan qavariq va orqa tomondan botiqroqdir. Bez boMaklari alohida-alohida boMib, ular yupqa, yumshoq biriktiruvchi to‘qima vositasida bir-biri bilan tutashib turadi. Ayrisim on bez yumshoq boMganligi sababli, atrofdagi a’zolam ing qanday holda joylashishiga qarab shaklini o ‘zgartirishi mumkin. Rangi yosh bolalarda tim qizgMsh, katta yoshdagilarda esa bez to‘qimalarining kam ayishi va ulaming o ‘mini yog‘ qatlami egallashi sababli, sarg`ish rangda boMadi. www.ziyouz.com kutubxonasiAyrisim on bez yum shoq biriktiruvchi to‘qimali parda bilan o‘ralgan. U mayda boMakchalardan iborat bo‘lib, to‘rsimon epiteliyadan tuzilgan. Bu hujayralar uzunasiga ketgan o ‘siqlari orqali bir-biri bilan birlashib turadi va ular oralig‘ida epitelial bo‘shliqlar hosil boMadi. Bu bo‘shliqlar kichik aylana shakldagi hujayralar -timotsitlar bilan toib turadi. Timotsitlar tuzilishi jihatdan oq qon tanachalarilim fotsitlam ing ayrim turlariga o ‘xshashdir. Tim otsitlar bez boMaklarining periferiyasida m arkaziy qismiga nisbatan ko‘plab joylashgan. Tim otsit tuzilishi va funksional tomondan limfotsitlarga o ‘xshashligi, ya’ni ulaming mana shunday anatom ik bog`liqligiga asoslangan holda ayrisimon bez limfoepitelial a ’zolarga kiritiladi. Bezlarning о ‘rtacha og ‘irligi: 1-5 y o s h la rd a -2 6 gr 6-15 yoshlarda - 25-35 gr 16-20 yoshlarda - 26-27 gr 26-45 yoshlarda - 19 gr 60-7 0 yoshlarda - 6 gr gacha kamayib ketadi. Tim us k o ‘ks oraligM ning oldingi yuqori qism ida plevralararo soha - area interpleurica superior da joylashgan. Bez old tarafdan to‘sh suyagi dastasi va tanasi IV qovurg‘a tog‘ayining birlashgan sohasigacha chegaralab turadi. Ayrim hollarda, bezning bo ‘yin qismi yaxshi rivojlanganligi sababli ko‘krak qafasining yuqori teshigi orqali ko‘tarilib, uning uchi qalqonsimon bezning bo‘yin qismigacha yetib boradi. Tim us organizmni lim fotsitlar bilan ta’minlab, uning himoya kuchini oshiradi. Timusda ishlab chiqariladigan gorm onlar qonga o ‘tib, oq qon tanachalari faoliyatini oshiradi. Organizmda kalsiy almashuvini boshqarib turadi va uning o ‘sishini ta’minlaydi. Organizm noqulay sharoitga tushib qolganda, timus gormonlari himoya mexanizmlarini ishga solib, organizmni shu sharoitga moslashishiga yordam beradi va bunday sharoitdan olib chiqadi. Rivojlanishi. Ayrisim on bez homila rivojlanishining birinchi oyi oxirida uchinchi juft jabra cho‘ntaklarining halqum epiteliysida rivojlanadi. T o‘g ‘nogMch boshchasidek keladigan juft ayrisimon bez kurtaklari embrionning kaudal tomoniga qarab o ‘sib boradi. Ayrisim on bez po‘stloq ham da markaziy qism lardan iborat boMib, uning po‘stloq qismida juda ko‘p lim fotsitlar joylashgan va ular rivojlanish jarayonida juda tez ko‘payadi. Shunday qilib, bez limfo epitelial tuzilishga ega bo`lib, morfo-fiziologik jihatdan murtaklar bilan umumiyligi taqqoslanadi. Yosh o ‘tishi bilan bezda limfotsitlar kamayib, ulam ing o ‘mini indifferent qo‘shuvchi to‘qima toMg‘azib boradi. Bu to‘qimalarda yog‘ qatlami yig`ila boshlaydi. Buyrak usti bezi Glandula suprarenalis - juft, uncha katta boMmagan yassi shakldagi a’zo. 0 ‘ng buyrak usti bezi uchburchaksim on shaklda boMsa, chapdagisi yarim oysimon shaklda boMadi. Bezning uchta yuzasi tafovut etiladi: oldingi - facies anterior botiq boMib, undan vena centralis chiqadi. O rqa yuzasi - facies posterior diafragm aning bel qismiga (pars lumbalis) yumshoq biriktiruvchi to‘qim a orqali birikib turadi. Pastki yuzasi - facies inferior (renalis) buyrakning yuqori uchi bilan birikib turadi. www.ziyouz.com kutubxonasiBuyrak usti bezining yuzalari medial va yuqori chetlari niargo medialis et superior bilan chegaralanadi. 0 ‘ng buyrak usti bezining yuqori qirrasi uchliroq bo‘lib, uchi apex suprarenalis ni hosil qiladi. Buyrak usti bezlari yupqa biriktiruvchi to‘qimali parda bilan o ‘ralgan. Buyrak usti bezi tashqi - po‘stloq va ichki - m ag‘iz moddasidan tuzilgan. Po‘stloq qismi - substantia corticalis sarg‘ish rangli, mag‘iz qismiga nisbatan ancha kattaroq. Bez po‘stlog‘i uch qavatga: tashqi, o ‘rta va ichki qavatlarga bo‘linadi. Tashqi qavati koptokchalar zonasi - zona glomerulosa, yumaloqlashgan shakldagi hujayralar yig‘indisidan iborat. Bevosita tashqi qatlami tagida ancha katta, radial joylashgan silindrsimon hujayralar yotadi. Bu qavatni o ‘rta tutamli qavat - zona fasciculata deb ataladi. M ag‘iz moddasi bilan chegara hosil qilib joylashgan, yupqa biriktiruvchi to‘qima vositasida to‘r hosil qilgan to‘rsimon qavat - zona reticulata deyiladi. Tutamli qavatda esa qizg‘ish va sarg‘ish rangdagi pigmentlarni ko‘rish mumkin. Buyrak usti bezining m ag‘iz moddasi - substantia medullari (paraganglion suprarenalis) buyrak usti paragangliyalaridan tuzilgan. Mag‘iz moddasi bezning uchdan bir qismini tashkil qiladi va po‘stloq moddasidan qoramtirroq rangga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Topografiyasi. Buyrak usti bezlari buyrakning yuqori uchi va qisman medial qirg‘og‘iga biriktiruvchi to‘qima vositasida birikkan boMadi. U IX ko‘krak umurtqasi ro‘parasida, yog‘ qavat ichida joylashgan. Shu bilan bir qatorda, bezlami buyrakni o‘rovchi parda - fascia renalis o ‘rab turadi. 0 ‘ng buyrak usti bezi jigam ing orqa yuzasiga tegib turadi va qorin parda bilan o ‘ralmaydi. 0 ‘ng tomondan v. cava inferior bilan chegaralanadi. Chap buyrak usti bezining oldingi yuzasini qorin pardaning vistsiral qavati o ‘rab turadi. Bez oshqozonning kardial qismi va taloqqa, oldingi yuzasining kaudal qismi oshqozon osti bezining dumiga tegib turadi. Buyrak usti bezi tuzilishi va vazifasi jihatdan murakkab a ’zo bo‘lib, organizmning hayoti va faoliyati uchun katta ahamiyatga ega. Bezning po‘stloq qismida 40 dan ortiq kortikosteroid gormonlar ishlab chiqarilishi aniqlangan. Gorm onlar umumiy ta’sirining xususiyatlari: 1. Organizmda oqsil, yog‘ va uglevodlar almashinuvini boshqaradi; 2. Organizmda mineral tuzlar almashinuvini boshqarib turadi; 3. Organizmda bo‘ladigan yallig‘lanish jarayonlarining oldini oladi va unga qarshi kurashadi (gidrokortizon); 4. Mushaklar ishi paytida to‘qimalarga va qonga ishlab chiqariladigan toksinlarni neytrallaydi. Bezning miya qismida ishlab chiqariladigan adrenalin gormoni ta’sirining xususiyatlari: 1. Glikogenning parchalanishini kuchaytirib, jigardagi va mushaklardagi glikogen zaxirasini kamaytiradi; 2. Yurakning ish faoliyatini tezlatadi; 3. Teri va ichki a ’zolardagi arteriolalami toraytirib, arterial bosimni oshiradi; 4. Oshqozon va ichaklar devoridagi silliq mushaklarning ishiga ta’sir etib, ulaming ish faoliyatini susaytiradi; 5. Bronxlardagi mushaklarning tonusini bo‘shashtiradi va bronx yo‘llarini kengaytirishiga olib keladi; 6. K o‘z qorachig‘ini kengaytiradi; 7. Teridagi silliq mushaklami qisqartirib, uni bujmaytiradi (tovuq badan); 8. K o‘ndalang targ‘il mushaklarning ish faoliyatini oshiradi; 9. Nerv oxirlaridagi retseptorlaming qo‘zg‘alishini kuchaytiradi. 12 - Odam anatomiyasi www.ziyouz.com kutubxonasi Ektoderm al - nevrogen ichki sekretsiya bezlari Shishsimon tana (epifiz) - corpus pineale (epiphysis cerebri)

Shishsim on tana oraliq miyaning epithalanius sohasida, miya yarim sharlarining ostki qismida joylashgan. Epifiz hajmi jihatdan unchalik katta boMmay, katta yoshli odamlarda 0,2 gr, uzunligi 8 -10 mm, qalinligi 4 mm boMadi. Shakli tuxumsimon. Yuzasi g‘adir-budur, rangi qizg‘ish-kulrang boMadi. Old tomondan kashakchalar orqali ko‘ruv bo‘rtigM - thalamus ga birlashib turadi. Orqa qismi esa to‘rt tepalikning yuqori do‘mboqchalari orasidagi sagital egatchada joylashadi. U tashqi tomondan yupqa biriktiruvchi to‘qimali parda bilan o ‘ralgan. Bu parda bez to‘qimasi ichiga kirib, to ‘siqlar hosil qiladi va uni mayda bo‘laklarga boMib yuboradi. BoMakchalar esa pufakchalar, y a’ni follikulalardan tuzilgan. Bezdan ishlab chiqariladigan gormon - milatonin organizm va jinsiy a ’zolam ing o ‘sishini m e’yorlashtirib turadi. Ishlab chiqarilgan sekret ayrim ichki sekretsiya bezlarining, masalan, jinsiy bezlam ing o ‘sishini va ish faoliyatini tokxtatib turadi. Ishlab chiqariladigan gormonlar ta’sirida balog‘at yoshiga yetgan bolalarda ikkilamchi jinsiy belgilarning paydo boMishi aniqlangan. Bez funksiyasining buzilishi yosh bolalar jinsiy faoliyatining vaqtliroq boshlanishiga olib keladi (pubertas proecos)

Gipofiz - hypophysis cerebri, glandula pituitaria

Gipofiz yoki pastki miya ortigM asosiy suyakdagi turk egarining gipofiz chuqurchasida, ko‘ruv bo‘rtigMning ostki sohasida joylashgan. Bezning hajmi uncha katta boMmasdan, katta yoshli kishilarda hammasi boMib 1,5-2-0,5 sm ni tashkil qiladi. Lekin vazifasi jihatdan boshqa bezlaming orasida eng yuqori o krinda turadi. Gipofiz quyidagi boMaklarga boMib o ‘rganiladi: 1. Adenogipofiz (bezli gipofiz); 2. Neyrogipofiz. Adenogipofizga oldingi boMagi, o ‘rta yoki oraliq boMagi va tuberal (do‘mboqli) boMagi kiradi. Neyrogipofiz qismiga esa orqa boMagi, infundibulum (quygMch) va o ‘rta tepachalar kiradi. Rivojlanishi. Oldingi boMagi (adenogipofiz) ogMz yorigMning orqa sohasida, halqum pardasining oldida ektodermadan rivojlanadi. Rivojlanish davrida bez kurtagi halqum pardasiga botib kirib, Ratki cho‘ntagini (canalis craniopharyngeus) hosil qiladi. C ho‘ntakning uchi bo‘rtib chiqib, gipotalam usga qarab o ‘sib boradi. Homila rivojlanishining 4-haftasida oldingi boMagi gipotalamus sohasida quygMchning o ‘sigM - processus infundibuli bilan tutashadi va o‘zi rivojlangan sohadan uziladi. O rqa boMagi (neyrogipofiz) oraliq miyaning ostki qismidan, III qorincha tubining quygMch o ‘sigM - processus infundibuli dan rivojlanadi va ingichka oyoqcha orqali oraliq miya bilan tutashib turadi. O ldingi va orqa boMaklarining orasida gipofizning eng qadimiy qismi oraliq - pars intermedia joylashgan boMib, u birlamchi ichak halqum qism ining birlamchi burmasi epiteliysidan rivojlanadi. www.ziyouz.com kutubxonasiVazifasi. Gipofizning oldingi boMagidan: samototropin, prolaktin, follitropin, lyutropin va lipotropin gonnonlari ishlab chiqariladi. 0 ‘rta bo‘lagi esa melanotropin gormonini ishlab chiqaradi. Samototropin gormoni oqsillar sintezini tezlaladi va uning parchalanishidan hosil bo‘lgan aminokislotalami hujayra qobig‘idan oson o‘tib, hujayrada boMadigan jarayonlam i tezlatadi va organizmning o ‘sishini ta’minlaydi. Samototropin gormoni yog‘laming parchalanishini tezlatib, ulam ing zaxirasini kamaytiradi. Ayniqsa, yosh bolalar va o ‘smirlaming bo‘yi o ‘sishi paytida organizmdagi yog‘ zaxirasining kamayib ketishi buni tasdiqlashi mumkin. Samototropin gormonining kam ishlab chiqarilishi yosh bolalar bo‘yining o‘sishdan orqada qolishiga (gipofizar karlik) va gormon ko‘p ishlab chiqarilganda bo‘yning haddan tashqari o ‘sib ketishiga (gipofizar gigantizm) olib keladi. Prolaktin gormoni sut bezlarida sut ishlab chiqarilishini ta’minlaydi. Kortikotropin gormoni (AKTG) buyrak usti bezidagi tutamli va to‘rsimon qismlariga ta’sir etib, ularda gormonlar ishlab chiqarilishini ta’minlaydi. Melatonin gormoni terining pigment bilan ta’minlanishini boshqarib turadi. Lipotropin gormoni yog‘ almashinuvida ishtirok etadi. G onodotropin gorm onlar - follitropin va lyutropin erkaklarda urug‘donlarning o ‘sishini ta’minlaydi va spermatozoidlar ishlab chiqarilishini tezlatadi. Lyutropin testosteron gorm onining sekretsiyasini kuchaytiradi. Ayollarda esa ikkala gormon ham tuxumdonlarda estrogen gormonlarining ishlab chiqarilishini faollashtiradi. Lyutropin gormoni ta’sirida ovulyatsiya va sariq tananing rivojlanishi kuzatiladi.

Neyrogipofiz gormonlari

Vazopressin va oksitotsin gormonlari supraoptik va paraventrikular o ‘zaklam ing neyrosekretor hujayralaridan ishlab chiqariladi. Vazopressin buyrak naychalariga suvning qayta so‘rilishini kuchaytiradi, ya’ni antidiuritik ta’sir etadi va, natijada, siydik kam ajraladi. Suyuqlikning organizmga kam qabul qilinishi yoki organizmning ko‘p suv yo‘qotishi natijasida vazopressin gormonining ishlab chiqarilishi kuchayadi. O ksitotsin gormoni bachadon mushaklarini qisqartirib, tug‘ilish jarayonida ishtirok etadi. Bundan tashqari, sut bezlari alveolalaridagi mioepitelial hujayralarga ta’sir etib, sutni sut yoMlariga chiqarilishini ta’minlaydi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish lozimki, yuqorida aytib o ‘tilgan gorm onlam ing hammasi asab buzilishiga ham ta’sir qiladi hamda odam