Mavzu: ichki ishlar xodimlari psixologiyasi

 

3.1.KASBIY PSIXOLOGIYANING QONUNIYATLARI, METODLARI VA 

PRINSIPLARI HAQIDA TUSHUNCHA 

 

Kasbiy  psixologiya  fani  ham  ma‟lum  bir  psixologik  qonuniyatlarni o„rganadi va ularni 

amalda qo„llash bo„yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.   

Psixologik  qonuniyat  u  yoki  bu  ruhiy  hodisani  keltirib  chiqaruvchi  va  rivojlantiruvchi  

sabab  bilan  natijaning  ichki  bog„liqligidan  iboratdir. Bunday psixologik qonuniyatlardan biri 

ma‟lum  sharoitda  u  yoki  bu  ruhiy  hodisaning  takror  namoyon  bo„lishidir.  Psixologik 

qonuniyatlarni  bilish  –muayyan    psixik  hodisani  tushunish,  oldindan    ko„ra    olish    va    ularni 

qayta tiklash  imkonini  beradi.  Shuningdek,  ichki  ishlar  idoralari  xodimlariga fuqarolarning  

ruhiy  faoliyatlari  umumiy  xususiyatlarini  chamalab ko„rishga, fikr yuritish va xulq-atvorlarini 

belgilashga,  ayniqsa,  jinoyatchi  shaxsining  qilmishlarini    ochish    ishlarini    tashkil    qilishda  

xatoga  yo„l qo„ymasliklarida  yordam  beradi.   

Har    bir    xodim    shaxsning    individual  xususiyatlarini,    sof    tasodifiy    holatlarni    keltirib  

chiqaradigan  boshqa narsalarni  hamisha  o„rganib  borishi  va  hisobga  olishi  shart.  Psixologik 

qonuniyatlar  umumiy  va  juz‟iy  bo„lishi  mumkin.  Umumiy  qonuniyatlar hamma shaxslarga 

yoki  ko„pchilikka  aloqador  bo„lishi  mumkin.  Masalan,  hamma  shaxslarda  sezgilarning 

intensivligi  (tez,  jadal)  qo„zg„atuvchining  kuchiga    nisbatan    (o„rtacha    kuchiga    nisbatan)  

logarifma  mutanosibligida o„sib boradi.  

Juz‟iy    qonuniyatlar    ba‟zi    yoshdagi    kasb    egalari    va    ba‟zi    toifadagi  shaxslarga  xos 

qonuniyatlardir.  Masalan,  o„smirlarda  abstrakt  fikrlashning  tezlik    bilan    rivojlanishi    hamma  

shaxslarga    emas,    faqat    o„smirlarga    xos  bo„lgan    juz‟iy    qonuniyatdir.    Psixologik  

qonuniyatlarni  jiddiy  o„ylab tashkil qilingan hamda rejali ravishda olib boriladigan tekshirishlar 

orqali  aniqlash    mumkin.    Qanchalik    murakkab  bo„lishidan  qat‟i  nazar,    ko„pgina  psixologik  

tekshirishlar    mutaxassis    uchun    tushunarlidir    va    ularni  muvaffaqiyatli  ravishda  amalga 

oshirish mumkin.  

Psixologik  qonuniyatlar  jarayonini  ba‟zi  asosiy  bosqichlarga  ham bo„lish mumkin.  

1.  Masalaning  qo„yilishi.  Har  qanday  ilmiy-tekshirish  ishlari  kabi, psixologiyada  olib  

boriladigan    ilmiy    tekshirish    ishlari    ham    nazariy    va  amaliy    ahamiyatga    ega    bo„lgan  

masalani  aniqlashdan,  shuningdek,  bu masala  fanda  qanchalik  o„rganilganligini  bilish  uchun  

mazkur  mavzuga oid adabiyotlarni o„rganishdan boshlanadi.  

2.  Tekshirish  metodikasini  tanlash.  Psixologik  kuzatishlar  turli metodlar  (bu  metodlar  

haqida  quyida  batafsil  fikr  yuritiladi)  bilan  olib boriladi. Ishning muvaffaqiyatli chiqishi ko„p 

jihatdan metodni tanlashga bog„liq bo„ladi.   

---

 

69 

3.  Aniq  ma‟lumotlarni  to„plash.  Ma‟lumotlar,  I.  P.  Pavlov  ta‟biri  bilan  aytganda,    olim  

uchun  go„yo  havodek  zarur  narsadir.  To„plangan ma‟lumotlar  o„rganilayotgan  muammoga  

mos    kelishi    zarur.    Ilmiy  ma‟lumotlarga  bo„lgan  asosiy  talab  –  ularning  to„liq  va  izchil 

bo„lishidir.  

To„plangan  ma‟lumotlar  o„rganilayotgan  masalani  har  jihatdan  tavsiflab berishi kerak.   

4. Aniq ma‟lumotlarni ishlash. To„plangan ma‟lumotlarni matematik va mantiqiy jihatdan 

ishlab  chiqish  umumiylikni,  tipiklikni  topish  va  ularni  tasodifiy    materiallardan    ajratish  

imkonini  beradi.  Bunda  to„plangan materiallarning  o„rtacha  miqdori  (arifmetik,  kvadrat  va  

h.k.),    foizi    va  boshqalar    aniqlanadi,    songa    oid    ma‟lumotlar    jadvallarga    joylashtiriladi, 

grafik,  diagramma  ko„rinishlarida  aks  ettiriladi.  Murakkab  mutanosiblikdagi  ma‟lumotlarni  

aniqlashda  esa  variatsion  statistika  metodlari qo„llanadi.  

5.  Qonuniyatning  ifodalanishi.  Bu  tekshirishning  eng  qiyin  va mas‟uliyatli bosqichi 

hisoblanadi.  Chunki  bu  bosqichda  ma‟lumotlarning  mohiyatini    chuqur    tushunish,    ularning  

o„zaro    bog„liqlikni    hisobga    olish  kerak    bo„ladi,    binobarin,    bitta    ma‟lumotdan    turlicha  

xulosa    chiqarish  mumkin.  Ko„pincha  chiqarilgan  xulosalar  taxminiy  xususiyatga  ega  bo„lib, 

keyingi tekshirishlar, aniqlashlar  uchun  asos bo„ladi.