Mavzu: Hujjatlar manba sifatida. Reja: Kirish. I. Asosiy qism

I. Asosiy qism.
1.1. Yozma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish.

Qator mavjud kataloglar asosida Izbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Abu Rayxon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti olimlari ham izlaricha qo’lyozma manbalarni ilmiy tavsifga olish usulini ishlab chiqqanlar va bu ilmiy usul D.Y.Yusupova va R.P.Jalilovalar tomonidan tartib berilgan «Sobraniye vostochnix rukopisey AN RUz. Istoriya» («Tarix») nomli katalogida foydalanilgan. Ushbu «Tarix» katalogida manbaning quyidagicha tavsifi berilgan: Sarlavsha sifatida asar nomi asl nusxada va uning tarjimasi, qilyozmaning xazinadagi tartib raqami va ushbu katalogdagi raqami keltirilgan. Singra asar muallifi nomi bilan asosiy tavsif boshlanadi. Undan keyin muallif ti\risida (imkon darajasida tiliq), asar mazmunining tarkibi va qisqacha bayoni (annotatsiyasi) keltiriladi. Tavsif ixcham kodikologik ma’lumotlar-xati, qo\ozi, ziynati, xattot nomi, qilyozmaning kitobat tarixi, nuqsoni, varaqlar soni, ilchami va adabiyotlar (bibliografiya) nomlarini keltirish bilan tugallanadi.

Bulardan tashqari yozma manbalarni tavsiflashning qomusiy yoki ensiklopedik prinsipi sham mavjud. Biz uning namunasini «Izbekiston ensiklopediyasi» va «Izbekiston milliy ensiklopediyasi» sashifalarida kirishimiz mumkin.
Kafedramizda manbashunoslik fani kiritilganda, ilk bor dars bergan prof. Sh.N.Bobobekov iz ma’ruzalarida qomus prinsipidan va qomuslardagi yozma manbalar ti\risidagi ma’lumotlardan foydalangan.
B.A.Ashmedov yozma tarixiy manbalarni ikki turga bo’ladi: Oliy va mashalliy xukmdorlar mashkamasidan chiqqan rasmiy shujjatlar (yorliqlar, farmonlar, inoyatnomalar va boshqalar). Ushbu asarlarda yozma manbalar aloshida emas, balki muallif nomi ostida keltirilgan. Bundan tashqari tarixchi shar bir tarixiy davrga qisqa ta’rif bergan. Mazkur darsliklarning ijobiy xususiyati sifatida ularda daliliy ma’lumotlarni kipliligi, ilmiyligini qayd etish mumkin. Faqat ularda materiallar akademik nashrlar kabi joylashtirilgan va dars itish xususiyatlari inobatga olinmagan.
A.Shabibullayevning «Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik» (T.: TDSHI. 2000) qillanmasi va A.A.Madraimov tuzgan «Manbashunoslikdan ma’ruzalar majmuasi» (T.: TDPU 2001)da yozma manbalar ti\risida talabalarga ma’lumotlar berish dars jarayoni xususiyatlarini e’tiborga olishga sharakat qilingan. Faqat A.Shabibullayev qillanmasida adabiy manbashunoslikka katta e’tibor berilgan.