Mavzu: Hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashga oid xalqaro tajriba. Hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlashga oid chet davlatlarda qabul qilingan qonunlar va meyoriy hujjatlar tahlili

Mavzu: Hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashga oid xalqaro tajriba. Hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlashga oid chet davlatlarda qabul qilingan qonunlar va meyoriy hujjatlar tahlili

Chet ellik ekspertlar O‘zbekistonda ta’limni rivojlantirish uchun yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizi, ya’ni rivojlangan davlatlarga nisbatan 3-4 barobar ko‘p yo‘naltirilayotganini yuksak baholadi. Ular mazmun-mohiyatiga ko‘ra noyob Kadrlar tayyorlash milliy dasturi berayotgan yuksak samaralarni alohida qayd etdi. Mamlakatimizda savodxonlik darajasi qariyb 99 foizni tashkil etadi. Bularning barchasi O‘zbekistonda mazkur sohaga oid rivojlanish maqsadlariga erishilganidan dalolat ekani ta’kidlandi.

• 
  “Dunyoda barcha jabhalarda ro‘y berayotgan ulkan o‘zgarishlar shiddatli texnologik taraqqiyot, aholining ko‘payishi va mehnat bozoridagi ehtiyoj o‘zgarib borayotgan XXI asr talablariga muvofiq tarzda moslashish uchun ta’limga mutlaqo yangi yondashuvlarni taqozo etmoqda, – dedi yaponiyalik ta’lim bo‘yicha ekspert Ushio Miura. – Shu sababli sifatli ta’limdan bahramand bo‘lish, bunday bahramandlik faqat maktab yoki oliy o‘quv yurti doirasida cheklanib qolmasdan, butun umr mobaynida davom etishi g‘oyat muhimdir.
  
• 
  O‘zbekiston bularning barchasiga erishayotganini o‘z ko‘zimiz bilan ko‘rdik. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda NNTlar ham faol ishtirok etib, aholining turli toifalari uchun kurslar, trening va seminarlar tashkil etmoqda. Bu esa mazkur sohadagi davlat siyosatini hayotga samarali tatbiq etishga xizmat qilmoqda”.
  
• 
  Sog‘liqni saqlash sohasida ham ulkan o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bepul shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatish tizimi, ko‘p tarmoqli qishloq vrachlik punktlari, perinatal va skrining markazlari tashkil etildi.
  
• 
  Ona va bola salomatligini muhofaza qilish bo‘yicha amalga oshirilayotgan milliy model jahon hamjamiyati tomonidan boshqa mamlakatlar uchun namuna sifatida e’tirof etildi. Bularning natijasida istiqlol yillarida onalar o‘limi 3,2, bolalar o‘limi esa 3,4 baravar qisqardi. MRMning muhim ko‘rsatkichlaridan biri – o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi mamlakatimizda 66 yoshdan 73,5 yoshga yetdi. Ushbu ko‘rsatkichlar mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi yutuqlarining yorqin ifodalaridandir.
  
• 
  “O‘zbekiston davlat organlari va jamoat tashkilotlarining, xususan, joylarda MRMga erishish borasidagi yaqin va samarali hamkorligi yuksak natijalar bermoqda, – dedi “Save the children” xalqaro tashkilotining O‘zbekistondagi filiali direktori Son Jeong Baye (Janubiy Koreya). – Mamlakatingiz NNTlari bilan birgalikda mazkur vazifalarga to‘liq mos “Obod turmush yili” Davlat dasturini hayotga tatbiq etishda ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘lganimizdan mamnunmiz.
  
• 
  Tabiiy ofatlar, vafqulodda vaziyatlar ko’pchilikni shoshirib qo’yadi. Bunday vaziyalarda to’g`ri harakatlanish, o’zini tutish qoidalarini yaxshilab o’rganib olish darkor. To’satdan yuz bergan vaziyalarning salbiy oqibatini oldindan bilib bo’lmasligi xatto ular borasida yaxshi tayyorgarlik ko’rgan mamlakatlarni ham shoshirib qo’yadi. Buni Yaponiya misolida ham ko’rish mumkin.
  
• 
  Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishining qonuniy asosalrini O’z. Res. Prezidentining farmonlari. O’z.Res qonunlari, vazifalari mahkamasining qarorlari va favqulotda vaziyatlar vazirligining ko’rsatma va buyruqlari tashkil etadi.
  
• 
  Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishning mohiyati va asosi. Bizga ma’lumki, XX asrning 60 yillaridan fuqaro muhofazasi tizimi faoliyat ko’rsatib kelgan. Uning asosiy vazifasi tinchlik davrida va urush davrida, urush sharoitida mamalkat aholisini yalpi qig’rin qurollari va boshqa hujum vositalaridan himoya qilish, urush sharoitida mamalakat aholisini xalq xo’jaligi obyektlarining barqaroro ishlashini ta’minlash hamda falokat o’choqlarida qutqarish va tiklash ishlarini o’z vaqtida samarali amalga oshirishdan iborat edi.
  
• 
  Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishning mohiyati va asosi. Bizga ma’lumki, XX asrning 60 yillaridan fuqaro muhofazasi tizimi faoliyat ko’rsatib kelgan. Uning asosiy vazifasi tinchlik davrida va urush davrida, urush sharoitida mamalkat aholisini yalpi qig’rin qurollari va boshqa hujum vositalaridan himoya qilish, urush sharoitida mamalakat aholisini xalq xo’jaligi obyektlarining barqaroro ishlashini ta’minlash hamda falokat o’choqlarida qutqarish va tiklash ishlarini o’z vaqtida samarali amalga oshirishdan iborat edi.
  
• 
  Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishining qonuniy asosalrini O’z. Res. Prezidentining farmonlari. O’z.Res qonunlari, vazifalari mahkamasining qarorlari va favqulotda vaziyatlar vazirligining ko’rsatma va buyruqlari tashkil etadi.
  
• 
  Favqulotda vaziyat - odamlar qurbon bo’lishi, ularning sog’ligi yoki atrof tabiiy muhitga zarar yetishi, jiddiy moddiy talofatlar keltirib chiqarishi hamda odamlar hayot faoliyati sharoiti izdan chiqishiga olib kelishiga mumkin bo’lgan yoki olib kelgan avariya, halokat, xavfli tabiiy hodisa yoki boshqa tabiiy ofat natijasida muayyan hududda yuzaga kelgan vaziyat.
  
• 
  Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatalardan muhofaza qilish favqulotda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari, tizimi, say-harakatlari majmui.
  
• 
  Favqulotda vaziyatlarning oldini olish, oldinda o’tkazilib, favqulotda vaziyatlar ro’y berishi, xavfini imkon qadar kamaytirishga, bunday vaziyatlar ro’y bergan taqdirda esa odamlar sog’lig’ini saqlash, atrof tabiiy muhitiga yetkaziladigan zarar va moddiy talofatlar miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar kompleksi.
  
• 
  Favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish-favqulotda vaziyatlar ro’y berganda o’tkazilib, odamlar hayoti va sog’lig’ini saqlash, atrof tabiiy muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy talofatlar miqdorini kamaytirishga, shuningdek favqulotda vaziyatlar ro’y bergan zonalarni olib, xavfli omillar ta’sirini tugatishga qaratilgan avariya-qutqaruv ishlari va kechiktirib bo’lmaydigan boshqa ishlar kompleksi.
  
• 
  Favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish-favqulotda vaziyatlar ro’y berganda o’tkazilib, odamlar hayoti va sog’lig’ini saqlash, atrof tabiiy muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy talofatlar miqdorini kamaytirishga, shuningdek favqulotda vaziyatlar ro’y bergan zonalarni olib, xavfli omillar ta’sirini tugatishga qaratilgan avariya-qutqaruv ishlari va kechiktirib bo’lmaydigan boshqa ishlar kompleksi.
  
• 
  Farmon bilan favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish, aholi hayoti va salomatligini, moddiy va ma’naviy qadriyatlarini muhofaza qilish shuningdek tinchlik va xarbiy davrda favqulotda vaziyatlar vujudga kelganda ularning oqibatlarini tugatish hamda zararlarini kamaytirish sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish vazirlikni asosiy vazifalaridan biri deb belgilanadi.
  
• 
  Farmon bilan favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish, aholi hayoti va salomatligini, moddiy va ma’naviy qadriyatlarini muhofaza qilish shuningdek tinchlik va xarbiy davrda favqulotda vaziyatlar vujudga kelganda ularning oqibatlarini tugatish hamda zararlarini kamaytirish sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish vazirlikni asosiy vazifalaridan biri deb belgilanadi.
  
• 
  Shu o’rinda yana bir masalani oydinlashtirib olishga to’g’ri keladi. Favqulotda vaziyatning o’zi nimaq Undan aholi va hududlarni muhofaza qilish deganda nimani ko’zda tutishimiz lozimq
  
• 
  Favqulotda vaziyat - odamlar qurbon bo’lishi, ularning sog’ligi yoki atrof tabiiy muhitga zarar yetishi, jiddiy moddiy talofatlar keltirib chiqarishi hamda odamlar hayot faoliyati sharoiti izdan chiqishiga olib kelishiga mumkin bo’lgan yoki olib kelgan avariya, halokat, xavfli tabiiy hodisa yoki boshqa tabiiy ofat natijasida muayyan hududda yuzaga kelgan vaziyat.
  
• 
  Shu o’rinda yana bir masalani oydinlashtirib olishga to’g’ri keladi. Favqulotda vaziyatning o’zi nimaq Undan aholi va hududlarni muhofaza qilish deganda nimani ko’zda tutishimiz lozimq
  
• 
  Favqulotda vaziyat - odamlar qurbon bo’lishi, ularning sog’ligi yoki atrof tabiiy muhitga zarar yetishi, jiddiy moddiy talofatlar keltirib chiqarishi hamda odamlar hayot faoliyati sharoiti izdan chiqishiga olib kelishiga mumkin bo’lgan yoki olib kelgan avariya, halokat, xavfli tabiiy hodisa yoki boshqa tabiiy ofat natijasida muayyan hududda yuzaga kelgan vaziyat.
  
• 
  Favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish-favqulotda vaziyatlar ro’y berganda o’tkazilib, odamlar hayoti va sog’lig’ini saqlash, atrof tabiiy muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy talofatlar miqdorini kamaytirishga, shuningdek favqulotda vaziyatlar ro’y bergan zonalarni olib, xavfli omillar ta’sirini tugatishga qaratilgan avariya-qutqaruv ishlari va kechiktirib bo’lmaydigan boshqa ishlar kompleksi.
  
• 
  Aholi va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida qo’yilgan dadil qadamlardan biri-avval mudofaa vazirligi qoshida fuqaro mudofaasi va favqulotda vaziyatlar boshqarmasining, so’ngra esa, shu boshqarma negizida O’z.R Prezidentining 1996 - yil 4 - martdagi PF -1378 farmoni bilan favqulotda vaziyatlar vazirligining tashkil etilishi bo’ldi.
  
• 
  Farmon bilan favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish, aholi hayoti va salomatligini, moddiy va ma’naviy qadriyatlarini muhofaza qilish shuningdek tinchlik va xarbiy davrda favqulotda vaziyatlar vujudga kelganda ularning oqibatlarini tugatish hamda zararlarini kamaytirish sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish vazirlikni asosiy vazifalaridan biri deb belgilanadi.
  

Respulikamiz aholisi va hududlarini xavfsizligini muhofaza qilish borasida Ozbekiston Respublikasi FV vazirligi tomonidan har yili tegishli vazirliklar, idoralar, tashkilotlarning ma'sul xodimlari ishtirokida anjuman, seminar, davra suhbatlari o’tkazilib kelinmoqda. Aholini favqulodda vaziyat yuz berganda sarosimaga va tushkunlikka tushmaslikka aniq tadbirlarni bajarishda dadil, qat'iy xatti harakatlar qilishga ruhan, jismonan va moddiy jihatdan tayyorlab borish zarurQayot faoliyati xavfsizligi fani fuqarolarning hayotiy faoliyati bilan bog’liq bo’lgan barcha hodisa va jarayonlarning kelib chiqishi sabablarini, uning oldini olish choralarini, ularning turlarini, xususiyatlarini, muhofaza qilish tadbirlarini, harakatlanish qoidalarini o’rgatadi. Aholini sog’lom bo’lib o’sishi, fuqarolarimizni har xil o’ta xavfli kasalliklardan himoya qilish davlatimiz zimmasidadir. 2008-2009 xavfsizlikni ta'minlashga oid chora tadbirlar to’g’risida seminar bo’lib o’tdi. Uyushgan jinoyatchilik, terrorizmga qarshi kurashni kuchaytirish. Tezkor qidiruv xizmatini mustahkamlash. Yo’l harakati xavfsizligini oldini olish. Yong’in xavfsizligini oldini olish. Tabii FV oqibatlarini kamaytirish. Atrof-muhitni zararli moddalar bilan ifloslanishini oldini olishni kuchaytirish. Ozbekiston Respublikasi hududida biologik xususiyatdagi favqulodda vaziyatni bashoratlashni takomillashtirish. Elektr tarmoqlari tufayli yuzaga keladigan favqulodda vaziyatlarni oldini olishni kuchaytirish. Yirik suv inshootlarida xavsizlikni ta'minlashni kuchaytirish. Agar suv to’g’onlari, omborlarida avariya yuz bersa, ko’plab aholi yashaydigan punktlar minglab korxonalar va million gektar yerlar zarar ko’radi. Iqtisodiy zararli omillardan biri suv toshqinlaridir. BMT ma'lumotiga ko’ra tabiiy insonga boysinmaydigan kuchli ofatlar, sayyoramiz aholisiga juda katta zarar yetkazadi. Fuqarolar xavfsizligini ta'minlash uchun Davlatimiz tomonidan ko’p ishlar olib borilyapti. Aholini xavfsiz va sog’lom mehnat sharoiti bilan ta'minlashni davlat o’zining asosiy vazifasi deb hisoblaydi. Buning uchun zarur bo’lgan chora tadbirlarni qonun asosida amalga oshiradi. So’nggi yillarda oliy majlis tomonidan aholining xavfsizligini kafolatlovchi bir necha qonunlar qabul qilindi. Aholi va xududlarni FV lardan muhofazalash tadbirlari Tashkiliy tadbirlar. Aholi va xududlarning favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishga qaratilgan chora tadbirlar, turli avariya, xalokatlarni oldini olish, bartaraf etish, favqulodda vaziyatda aholini harakatlanishga tayyorlash kabi tadbirlar majmuasidan iborat. Axborot tadbirlari. Axborot vositalari (televizor, radio, internet) orqali jahonda va respublikamizda sodir bo’layotgan ofatlar, halokatlar ularning kelib chiqish sabablari, oqibatlari, xavfi to’g’risidagi ma'lumotlar orqali aholini xabardor qilib borish, vujudga kelishi mumkin bo’lgan favqulodda vaziyat, unga qarshi muhofaza tadbirlari, harakatlanish qoidalari, evakuatsiya tadbirlariga oid ma'lumotlardan aholini xabardor qilish, axborot uzatish kabi tadbirlar tashkil etadi. Ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlar. Aholi va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy muhofazalashga qaratilgan chora-tadbirlar, favqulodda vaziyatlar yuzaga kelganda ularning xavfini bartaraf etish, aholini moddiy ta'minlash, iqtisodiy jihatdan ko’rilgan zararni qoplash va boshqalar tashkil etadi. Muxandislik-texnik tadbirlar. Aholi va xududlarning tabiiy, texnogen favqulodda vaziyatlardan muhofazalash maqsadida qurilish konstruktorlik ishlari, binolarning favqulodda vaziyatlarga bardoshligini ta'minlash kabi tadbirlar tashkil etadi. Maxsus tadbirlar. Aholi va xududlar muhofazasini ta'minlashga qaratilgan kuch va vositalari faoliyati samaradorligini oshirish, ularning tayyorgarligini kuchaytirishga qaratilgan, ular ustida doim olib boriladigan tadbirlar majmui tashkil etadi. Hozirgi sharoitlarda aholi hayot faoliyati xavfsizligini taminlash ma'lum usullarda amalga oshiriladi. Aholini zaruriyat bo’lganda yashirinish uchun ishlab chiqarish, jamoat, turar joylarda, maxsus himoya inshootlarida jamoa muhofaza vositalaridan foydalanish. Favqulodda vaziyat zonasidan aholini evakuatsiya qilish. Shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish. Tibbiy muhofaza tadbirlarini amalga oshirish.
ayot faoliyati xavfsizligini ta'minlash boyicha Respublikamizda va jahonda olib borilayotgan turli tadbirlar mazmuni; huquqiy – me'yoriy asoslarini; turmushda, mehnat faoliyatida, atrof - tabiiy muhitning noqulay sharoitlarida yuza-ga keladigan xavflar va ular vaqtida o’zini tutish, muhofazalanish qoidalarini; muhofaza usul, vositalarini; jarohatlanganda va baxtsiz hodisalarda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish qoidalarini, sog’lom turmush tarzi asoslari mazmun, mohiyatini; inson organizmining ayrim tizimlarining umumiy ko’rinishiga oid rasmlar chizib kelish va ular to’g’risida; insonlar hayot faoliyatiga va atrof - muhitga salbiy ta'sir ko’rsatadigan turli xavflarning oldini olish to’g’risida tasavvurga ega bo’lishi va to’liq bilmasligi; - turmushda uchraydigan turli xavfsizlik choralarini ko’rish; hayot faoliyatiga xavf tuqdiradigan atrof – muhitning noqulay sharoitlarini oldini olish va harakatlanish; ekologik xavfsizlikni ta'minlash; jarohatlanganda va baxtsiz hodisalarda birinchi tibbiy yordam ko’rsata olish; sog’lom turmush tarziga amal qilish; xavfsizlikni ta'minlashga oid turli tadbirlarda ishtirok etish ko’nikmalariga qisman ega bo’lishi; - turar joylarda, mehnat sharoitida xavfsizlik rejasini tuzish va ta'minlash; Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq fuqarolarni jumladan ishchi va xizmatchilarni ijtimoiy holatini yaxshilash, ularning turmush darajasini yuksaltirishga, ishlash sharoitlarini texnika xavfsizligi va sanitariya talablari darajasidagi asosini yaratishga katta e’tibor qaratib kelinmoqda. Ta’lim jarayonida ham keng qamrovli islohotlar amalga oshirilmoqda. Qabul qilingan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Ta’lim tо‘g‘risidagi Qonunlar asosida ta’lim sohasida katta yutuqlarga erishildi. Ta’lim mazmuni tubdan ijobiy о‘zgarishga yuz tutmoqda. Ta’lim tizimining barcha tizimida eng zamonaviy о‘qitish vositalaridan foydalanilmoqda. Ishlab chiqarish ham eng qudratli, zamonaviy ishlab chiqarish vositalari bilan qurollantirilmoqda. Ijtimoiy hayot tarzi faollashmoqda. Mamlakatda qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Ta’lim tо‘g‘risida»gi Qonun ta’lim tizimi mazmunini tubdan о‘zgartirib yubordi. Jumladan oliy ta’lim о‘quv rejalariga zamon va hayot talablaridan kelib chiqib katta о‘zgartirishlar kiritildi. Yosh mutaxassislarga har bir sohada chuqur va keng qamrovli ma’lumot berish, ularga berilgan bilim ishlab chiqarishda va jamiyatda о‘z aksini va 19 dolzarbligini yо‘qotmaydigan bо‘lishiga va ularning bilim darajalari dunyo ta’lim standartlari qо‘ygan talabga javob berishiga asosiy ahamiyat qaratilmoqda. Zamonaviy hayotdagi ishlab chiqarish samaradorligini yetuk kadrlarsiz tasavvur etish mumkin emas. Har sohada inson omili, uning qadr-qimmati birinchi о‘ringa qо‘yilib ish tashkil etilgan joyda yutuqlar barqaror bо‘lishi shubhasiz. Inson tug‘ilishi bilan yashash, erkinlik va baxtga intilish huquqiga ega bо‘ladi. Inson о‘zining yashash, dam olish, sog‘ligi haqida qayg‘urish, qulay atrof-muhit, xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan mehnat sharoitida ishlashga bо‘lgan xuquqlarini hayot faoliyati jarayonida amalga oshiradi. Uning bu huquqlari О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida kafolatlangan. Hayot faoliyati – bu insonning kunlik faoliyati, dam olishi va yashash tarzidir. Inson hayoti jarayonida uni о‘rab turgan borliq muhiti bilan uzluksiz aloqada bо‘ladi va shu bilan birga har doim uni о‘rab turgan muhitga bog‘liq bо‘lib kelgan va shunday qolaveradi. Inson shuning uchun ham о‘zini о‘rab turgan atrof-muhit hisobiga oziq-ovqat, havo, suv, dam olish uchun zarur moddiy narsalar va boshqalarga bо‘lgan ehtiyojini qanoatlantiradi. Atrof-muhit – insonni о‘rab turgan muhit bо‘lib, insonning hayot faoliyatiga, uning sog‘ligi va nasliga tо‘g‘ridan tо‘g‘ri, birdan urinma yoki masofadan ta’sir etishga qobiliyatli omillarning (jismoniy, ximiyaviy, biologik, informatsion, ijtimoiy) shartli yig‘indisidir. Inson va atrof-muhit uzluksiz о‘zaro ta’sirda bо‘lib, doimiy harakatdagi «Inson – atrof muhit» sistemasini tashkil etadi. Dunyoning evolyusion jarayonida bu sistemani tashkil etuvchilar uzluksiz о‘zgarib bordi. Inson mukammallashdi, yer sharining aholisi va uning oqimi о‘sdi, jamiyatning ijtimoiy asosi о‘zgardi. Atrof-muhit о‘zgardi: inson о‘zlashtirgan yer yuzi va yer osti hududi kattalashdi; tabiiy tabiat muhiti insoniyat jamiyatining о‘sib borayotgan ta’sirini boshdan kechirmoqda, inson tomonidan sun’iy yaratilgan maishiy, shahar va ishlab chiqarish muhiti paydo bо‘ldi. Tabiiy muhit о‘zi yetarli bо‘lib, inson ishtirokisiz mustaqil mavjud bо‘la oladi va rivojlana oladi. Inson tomonidan yaratilgan boshqa barcha borliq muhiti mustaqil rivojlana olmaydi va ular paydo bо‘lganidan sо‘ng eskirishga va yemirilishga mahkum. Insoniyat о‘zining dastlabki rivojlanish bosqichida tabiiy atrof-muhit bilan о‘zaro uyg‘un harakat qilgan. Atrof-muhit asosan biosfera, yer osti, gallaktika va cheksiz koinotdan tashkil topadi. Biosfera-barcha turdagi organizmlar, jumladan inson yashashi mumkin bо‘lgan atrof-muhit bо‘lib, u murakkab tuzilishdagi yer sharining muhim qobig‘idir. Biosfera bir necha milliard yillar davomida shakllangan. Zamonaviy olimlar biosferani moddalarni planeta bо‘yicha harakatini ta’minlovchi yirik, global ekosistema sifatida qarashadi. Hozirgi erada hayot yer qatlamining yuqori (litosfera) qismida, yerning pastki havo (atmosfera) qobig‘ida va yer sharining suvli qobig‘i (gidrosfera) da tarqalgan. Bu shu bilan izohlanadiki, litosferada yer osti suvlari va tog‘ chо‘kmalarida chuqurlikni sekin-asta ortib borishi bilan harorat ham ortib 2 km dan 16 km chuqurlikda 100 oS va yuqori (vulqonik faollik zonasida esa 200 dan 1500 oS cha) ni tashkil etadi. Yerning yuzasida hayotning konsentratsiyasi va faolligi eng yuqoridir. Inson evolyusiyasi jarayonida о‘zining oziq-ovqat, moddiy boylik, iqlim va ob-havo ta’siridan himoyalanish, о‘ziga qulaylikni oshirish bо‘yicha ehtiyojlarini samaraliroq qanoatlantirishga intilib tabiiy muhitga birinchi о‘rinda biosferaga tо‘xtovsiz о‘z ta’sirini о‘tkazdi. Bu maqsadga 20 yetish uchun u biosferani bir qismini texnosfera band etgan joyga aylantirdi. Texnosfera - о‘tmishda biosferaga taalluqli bо‘lgan keyinchalik insonlarning о‘zining moddiy va ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlarini yanada yaxshilash maqsadida tо‘g‘ridan tо‘g‘ri yoki sirtdan texnik vositalar bilan ta’sir etgan hududdir. Texnosfera insonlar tomonidan texnik vositalar yordamida yaratilgan shaharlar, qо‘rg‘onlar, qishloq aholi punktlari, sanoat va korxonalar zonasi band etgan hududlar hisoblanadi. Inson hayot faoliyati jarayonida nafaqat tabiiy muhit bilan balki, ijtimoiy muhit deb ataluvchi odamlar bilan ham uzluksiz aloqada bо‘ladi. Insonni ijtimoiy muhit bilan aloqasi tug‘ilishni davom ettirish, bilim, tajribalarni almashtirish, о‘zining ma’naviy ehtiyojlarini qanoatlantirish, intellektual qobiliyatlarni oshirishda foydalaniladi va shakllanadi. Zamonaviy industrial jamiyatda inson atrof-muhit komponentlari (biosfera, texnosfera va ijtimoiy muhit) bilan о‘zaro ta’sirda bо‘ladi. YA’ni inson tabiiy atrof-muhitga uzluksiz ta’sir etsa, о‘z navbatida biosfera va insonning ehtiyojlaridan kelib chiqib uning uzluksiz jismoniy va aqliy faoliyatining mahsuli bо‘lgan texnosfera va ijtimoiy muhit ham insonga tо‘g‘ridan tо‘g‘ri yoki sirtdan doimiy ta’sir etadi. Yuqorida qayd etilganlar asosida quyidagicha xulosa chiqarish mumkin: 1. zamonaviy inson uni о‘rab turgan atrof-muhitning tashkil etuvchilari ya’ni, tabiiy, texnogen (texnosfera) va ijtimoiy muhit bilan uzluksiz о‘zaro ta’sirda bо‘ladi; 2. XIX asr oxiridan boshlab va XX asr davomida texnosfera va ijtimoiy muhit uzluksiz rivojlanmoqda, bunga ushbu sohada inson faoliyati orqali о‘zgartirilgan ulushlarni oshib borayotganligi isbotdir; 3. Texnosferani rivojlanishi tabiiy muhitni о‘zgartirish hisobiga amalga oshmoqda. Zamonaviy hayotda insonlarning ijtimoiy mavqelarini yuksalish bilan birga ularning tinchligiga, sog‘ligiga va mehnati xavfsizligiga xavf soladigan omillar soni ham ortib bormoqda. Ma’lum sharoitda ularning insonlarning ruhiy holatiga, organizmi sog‘ligiga salbiy ta’sirini kо‘rsatishi hammaga ma’lum. Shu sababli insonlarni nafaqat ularning aqliy yoki jismoniy mehnat faoliyati davomida balki, yashash joyida, yо‘lda va barcha holatlarda xavfsizligini, yaxshi kayfiyatini, mehnat qobiliyati va ish unumdorligini taminlash, sog‘ligi haqida qayg‘urish masalalarini ijobiy hal etish juda dolzarb masalalardan biridir. Qayd qilingan masalalarni ijobiy hal etishda hayot faoliyat xavfsizligi fanining о‘rni, uning nazariy ma’lumotlari bilan bо‘lajak mutaxassislarni qurollantirish muammolarni ijtimoiy hayotda mumkin qadar ijobiy hal etilishiga yordam beradi